Урок победы в 10 классе

Темэр: Глаголым и мыхьэнэр.

Мурадыр:глаголым теухуауэ яджар къэпщытэжын, нэхъ куууэ ягъэджын;глаголыр къагъуэтыфу, тэмэму ятхыфу, псалъэухам къыхагъэщыфу,бзэм къыщагъэсэбэпыфу егъэсэн; Хэку зауэшхуэм адыгэхэм л1ыгъэрэ хахуагъэрэ яхэлъамк1э я1э щ1эныгъэхэм хэгъэхъуэн;ар ящымыгъупщэжу, иригушхуэу, ирипагэу гъэсэн.

Урокым къыщыгъэсэбэпыпхъэхэр : компьютер, экран, проектор.

Дерсым и ек1уэк1ык1эр

Егъэджак1уэ.Фи махуэ ф1ыуэ, ди хьэщ1э лъап1эхэ!Фи махуэ ф1ыуэ, ц1ык1ухэ!Псоми сэлам гуапэ фызох. Къек1уэл1а дэтхэнэми сынывохъуэхъу узыншагъэ, мамырыгъэ, гуапагъэ фыщымыщ1эу, лъэпкъымрэ къэралымрэ ехъул1эныгъэ, еф1эк1уэныгъэ фи1эу фыхуэлэжьэну.

(Слайд 1)

«Бзэр щыбзэрабзэр пхуэгъэшэрыуэмэщ, щыпхуэгъэшэрыуэр, ар ф1ыуэ пщ1эмэщ»

Нэгумэ Шорэ

Егъэджак1уэ.Ц1ык1ухэ, дауэ къывгуры1уэрэ Нэгумэ Шорэ и псалъэ купщ1аф1эхэм я мыхьэнэр?

Едж. - Сэ къызэрыслъытэмк1э, Нэгумэ Шорэ дыкъыхуреджэ бзэр ф1ыуэ зэдгъэщ1эным, т1урылъыным.

- Нэгумэ Шорэ и псалъэхэм къыдгурегъа1уэ ди бзэ дахэр, шэрыуэр щыпхуэгъэбзэрэбзэныр, ар ф1ыуэ зэдгъащ1эмэщ.

Егъэджак1уэ. . Тэмэмщ, ц1ык1ухэ, бзэм нэхърэ нэхъ лъап1э теткъым дунейм, ар ди анэбзэщ, ди адыгэбзэщ. Сытым дри1исыж, ди бзэр димы1эжмэ?Бзэмк1э ц1ыхур мэгупсысэ, мэпсалъэ, йоджэ, матхэ.Зи лъэпкъыр ф1ыуэ зылъагъу дэтхэнэ ц1ыхуми и анэдэлъхубзэр и псэм пещ1.

Фыщ1эдэ1ут иджы Бемырзэ Мухьэдин и псалъэ гъуэзэджэхэм… (Слайд 2)

Ди шыпхъухэ, дядэ-анэхэ, ди къуэшхэ,

ЩIы фIыцIэр жэнэт пщIащэ зыхуэхъун,

Насыпыр лъэпкъ къабзагъэкIэ ягуэштэм,

ЩымыIэт хьэрхуэрэгъу фэ къыфхуэхъун.

Фи лIыгъэкIэ фэ псоми фраплъапIэт,

Фи хабзэкIэ Кавказым фрищIыхьт,

Фи Хэкум къизышием зэ и лъапэ

Къыщыхъурт илъэгъуахэр жэнэт пщIыхь.

Къызжеф1эт, ц1ык1ухэ, сыт хуэдэ мыхьэнэ я1э мы псалъэ купщ1аф1э фызэдэ1уахэм?Адыгагъэм, л1ыгъэм, хеигъэм дэ мащ1эрэ дыщытепсэлъыхькъым дерсхэм, ауэ дауэ къыфщыхъурэ, сыт мы псалъэшхуэхэр иджыпстуи къыщ1эзгъэсэбэпар? Сыт хуэдэ махуэшхуэм ефпхыфыну?

