Хоьооннорунан дьуьуйуулэр, инсценировкалар сценарийдара

Сценарийы оҥордо Томпо оройуонун Мэҥэ-Алдан орто оскуолатын

саха тылын уонна литературатын учуутала

Гоголева Анджела Васильевна.

Суорун Омоллоон «Хараҥаҕа тыкпыт сырдык» кэпсээнинэн инсценировка сценарийа

4 кылаас

Оонньуур дьоно:

Ньукуус, 8 саастаах –

Аҕата Дьаакып –

Ийэтэ –

Быраата –

Күөстэ учуутал –

Болдьумаар судаарыскай –

Хоноһо кыыс –

Ааптар –

I хартыына

Ааптар. Былыргы ыал. Ньукуус, ийэтэ, хоноһо кыыс бааллар. Чабычахха кыра о5о олорор.

Ньукуус (көрдөһөр быһыынан). Ийээ, миэхэ аҕам мас суруйар харандааһын биэр. Чэ, дуу… (хаста да көрдөһөр)

Ийэтэ. Бу уол харандааһынан иирээри гынна дуу, киһи илиитин-атаҕын сүгүн хамсатарыттан ааста! (Оройго охсор, Ньукуус ытыы сыһан баран, арыычча туттунар). Чэ, биһиги хотоҥҥо киирдибит, эн оҕоҕун көр, улахан киһи буоллаҕыҥ.

Ньукуус. Сөп.

Ийэтэ хоноһо кыыстыын хотоҥҥо тахсаллар. Ньукуус сиртэн көмөрү булар, ытыһыгар силлиир уонна суруйан көрөр, онтон долбууртан тымтык ылар. Ол кэмҥэ быраата ытыыр.

Ньукуус. Эн баҕас ытаама. (Олорор, астыммыт киһи быһыытынан) Да, холуочук, бырыкысаанньа, баппаал (тымтыкка хоруонан суруйан барда) Чэ, бу аата «а» диэн буоллун. Бу «о» буоллун. Чэ, бу эмиэ «а» буоллун. Бу куһаҕаны ийэм «а» гыныа.

Чабычахха олорор оҕото сарылыыр, уол аахайбат. Ийэтэ киирэн кэлэр.

Ийэтэ. Аны оҕотун көрбөккө көмөрүнэн оонньуу олорор эбит дуу. Ыл, оҕоҕун көр! (уолун умса садьыйан кэбиһэр, хотоҥҥо киирэр)

Ньукуус. Кыайар уола, тоҕо куруук ытыыгын, киһини мөхтөрөҕүн? (муос эмэккэни быраатын айаҕар симэр). Сөдүөччүйэ кыыс, Нээстээр үөрэнэллэр үһү, арай мин эрэ үөрэммэппин. Кинилэр баай оҕолоро буолан, харандаастара, кумааҕылара сүр. Оттон миэхэ сатаатар хоруо, тымтык баҕалаах (ытаан ыҥырҕаан барар).

II хартыына

Ааптар. Киэһэ. Балаҕан иһэ.

Аҕата. Үөрэх сотору аһыллар үһү.

Ньукуус. Мин үөрэниэм.

Аҕата. Туохпутунан кыайан үөрэттэрэр үһүбүт. Дьадаҥы ийэттэн-аҕаттан төрөөбүт буруйдаах киһи хараҥаҕа муна сылдьыаҥ буоллаҕа дии. Үөрэх биһигинньиктэргэ анамматах быһыылаах. Ити Уйбааскы суруксут биһикки бииргэ үөскээбиппит. Кини миигиннээҕэр быдан акаары, быдан аҥала этэ. Ол үөрэхтэнэн билигин мин диэки көрбөт даҕаны. Мин үөрэммитим буоллар, ама, кини саҕа буолбат этиэм.

Ийэтэ. Үөрэттэриэх иһин, тоҥон, хоргуйан өлүө. Оннооҕор бэйэбит бурдук, кырбас эт булан сиэбэппит.

Аҕата. Хааһына көмөлөһөрө буоллар, бөнсүйүөҥҥэ ыллаллар, үөрэттэрэн көрүллүө этэ. Кыһыыта бэрт.

III хартыына

Ааптар. Аҕата өсөһө санаан, оҕото үөрэҕэ суох буоларыттан кыһыйан даҕаны, уолун оскуолаҕа хайаан даҕаны илдьэргэ сананна. Инньэ гынан икки хонон баран, биир төгүрүк лэппиэскэни өйүө диэн кыбынан баран, оскуолаҕа бардылар.

