Спирттер мен фенолдар

Спирттер мен фенолдар.

Спирттер дегеніміз – құрамында көмірсутек радикалымен байланысқан гидроксо (ОН) тобы бар күрделі органикалық заттар R-OH

Спирттердің жіктелуі:гидроксил тобының санына байланысты :
Біратомды СН₃ – ОН Метил спирті (метанол)

К өпатомды болып бөлінеді СН – СН2

ОН ОН Этиленгликоль

Спирттердің жіктелуі:гидроксил тобымен байланысқан көмірсутек радикалының табиғатына байланысты: қаныққан

қанықпаған

ароматты болып үшке бөлінеді.

Спирттердің жіктелуі: гидроксил тобымен байланысқан көміртек атомының табиғатына байланысты: біріншілік
екіншілік
үшіншілік болып үшке бөлінеді.

ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттердің аталуы функционалдық ОН тобы байланысқан ең ұзын тізбек таңдап алынып, көміртек атомдарын гидроксил тобы жақын орналасқан жағынан бастап нөмірлейді.Көмірсутектердің атына –ол деген жұрнақ қосып
атайды. ОН тобының орнынын – ол жұрнағынан кейін көміртек атомының санымен белгілейді
5 4 3 2 1
Н₃С-СН₂-СН₂-СН₂-СН₂-ОН (пентанол-1)

Бір атомды спирттердің гомологтік қатары
СН₃-ОН СН₃ОН метил спирті
СН₃-СН₂-ОН С ₂Н ₅ОН этил спирті
СН₃-СН₂-СН₂-ОН С ₃Н ₇ОН пропил спирті
СН₃-СН₂-СН₂-СН₂-ОН С₄Н₉ОН бутил спирті
Бір атомды қаныққан спиртердің гомологтік қатарының жалпы формуласы.
СnH2n+1ОН

Спирттердің ең қарапайым өкілдері: СН₃ОН метил спирті (метанол)
C₂H₅-OH - этил спирті (этанол)

Спирттердің изомериясы және номенклатурасы
Спирттердің изомериясы :
-Көміртек қаңқасының құрылысына байланысты.
- Көмірсутек тізбегіндегі гидроксил тобының орнына байланысты
- Класаралық изомерлену (жай эфирлермен)

R (OH)_n;

СН₂ - ОН

ароматты бензил спирті

СН₂ = СН – OH – винил

СН₃ - СН₂ – ОН – этил сприті

4 3 2 1

СН₃ - СН - СН – СН₃ - 3 – метил – бутанол - 2

| |

СН₃ OH

5 4 3 2 1

СН₃ – CH – CH – CH – СН₃ - 3,4 диметил – пентанол - 2

| | |

СН₃ СН₃ OH

Изормерлер: С₃Н₇ОН – пропил спирті

3 изомері бар: а) СН₃ - СН₂ -СН₂ОН – пропан – 1

б) СН₃ - СН – СН₃ - проанол – 2

|

OH

в) СН₃ – О – С₂Н₅ – метилэтил эфирі

Алынуы:

1. Көмірсутектердің галоген туындыларынан алу:

С₂ Н₅Br + HOH C₂H₅OH + HBr

2. Қанықпаған көмірсутектерді гидратациялау арқылы алу:

H ₂C= CH₂ + H₂O ^H+ CH₃- CH₂OH

3. Метанолды өнеркәсіпте алу:

С О + Н₂ ^Р.t.кат СН₃ОН

4. Этанолды көмірсуларды ашыту арқылы да алады:

С₆Н₁₂О₆ ^{ферменттер} 2 С₂Н₅ОН + 2СО₂

Глюкоза этанол

Химиялық қасиеттері

1. Спирттердің сілтілік және сілтілік жер металдармен әрекеттесуі

2С₂Н₅ОН + 2Na 2С ₂H₅ONa + H₂

2. Жануы

С₂Н₅ОН +3О₂ 2 СО₂+ 3Н₂О

3. Спирттердің тотығу біріншілік спирттердің тотығуы:

С Н₃ – СН_{2 –} ОН ^(о) СН₃ – СООН ^(о) СН₃-СООН

этанол ^-Н2О сірке қышқылы

Фенолдар — бензол сақинасындағы бір немесе бірнеше сутек атомдарының орнын гидроксотоп басқан ароматты көмірсутектердің туындылары. Ең қарапайым өкілі — фенол С₆Н₅ОН немесе гидроксибензол.

Алынуы. Фенолды көбіне тас көмір шайырын өңдеу арқылы алады. Сондай-ақ ароматты көмірсутектерінің галогентуындыларын сілтімен әрекеттестіріп те алады:

Өндірісте бастапқы шикізаттар ретінде бензол мен пропиленді пайдаланып, кумолъді әдіспен фенол алу іске асырылған.

Физикалық қасиеттері. Фенол — түссіз кристалдық зат. 43°С-та балқиды. Ауада ашық қалғанда тотығатындықтан, қызғылт түсті болады. Бөлме температурасында аздап қана ериді, ал 60°С-тан жоғары қыздырғанда, суда шексіз ериді. Фенол — улы зат, теріні күйдіреді. Ерітіндісі антисептик ретінде қолданылады.

Химиялық қасиеттері. Фенол молекуласындағы атомдар бір-біріне өзара әсер ететіндіктен, полярлы қосылыс болады.

Қолданылуы. Фенолдың 3—5%-тік ерітіндісін зиянды микробтарды жою үшін антисептик ретінде қолданады. Фенолдан түрлі дәрі-дәрмектік препараттарды, бояуларды, синтездік шайырлар мен пластмассаларды, қопарғыш заттарды синтездеп алады.

Жаттығу жұмыстары

1. Заттың құрылымдық формуласын жаз.

А) пропанол - 1

Ә) 2,2 – диметилбутанол -4

Б) 2,3,4,5 – тетраметилгексантриол -1,4,6

В) 2- метилпропанол -2