Едж. Мы псалъэхэм дигу къагъэк1ыж Хэку зауэшхуэм щыгъуэ адыгэхэм л1ыгъэрэ хахуагъэу яхэлъар. Мы гъэм илъэс 75-рэ ирокъу а зауэ дыджыр зэриухри, нобэ мы псалъэ купщ1аф1эхэр а махуэшхуэм етпхын папщ1э , арауэ къызгуро1уэ ди дерсым къыщ1эдгъэсэбэпар.

Егъэджак1уэ. Тхьэм уигъэпсэу. Пэжщ, мы гъэм илъэс 75-рэ ирокъу Хэку зауэшхуэр зэриухрэ. Хуабжьу си гуапэщ, а махуэщ1ыр фигу зэримыхур. Хэку зауэшхуэр гъэунэхъуныгъэ ин дыдэу щытащ совет къэралыгъуэмрэ совет цIыхухэмрэ я дежкIэ. Ар зэриухынум елъытат къэралым и къэкIуэнури, цIыхухэм яIэну псэукIэри. Ар фIыуэ къызыгурыIуэ совет цIыхухэр а зауэм хэтащ я гуащIи я гъащIи щымысхьыжу. ТекIуэныгъэм мылъкурэ цIыху гъащIэу халъхьари жыпIэ пэтми пуэмыIуэтэжыным хуэдиз мэхъу. Аращ совет къэралыгъуэм иса лъэпкъ псори зэкъуэувэу бийр щыхагъэщIа, хуэдэ къэмыхъуауэ гущIэгъуншэу щыта зауэ зэманми, абы кърикIуа псэукIэ хьэлъэми тхылъ мин бжыгъэхэр щIытраухуар.

Ат1э иджы ди тетрадхэм идывгъатхэ нобэрей махуэр. Хэт къызжи1эн, тхьэмахуэм и сыт хуэдэ махуэ нобэ? Слайд 3

Мазэр-щэ?Слайд 4

(тетрадхэм иратхэ махуэр, класс лэжьыгъэр)

Пэщ1эдзэ классхэм фэ нэ1уасэ фыхуэхъуагъыххэщ морфологием иджым, пэжкъэ? Иджыпсту текст к1эщ1 ц1ык1у фи пащхьэ къислъхьэнущи, девгъэплъыт зэрызэвдзэк1ыфым.

(Слайд 5 )В жизни каждого народа есть важные события. Они являются его гордостью, являются лицом всей нации. Таким событием для нашего народа явилась Великая Отечественная война: тяжелейшая, кровопролитнейшая, разрушительная война в истории. Но,несмотря ни на что, наш народ вышел победителем.

(сабийхэм текстыр зэрызэдзак1ам к1элъыплъын, иужьк1э адыгэбзэ текстыр экраным къытрегъэдзэн)

(Слайд 6 )Дэтхэнэ зы лъэпкъми и1эщ мыхьэнэшхуэ зи1э махуэшхуэхэр. Абыхэм уи щхьэр ину уагъэлъагъуж, лъэпкъым и напэ мэхъу. Апхуэдэ махуэщ ди лъэпкъымк1э Хэку зауэшхуэр: хьэлъэу, лъыгъажэшхуэу, зэхэкъутак1уэу ди тхыдэм къыхэнар.Ауэ, зыми емылъытауэ, абы ди лъэпкъым тек1уэныгъэр къыщихьащ.

Егъэджак1уэ. Иджы мыдэ фыкъаплъи фэр-фэрурэ зыкъэфпщытэж. Тэмэм дыдэу къызэмыхъул1ахэми вгъэтэрэзыж.

Псалъэуха зэвдзэк1ам къыхэвгъэбелджылык1 лэжьыгъэр зыгъэзащ1эу къэзыгъэлъагъуэ псалъэхэр.

(Слайд 7)глаголыр щ1этхъагъыххэу слайд

Дэтхэнэ зы лъэпкъми и1эщ мыхьэнэшхуэ зи1э махуэшхуэхэр. Абыхэм уи щхьэр ину уагъэлъагъуж, лъэпкъым и напэ мэхъу. Апхуэдэ махуэщ ди лъэпкъымк1э Хэку зауэшхуэр: хьэлъэу, лъыгъажэшхуэу, зэхэкъутак1уэу ди тхыдэм къыхэнар.Ауэ, зыми емылъытауэ, абы ди лъэпкъым тек1уэныгъэр къыщихьащ.