Аҕата. Ыллахтарына, бука диэн мэниктээбэт буолаар. Оҕолору кытта моһуоктаһа сылдьаайаҕын, баай- тот оҕолоро тобулута сынньан кэбиһиэхтэрэ. Уонна муостаҕа хаһан да силлээбэт, сыыҥтаабат буолаар, учууталыҥ мөҕүө.

Ньукуус. Сөп.

IV хартыына

Ааптар. Оскуола, учуутал хоһо.

(Киирбиттэрэ – торум курдук бытыктаах, килбэлдьигэс сотолооох этэрбэстээх, хара баттаҕын өрө тарааммыт, түөһүгэр кыһыл көмүс быалаах чаһыны туора иилиммит, хаһаланан эрэр эдэр киһи төттөрү-таары хаамыталаан лэскэҥнии сылдьар эбит. Бу Күөстэ оҕо диэн, соҕотоҕун эрэ үөрэхтээх курдук сананан олус киэбирэ туттунар, мэктиэтигэр сахалыы да сатаан саҥарбат курдук буола сатыыр, дохсун, бардам баай уола этэ.

Ньукуус куттанан аҕатын кэннигэр саһар).

Аҕата (курданарыгар диэри тоҥхос гынар). Тойонуом, бу оҕобун үөрэттэрэ аҕаллым. Оскуолаҕа ылан үөрэтэргэр көрдөһөбүн (эмиэ тоҥхос гынна)

Учуутал (Дьаакыбы тохтоон өр көрөн баран, чиккэс гына түһэр уонна күргүйдүүр быһыынан). Бар, атаххын сотун. (Ньукуус аҕатын кэнниттэн тахсан истэҕинэ) Кэл манна! Тур манна ! (уолу окумалыттан ылан хос ортотугар туруоран кэбистэ Ньукуус куттанан ытыахча буолан баран, сир диэки көрөн турда).

Учуутал. Аат кимий?

Ньукуус. Мин дуо?

Учуутал. Эн доо!

Ньукуус. Аатым Тооппоор.

Учуутал. Суох, үчүгэй аат?

Ньукуус. Үчүгэй аатым Ньукуус.

Учуутал. Аҕа аат ким баарый?

Ньукуус. Аҕам аата Дьүккүүр.

Учуутал. Нет, үчүгэй аат?

Ньукуус. Үчүгэй аат суох.

Учуутал. Хайдах сох? Фамилия кимий?

Ньукуус. Мин дуо?

Учуутал. Эн доо?

Ньукуус. Балыйам… Мотуруона…

Учуутал. Матрена?! Ах тыы… Матрена!.. Ха-ха-ха! А наслег кимий?

Ньукуус. Нэһилиэгим Дьохсоҕоммун.

Учуутал. А улус какой?

Ньукуус. Мин дуо?

Учуутал. Эн доо!

Ньукуус. Улууһум Сэккээччибин.

Учуутал. Ха-ха-ха! .. Вот дуралей!.. Сэркээччи – это не улус, а род, понимаешь ты это, дурачок? От дураков дураки и рождаются… А молитва биллэ баар?

Ньукуус. Ол тугуй?

Учуутал. Сох? Билбэт? А нууччалыы ахсаан биллэ баар?

Ньукуус. Мин дуо? Билэбин аҕыйаҕы.

Учуутал. Аах!

Ньукуус. Адьыҥса, дыбаҥса, тирэҥсэ…

Учуутал. Пошел, дурак! Вон! Эн уол букатын акаары. Оскуола ылла сох!

V хартыына

Ньукуус аҕатын кытта санаалара түһэн суол устун төттөрү дьиэлээн иһэллэр. Хара сэлээппэлээх, үгүс баҕайы кинигэни быалаан баран, санныгар сүкпүт, бытыктаа киһини көрсө түстүлэр.

Черемхин. Дорооболоруҥ! Кэпсиэҥ, доҕоттоор!

Дьаакып. (сирэйэ сырдыыр, мичээрдиир) Дорообо, Ньукулай, дорообо!

Судаарыскай. Бу хантан иһэҕит? Оҕоҕун тоҕо сиэттиҥ?

Дьаакып. Бу оскуолаҕа илпиппин Силэпсиэп учуутал ылбата. Онон үөрэхтэн матан, хомойон иһэбит.

Черемхин. Ол иһин мин сэрэйэ санаабытым. (Ньукууһу төбөтүттэн имэрийэ- имэрийэ). Дьаакып, бу оҕоҥ бэрт сирэйдээх-харахтаах киһи эбит. Сөбүлүүр буоллаххына, кинини мин үөрэтиэм. Мин Мэҥэ-Алдаҥҥа оскуола аһарга көҥүллэтэн иһэбин.

Дьаакып. О, махтал, махтал, Ньукулай! Үөрэттэрэн бөҕө буоллаҕа дии. Туокка эн киниэхэ сырдыккыттан эрэр бэрис!

