Материал для мониторинга по калмыцкому языку 9 класс.

Топы по калмыцкому языку

Делгә Эрднь – Деликов Эрдня

Делгә Эрднь Зорхна хотнд төрсмн. Эрднь долан җилә школ төгсәһәд, колхозд көдлв. Дән эклв. Фашистнр һалзурҗ дәврцхәв. Сүркә бөрлдән Теӊ һол деер болв. Күнд шавтсн бийинь Эрднь бууһанһартасн тәвсн уга. Баатр йовдл үзүлснднь Төрскнь Делгә Эрдньд Советск Союзин Герой күндтә нер зүүлһсмн.

Ода төрскн һазр ачта Делгин неринь зүүҗәнә. (49 слов)

Нертә зурач – Известный художник

Нина Константиновна Евсеева – Хальмг Таӊһчин нертә зурач, скульптор. Билгтә күүкд күн 1960 җилин үкр сарин 13-д Артезиан хотнд төрсмн.

1984 –гч җилд үүдәлтән эклв. Пензенск художественн училищ төгсәсмн. «Дүүрән», «Тег», «Төвдин лам», «Дииләч» олнд таасгдсн үүдәврмүднь. «Дүүрән» гидг бумблв балһсна цутхлӊд бәәнә.

«Тег» гидг зургинь Москван Третьяковск галерейд үзҗ болхмн. Нина Евсеевин нерн һанцхн таӊһчд биш, Әрәсәд, һазадын нутгар туурна. (58 слов)

Алдр номт – Великий ученый

Зая –Пандит – нертә хальмг номт. Зая – Пандит 1599 –гч җил төрсмн. Аавнь Күӊкән Заяч, йир цецн ухата күн бәәҗ. Күӊкән Заячд олн көвүд билә. Отхн көвүнь – Баавхн. Зая –Пандит Баавхна тавдгч көвүн. Зая –Пандитын нерн – Шар Хавг. Төвд нернь – Намкаҗамц, орчулхла – Огтрһуйн Дала.

Арвн долата насндан Төвд орнд сурһульд одсмн. Бүкл 22 җилдән тенд сурһуль сурсмн. Ик номта, гүн медрлтә күн болв. 1648-гч җилд «Тод бичг» гидг алфавит үүдәсмн. Олн җилмүд тогтасн «Цаһан толһа» хальмгуд олзлҗ йовла. Ода болхла, эн бичг хорар эзлгднә.

Алдр номт Зая –Пандит 1662 җил сәәһән хәәв.(82 слова)

Мини селән – Мой поселок

Мини өссн- боссн һазр – Татал селән. Хотл селәнәс тәвн дууна һазрт бәәнә.

Мини хотн ик биш, цевр, сән. Селәнә тал дунд хойр давхр цаһан чолун школ зогсчана. Школын хашад селәнд нерәдсн стела бәәнә. Сурһульчнр селәнә бәәрн улсин нилчәр «Я люблю Татал» гидг стелаг тәвв.

Ик хойр давхр селәнә Сойлын гер, бичкдүдин цутхлӊ, почт, хойр делгүр хотнд бәәнә.

Селәнә улс ни-негн бәәнә. Би эврәннь хотндан йир дуртав. (63 слова)

Йиртмҗлә харһлһн – На природе

Би теегт амрхдан дуртав. Сул цагтан үүрмүдтәһән теегт амрнавидн. Хаврин цагла йиртмҗин аһар цевр. Йиртмҗ әмдрнә. Зурмд ичәнәс һарна. Шовудын, малмудын әәһәр йиртмҗ дүүрнә. Мөрн сарла мана тег бамб цецгүдәр кеернә. Олн зүсн өӊгтә бамб цецгүд әмтнә хараг байрулна. Хаврин йиртмҗ йир сән.

Намрин цагт бидн теегин урһцс һәәхнәвидн. Тег хойрдад әмдрнә. Мал тарһлад ясрна.

Би хальмг теегтән ийр дуртав. (60 слов)

Дурта цецг – любимый цветок

Урднь би өрк-бүлтәһән кеер һарч бамб цецгүд һәәхдг биләвидн. Бамб цецг – теегин кеермҗ. Олн зүсн өӊгтә бамб цецгиг әмтн җирһлин цецг гиҗ нерәднә. Ода болхла, дурта цецгән хашадан урһанав. Харм төрхд, һанцхн улан өӊгтә болҗ урһна.

Ке сәәхн бамб цецг – мини дурта цецг.(44 слова)

Дурта көгҗмч

Мини дурта көгҗмч – Аркадий Манджиев. Аркадий Наминович 1961-гч җилин бар сарин 11-д Комсомольск селәнд төрсмн. Өрк- бүлин нилчәр көгҗмин школ тꝋгсәһәд, олн әмтнд тааста үүдәврмүд бүрдәлә. Теднә заагт – Хальмг Таӊһчин частр. Билгтә көгҗмч, дууч, цаһан седклтә күн. Хальмг Таӊһчин Ачта көдләч, Әрәсән көгҗмчнрин ниицәнә гешүн. Цуг үүдәсн дуд олнд тааста . 2022 җилин хөн сарин 16-д Аркадий Манджиев сәәһән хәәлә. (56 слов)

Дееҗин авъяс – традиция подношения богам

Өрүн болһн экм цә чанад, дееҗ бәрнә. Бурхд халун хотын уурар цадна. Дееҗиг өрк-бүлин баһ наста күн эс гиҗ отхн үрн ууна. Мана өрк -бүлд мини дү көвүн Данзан ууна. Цәәһән чанад һарһчкад, йирн йис дәкҗ самрчкад, зул өргчкәд, дееҗ бәрдмн.(42 слова)

Элст Хальмг Таӊһчин хотл-балһсн

Элст Хальмг Таӊһчин хотл-балһсн 1865 җилд үүдсмн. Бичкн хотнас сәәхн балһснд хүврсмн. Җил ирвәс балһсн өсәд, сәәхрҗәнә. Сәәхн өндр тосхлтс, бумбс Элстин уульнцс кеерүлнә. О.И.Городовиковд болн Б.Б.Городовиковд нерәдсн бумбс әмтиг соньмсулна. Нертә җаӊһрч Ээлән Овлад, «Җаӊһр» дуулврин баатрмудт нерәдсн бумбс ирсн гиичнрт икәр таасгдна. Хальмг бичәчнр, шүлгчнр эврәннь үүдәлтән эӊкр балһсндан нерәднә, Элстин тускар бичнә.

Би Элст балһсндан йир дуртав. (60 слов)