Къэфпщытэж,мы къыхэдгъэща псалъэм сыт хуэдэ упщ1э хуэувыр? Сыт къигъэлъагъуэр? (сабийхэм жэуап ят) .

Иджы жыдывгъэ1э, ц1ык1ухэ, предметым ищ1эр къэзыгъэлъагъуэр,упщ1э сыт ищ1эр? Сыт къыщыщ1ыр? зыхуэувыр сыт хуэдэ псалъэ лъэпкъыгъуэ пэщ1эдзэ классхэм нэ1уасэ фызыхуэхъуауэ щытар?

Едж. Предметым и щытык1эр, илэжьыр къэзыгъэлъагъуэ псалъэм глаголк1э йоджэ.

Егъэджак1уэ. Тэмэмщ, урысыбзэм деж хуэдэу, адыгэбзэми предметым и щытык1эр, илэжьыр къэзыгъэлъагъуэ псалъэ лъэпкъыгъуэм глаголк1э йоджэ. Фэр- фэрурэ фыкъыхуэк1уащ ди дерсым и темэ, мурад нэхъыщхьэм. (Слайд 8) Нобэ ди мурадщ глаголыр нэхъ куууэ дджыну, ар къэдгъуэтыфу, тэмэму ттхыфу, псалъэухам къыхэдгъэщыфу, бзэм къыщыдгъэсэбэпыфу зедгъэсэну.

(Слайд 9 )Зэгъащ1э!Глаголыр зи щхьэ хущыт псалъэ лъэпкъыгъуэщ. Абы къегъэлъагъуэ предметым илэжьыр,и щытык1эр. Ар жэуап хуохъу предметым сыт ищ1эрэ? предметым сыт къыщыщ1рэ? упщ1эхэм.

(Слайд 10)Псалъэм папщ1э: Ди Хэкум бий бзаджэхэр къыщытеуам ,цIыху псори, зым хуэдэу, къызэщIэтэджащ, я Хэкур яхъумэжыну, икIи кърагъэлащ ди щхьэхуитыныгъэр.

- Мыбдежым глаголу къэк1уа псалъэхэр сыт хуэдэ псалъэуха пкъыгъуэу хэувэрэ?

-Сытк1э зэщхьэщык1рэ урысыбзэмрэ адыгэбзэмрэ деж псалъэухам и пкъыгъуэ нэхъыщхьэхэр къызэрагъуэт щ1ык1эр?

- Гу лъыфти къыжыф1эт иджы сыт хуэдэ псалъэ лъэпкъыгъуэм нэхъыбэрэ епхауэ къак1уэрэ?

Ат1э, ц1ык1ухэ, иджы глаголыр къызэрывгуры1уар дгъэунэхун папщ1э, лэжьыгъэ дгъэзэщ1энщ. Набдзэгубдзаплъэу феплъ мы жыгхэм. (Слайд 11) Ди щ1ыналъэм къыщык1ыу гу лъыфта? Фи къалэныр, япэрауэ, мы жыгхэм я ц1эр адыгэбзэк1и, урысыбзэк1и жыф1энырщ. Ет1уанэрауэ, жыгыц1э зырыз къыхэфхи , ар хэту псалъэуха зэхэвгъэувэ, ар синтаксис и лъэныкъуэк1э зэпкърыфхыж. Глаголыр сыт хуэдэ псалъэуха пкъыгъуэу хэувами, сыт хуэдэ псалъэуха пкъыгъуэм епхауэ къак1уэми вгъэбелджылы.

(Слайд 12)

(сабийхэр къоджэж щхьэж псалъэуха зэхигъэувам)

- псалъэухам сыт хуэдэ пкъыгъуэу хэува глаголыр?

- Сыт къигъэлъагъуэр глаголым?

- Сыт хуэдэ упщ1э хуэуврэ?

- Сыт хуэдэ псалъэ лъэпкъыгъуэм нэхъыбэрэ епхауэ къак1уэрэ?

- Сыт хуэдэ псалъэуха пкъыгъуэм епхауэ къак1уэрэ?

Псоми фощ1э, ребус къэпщ1эныр хуабжьу зэрыгъэщ1эгъуэныр, пэжкъэ, ц1ык1ухэ?Дгъэзэщ1энщ доскам к1эрылъ ребусхэр.(псалъэхэр къащ1э).