Черемхин. Мин Коляны үөрэтиэм, Дьаакып, үөрэтиэм. Сарсыарда кинини миэхэ ыытаар. Сөп дуо? (Дьаакып ытыһын бобо тутар)

Дьаакып. Сөп бөҕө буоллаҕа дии. Ыытан, ыытан, үтүө киһи! Аата, хараҕым сырдаатаҕа! (киэҥ-киэҥник хардыылаан баран эрэр судаарыскайы өр батыһа көрөн турар)

Ньукуус. (учууталын көрө-көрө ытыһын охсуна-охсуна, өрүтэ ойуоккалыы – ойуоккалыы, үөрэн-көтөн) Иэхэйбин! Иэхэйбин! Мин учууталым кулуба уолунааҕар быдан үчүгэй! Саҥа учуутал! Бырыкысааныскай! Үөрэнээскэй! Иэхэйбин!

Быыс

Инсценировка сценарийа. 2015.

Томпо оройуонун Мэҥэ-Алдан орто оскуолатын

саха тылын уонна литературатын учуутала

Гоголева Анджела Васильевна.

Николай Денисович Неустроев

«Кукаакы кулуба» комедиятыттан быһа тардыы.

Оруолларга:

Кукаакы Кулуба, улуус кулубата, былыргылыы суруксут, 55 саастаах –

Марыына, кини ойо5о, хатыҥыр, куһа5ан харахтаах эмээхсин-

Иитиэх уол, былдьыры тыллаах, 19 саастаах –

Сэмэн Сэмэнэбис, улуус суруксута -

Утары Баһылай -

Нуучча –

Саха –

Оонньуур сирдэрэ:

Бырааба дьиэ мунньахтыыр хоһо. Утары аан көстөр, хаҥас диэки иккис аан көстөр, түннүк аннынан сурук суруйар остуол. Ол үрдүгэр сэксээлэ (зерцало) көстөр. Остуол үрдүгэр истиэнэҕэ ыраахтааҕы мэтириэтэ ыйанан турар. Куһаҕан оҥоһуулаах хос. Саас буолан эрэр. Күнүс.

Маҥнайгы көстүүтэ

Хаҥас аантан Кулуба тахсар. Кэлэн түннүгүнэн өҥөйөн көрөр, сис туттан баран, төттөрү-таары хаамыталыыр.

Кулуба. Дьэ, бу суруксут өр да буолла. Тоҕо баҕас сырыттаҕа уһунай? (олорон баран). Оо, дьэ, уордьаным хаһан эрэ кэлээхтиир?! Сэмэн Сэмэнэбис, кэлбит эрэ буоллар, таһаарыам диэбитэ. Бука, ону ылаары тардылыннаҕа буолуо. Кини киһи, ама, ылымына эрэ тахсыа дуо? Хайа, ылан таһаардаҕына, манньата да улахан буолуо. Бэйи эрэ, кырдьык даҕаны… Эмээхсиэн, Марыынаа! Кэл эрэ, доҕоор манна.

Иккис көстүүтэ

Марыына (саҥата иһиллэр). Эмиэ туохха бэһирдиҥ? (хаҥас аантан тахсан кэлэр). Туох баарый? Тоҕо миигин ыҥырдыҥ?

Кулуба. Бэйи, тохтоон иһит эрэ. Билигин сотору Сэмэн Сэмэнэбис куораттан кэлиэ. Уордьаным кэлбит буоллаҕына, таһаарыа. Ол таһаардаҕына, эрэйин тугунан боруостуубут?

Марыына. Оттон тугу биэрээри гынаҕын? Ону мин билиэм дуо? Харчынан биэрэҕин дуу, хайдах дуу?

Кулуба. Харчыны ылыа суоҕа. (Албын куолаһынан). Марыынаа, оттон эн аккын биэрдэххэ?

Марыына. Туох даа? Аны миигин ол кэлбит дуу, кэлбэтэх дуу сэп иннигэр сатыы хаамтараары гынныҥ дуо? Аппын биэрбэппин. Ол-бу буолумуна олор! (Тахсаары гынар).

Кулуба. Бэйи, тохтоо, доҕоор! Тоҕо баҕас сүргүнүй?! Бу ыраахтааҕы мэтириэтин көрбөккүн дуо? (Ыйар). Тугу саҥарарбытын истэ олороро буолуо, мин бөөлүүн бэрт үчүгэй түүлү түһээбитим ээ, Марыынаа. Ону эн тойонноон көр…

Марыына. Түксү, лабаҥхалаама, киэр бар! Ол-бу диэн ньачыйан түһэҥҥин. (Тахсан барар).

