Көнерген сөздер

А.Навои атындағы №11 жалпы орта мектеп

Көнерген сөздер.Тарихи сөздер мен архаизмдер

5 А сынып

Қазақ тілі мен әдебиет пән мұғалімі: Абуова П

Психологиялық дайындық.

«Шаттық

шеңбері».

Топтастыру

«Атомдар мен молекулалар»

жаттығуы

ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ

Миға шабуыл

ОЙ ҚОЗҒАУ

Мозайка Суретке қара да тапсырманы орында

Әр топтан бір оқушы шығып,9-ға қиылған суреттер салынған конвертті таңдап алады. Қиылған суреттерді

құрастырып,ненің суреті шықса, сол сөзге сөйлем құрап,буынға бөліп,буын түрін ажырату.

Желтоқсанның төрті

Сынып жұмысы

Көнерген сөздер

.

Жалпы мақсаты:

Білімділік: Көнерген сөздер түрлерін өз бетімен анықтауына, ерекшеліктерін өзіндік жұмыстар арқылы меңгеруіне, жаттығу жұмыстар орындағанда алған білімін өз бетімен қолдана алуына жағдай туғызу. Тәрбиелік: Өз бетінше дербес жұмыс жасауға, жауапкершілікті сезіне білуге, нәтижеге жетуге ұмтылу үшін білім бәсекесіне түсуіне, шығармашылық ізденімпаздыққа тәрбиелеу. Дамытушылық: Алған білімдерін пысықтау арқылы оқушылардың ой-өрісін, сауаттылығын, сөздік қорын, сөз байлығын дамыту.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, ой қозғау, оқулықпен жұмыс, өз бетімен іздену әдісі, талдау,ВЕНН диограммасы,постер жасау,мозайка

Көнерген сөздердің түрлері

Қоғам дамуына орай тіліміздегі қолданыстан шыққан сөздер көнерген сөздер деп аталады.Көнерген сөздердің мағынасы бірте-бірте солғындап,жоғала бастайды.Олар тек тарихи тақырыпқа жазылған көркем шығармаларда ғана қолданылады.

• Екі немесе одан да көп буынды бір сөздің ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы Бі лім ар зан ,біл у қым бат
• Екі немесе одан да көп буынды бір сөздің ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы
• Бі лім ар зан ,біл у қым бат

Сөз екпіні

• Сөйлем ішіндегі ерекше көңіл аударылуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап,бөліп айту Айман бүгін үйірмеге келді Айман үйірмеге бүгін келді Үйірмеге бүгін Айман келді
• Сөйлем ішіндегі ерекше көңіл аударылуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап,бөліп айту
• Айман бүгін үйірмеге келді
• Айман үйірмеге бүгін келді
• Үйірмеге бүгін Айман келді

Ой екпіні

Кейбір көнерген сөздердің қайтадан жаңаратын кездері де болады.Мысалы,кеңес дәуірі кезінде қолданудан шығып қалған сөздер:

Оқулықпен жұмыс «Кім жылдам?»

• 150-жаттығу. Мәтіндегі жиі қолданылатын атауларды бір бөлек,мүлде қолданылмайтын атауларды бір бөлек көшіріп жазу.

1-топ

2-топ

Сызба

Баласың

Оқушымын

Айтайын

Мұздай

Көрейік

Жиі қолданылатын атаулар

Мүлдем қолданылмайтын атаулар

3-топ

Оқтай

Адамбыз

Айтпа

4-топ

Тастай

Барма

Айтшы

Сергіту сәті

Өз ойын айту,жеткізе білу. Мына мақалдардағы көнерген сөздерді атаңдар және олардың сипатын анықтаңдар.

• 1-топ

1. Асабасы жоқ асқа жарымас.

2. Қараша үйден ханша шығар.

3.

• 2-топ

1.Шықсаң ұзақ сапарға,арымас ат –отарба.

2..Ер-азамат белгісі –түзде мырза, үйде құл.

3.

• 3-топ

• Ынтымақ –оқ өтпес сауыт, татулық –тамаша сауық.

2. Бақа – көлінде патша, балық –суында патша , жігіт –елінде патша.

3.

Топпен жұмыс Өлең жолдарынан көнерген сөздерді тауып, түрлеріне ажыратыңдар.

• 1.Исатайдың сол күнде
• Ақтабан аты астында.
• Дуылғасы басында...( )

• 2.Алмас қылыш сартылдап
• Алтынды жүген жарқылдап
• Найзасы аумай қолынан.
• Желі тұрып оңынан...( )

• Бір қыз кетіп барады.
• Қара жорға мінгені,
• Қара торқа кигені...
• -Білегінің шырайы айбалтаның сабындай
• -Көш алдында сұлудың
• Он қыз нөкер қасында. «Қыз Жібек»( )

Венн диограммасы

Тарихи сөздер Ұқсастығы Архаизмдер

Айырмашылығы Айырмашылығы

Венн диограммасы

Тарихи сөздер Ұқсастығы Архаизмдер

Айырмашылығы Айырмашылығы

Тарихи сөздер –қолданылған дәуірі өтіп,ескі заманның өзімен бірге көнерген тарихи атаулар.

Архаизмдер –халықтың тұрмыс тіршілігіне,салт-сана,әдет-ғұрпына қарай әр дәуірде өзгеріп,басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп кеткен сөздер

Қоғам дамуына орай тіліміздегі қолданыстан шыққан сөздер .

Сабақты қорытындылау

Постер жасау

1-топ

2-топ

Уәзір

Бесік құда

3-топ

Сәукеле

Үйге тапсырма:

68бет,155-жаттығу.

12

Топ аралық бағалау

Тапсырма\топтар

І

1.Миға шабуыл

ІІ

2.Ой қозғау “Мозайка”

ІІІ

3.Оқулықпен жұмыс

4.Өз ойын айту,жеткізе білу

5.Венн диограммасы

6.Постер жасау

7.Белсенділігі

8.Жалпы балл

Инсерт әдісі

Білдім.

Білемін.

Білгім келеді?