Иджы мы псалъэхэм къахуэдывгъэхь мыхьэнэк1э езэгъ глагол. П.п. балыджэ (сыт ищ1эр?)- къок1

Егъэджак1уэ. Ф1ы дыдэу вгъэзэщ1ащ.Иджы тестк1э дгъэунэхунущ фи щ1эныгъэр здынэсыр. Гупит1у зыдывгъэгуэш. Дэтхэнэ гупми ф1эщыгъэц1эу зыф1эфщыжыныр 1уэры1уатэм къыщыхэфх. Япэ гупым ф1эщыгъэц1эу сыт зыф1эфщыжрэ? ( Хейхэр ). Ет1уанэм-щэ? (Япэ гупыр щы-Хейк1э, дэ ды- Хахуэщ).

Сытуи ф1эщыгъэц1э уардэхэр зыф1эфща!Деплъынщ хэт и гуп нэхъ жэуап нэс итми. (Слайд 13) Фи пащхьэм илъ тестхэм деж жэуап тэмэмым хуэзанщ1эу дамыгъэ ц1ык1у вгъэув. Лэжьыгъэр вгъэзэщ1а нэужь, зыр зым и лэжьыгъэр къэфпщытэжынущ: жэуап тэмэмхэр фи пащхьэ къислъхьэнущи, гупхэм фи тесхэр зэ1ифхынущ. Хейхэр Хахуэхэм и тестхэм к1элъыплъыжынущ, Хахуэхэр Хейхэм я тестхэм к1элъыплъыжынущ. Гуры1уэгъуэ? Долажьэ иджы.

Ручкэ удзыфэхэмк1э щыуагъэхэр къыхэвгъэщ.(Слайд 14) Иужьк1э лэжьыгъэхэр зейхэм нэфщтэжи, оценкэхэр зыхуэвгъэувыж. (Слайд 15)Оценкэхэри щхьэж лэжьыгъэр зэригъэзэщ1ам елъытащ: щыуагъэ хэмылъмэ- 5,зы щыуагъэ хэлъмэ – 4 вгъэув, щыуагъит1 хэлъмэ – 3, щыуагъищым нэхърэ нэхъыбэм – 2.

Тестыр

1. Псалъэр глаголщ:

• Ерыщу

• Зэкъуэувэу

• Ток1уэ

• Гущ1эгъуншэ

1. Глаголыр жэуап хуохъу мы упщ1эм:

• Сыт ищ1эрэ предметым?

• Сыт щхьэк1э?

• Сыт хуэдэ?

1. Пэжыр гъэбелджылы. Глаголым къегъэлъагъуэ:

• Предметым и плъыфэр, щытык1эр

• Предметым ищ1эр, илэжьыр

• Предметым и бжыгъэр щабжк1э зэрызэк1элъык1уэр

• Предмет

1. Ди адыгэ лъэпкъым зэхэтык1э дахэ я1эт. Дэтхэнэ ц1ыхуми и Хэкум нэхъапэ и1экъым, уеблэмэ и гъащ1эм япэ ирегъэщ.

Мы псалъэухаит1ым зэхэту глагол дапщэ хэт?:

• 1

• 2

• 3

• 4

(Макъамэ щэхуу къоуэ, тестхэр ягъэзэщ1эху, егъэджак1уэр хуэмурэ к1элъоплъ зэрагъэзащ1эм)

Тестхэр зэрывгъэзэщ1эфам къегъэлъагъуэ, фи щ1эныгъэм нэхъри зэрыхэвгъэхъуар.

Егъ.Синквеин жыхуа1эр псоми фщ1эуэ къыщ1эк1ынщ, ц1ык1ухэ. Мащ1эу фигу къэзгъэк1ыжынщи, ар псалъэ фи пащхьэм ислъньэным къыхуэфхьын хуейщ (Слайд 16)

АНЭДЭЛЪХУБЗЭ

-плъыфэц1ит1 (куу, уахътыншэ)

- глаголищ (йоф1ак1уэ, мэбзэрабзэ, сегъэгушхуэ)

- нэхъ купщ1аф1эу зы псалъэуха ( Анэдэлъхубзэр лъэпкъым и гупсэщ.)

- зы псалъэк1э къыжыф1э мы псалъэм и мыхьэнэуэ къэфлъытэр (Напэщ. )

(Слайд 17)

Аращи, дерс щыхъук1э, зыгуэри нэхъ къыхожанык1, зыгуэри мащ1эу абы нэскъым. Абы ипкъ итк1э, нобэ фхуэфащэу къызолъытэ гулъытэ дамыгъэхэр. 5 яхузогъэув… ……4 яхузогъэув.

Иджы ди унэ лэжьыгъэр дывгъэтх.

(Слайд 18 ) 1. Хэку лъагъуныгъэм теухуауэ псалъэжь т1урыт1 зэхэвгъэувэ, глаголхэр къэвгъэсэбэпурэ.

1. Зауэ зэманым хиубыда фи анэшхуэ-адэшхуэхэм я нэгу щ1эк1а гуащ1эдэк1ым к1эщ1у фыкъытепсэлъыхь. Глаголхэр къыхэвгъэщ.

Унэ лэжьыгъэр лэжьыгъит1у зэхэтщи, щхьэж фхузэф1эк1ым елъытауэ, щхьэж фи гур нэхъ зыхуэпхъэр лэжьыгъэ зырызыр къыхэфхыу вгъэзэщ1эн хуейщ.

Нобэрей ди дерсыр къыддэхъуауэ, тынш дыдэу дызэдэлэжьауэ къызолъытэ. Фэ дауэ къэфлъытэрэ? Сыт нобэ щ1эуэ, гъэщ1эгъуэну къэфщ1ар? Сытым нэхъ гугъу фыдехьа?

Еджак1уэхэм:

- Нобэ глаголым и мыхьэнэмрэ и къэк1уэк1эмрэ нэхъ куууэ къызгуры1уащ.

- Ди щ1ыналъэм ит жыгхэм я ц1эхэр сф1эгъэщ1эгъуэну зэзгъэщ1ащ.

- Хэку зауэшхуэм адыгэхэр къызэрыхэщар, ди лъэпкъым и лъэщагъыр иджыри зэ дигу къэдгъэк1ыжащ.

- Подлежащэмрэ сказуемэмрэ адыгэбзэми,урысыбзэм хуэдэу, пкъыгъуэ нэхъыщхьэу зэпхауэ къызэрык1уэр гуры1уэгъуэ сщыхъуащ.

Егъэджак1уэ. Фи пащхьэм илъщ сурэт зэмыл1эужьыгъуищ. Ахэр къэф1этурэ зэхэдывгъэгъэк1 нобэрей дерсыр хэт сыт хуэдэу къыщыхъуами. (Слайд 19)

1. Дерсыр зык1и гъэщ1эгъуэнтэкъым.

2. Дерсыр сигу ирихьащ. Псори гуры1уэгъуэщ.

3. Зыри къызгуры1уакъым. Дерсым и к1эр къысхунэгъэсыжыртэкъым.

Егъэджак1уэ. Ц1ык1ухэ,къызэрымык1уэу си гуапэ хъуащ нобэ, ди адыгэбзэр зэрыфщ1эр, шэрыуэу къызэрывгъэсэбэпыр, Хэкум фи гур хуэузу фызэрыщытыр.Псом хуэмыдэу щхьэщэ яхузощ1 фи лъым бзэр, хабзэр, гуеигъэр хэзылъхьа фи анэ-адэхэм, егъэджак1уэхэм, нэхъыжьхэм.

Сабийхэр Тхьэм насып зритынымрэ иригъэф1эк1уэнымрэ щыщ фищ1хэ. Нобэ зи зэман налкъутналмэсыр ди дерс зэ1ухам тезыухуа дэтхэнэ зыми узыншагъэ быдэ дыдэ Тхьэм къывит. Ф1ык1э дызэ1ущ1э!

(Слайд 20 ) Макъамэ.

Урок Победы

(на родном (черчесском)языке)

Тема:

«Глагол как часть речи»

Подготовил: учитель родного языка и литературы

МКОУ «Гимназия имени Амирокова И. А. а. Кош-Хабль»

Тамбиева Анжела Вдадимировна

2019 год