Кулуба. (Дьон диэки көрөн баран). Дьэ сүрдээх эмээхсин, доҕор! Ол эрээри кэпсэтэн иһиэхпит, богдо. (Түннүк диэки барар).

Үһүс көстүүтэ

Иитиэх уол киирэр.

Иитиэх уол. Бу эйиэхэ куораттан сурук кэлбит. Кутурук уол тахсыбыт. (Суругу биэрэр).

Кулуба. Сөп, доҕор! Ол кимтэн? Бар, таҕыс! (Уол тахсар, ачыкытын кэтэн баран, суругу ааҕар) Уважаемый, Иван Иванович… Даа, буоллаҕа үһү. «Ре-ре-во-лю-ция…» Ити туох диэбит тылай? Муода доҕор. (Өр көрөн олорон). «Цар… ор-ор-ден… орден»… Буот так! (Үөрбүт киһи быһыытынан) Марыынаа, кэл эрэ, манна!

Төрдүс көстүүтэ

Кулуба. Көр, бу суруксут миэхэ куораттан сурук ыыппыт. Уордьан кэллэ эйиэхэ диэбит. Дьэ, хайдах курдук киһибиний мин, Марыынаа? (Күлэр, түөһүн мөтөтөр).

Марыына. Эчи, ким билэр доҕор! Тугу-тугу дьаабыланан эрэр буоллугут? Мин сүрэҕим-быарым хотон итэҕэйбэт ити суругу. Баҕар, иһэ истээх буолуо…

Кулуба. (Соһуйар). Бу туох буолбут эмээхсиний?! Киэр бар! Икки харахпар көстүмэ!

Марыына. Бэйи, аргыый дэлбэрий. Эн саҕа чыыннаах-хааннаах тойон баар ини! (Тахсар).

Бэһис көстүүтэ

Кулуба. Даа, буоллаҕа, доҕор. (Ытырдар). Бэйи, туох аҕынна? (Олорон истэҕинэ, таһырдьа чуораан тыаһыыр, ыт үрэр). Но, бу туох кэллэ?! Суруксут буоллаҕа дуу? (Түннүгүнэн көрөөт) Бай, хайа, үөдэн дьонноро кэллилэр?! Быһыыта, сэтээтэл кэллэ ээ. Бу үлүгэри! (Хаҥас ааҥҥа киирэр. Ол кэннэ хаарыс сонун мэтээллэри кэтэн тахсар).

Алтыс көстүүтэ

Сахалаах Нуучча көтөн түһэллэр. Кулуба тоҥхолдьуйар.

Нуучча. (Кулубаны көрөн баран). Да, здесь медалист стоит. Видно, улусный голова. (Кулуба тоҥхолдьуйар). Чудак же, чего он вечно кланяется?

Саха. Эн улуус кулубата буолаҕын дуо?

Кулуба. Даа, мин кулуба буолабын., Иван Иванович диэн.

Саха. Чэ, ол биһиэхэ наадата суох. (Остуол диэки көрөн баран). Бу сэптэри тоҕо хамыйымына туруораҕын? (Ыраахтааҕы мэтириэтин сулбу тардан ылан, остуолга быраҕар). Маны ылан киэр гын.

Кулуба (соһуйар). Хайдах буоллуҥ, доҕоор?! Бэйэҥ саха оҕото буолан бараҥҥын ыраахтааҕы мэтириэтин итинник гынарыҥ сөп дуо? (Күүстээхтик, кыыһырбыт киһи быһыытынан). Мин эйиэхэ ити быһыыламмыккар боротокуол оҥоруом ээ! Ону билэҕин дуо? Мин улуус кулубата Иван Иванович диэн буолабын. Бу түөспэр мэтээллээхпин, баҕардахпына, ысынаакпын, куортукпун да көрдөрүөм!

Нуучча (күлэр). Чудак же он! Надо протокол на него составить, а то чего он зубы скалит…

Саха. Постойте. (Кулубаҕа). Эн киһи этэрин өйдөөн иһит эрэ! Билигин ыраахтааҕыны престолуттан эспиттэр. Онон саҥа, көҥүл олох кэлэн турар. Ону эн мэккиһэриҥ сатаммат. Хата, бэйэҥ быһыыламмыккар протокол оҥортороойоҕун?!

Кулуба өр сөҕус саҥата суох, дьон сирэйин-хараҕын одуулаһар.

Сэттис көстүүтэ

Сэмэн Сэмэнэбис киирэр.

Кулуба. Сэмэн Сэмэнэбис, бу туох урааҥхай дьонун аҕалан, өлүүнү оҥортордун? Көр эрэ, ити… (Илиитинэн ыйар).

Сэмэн Сэмэнэбис. Иван Иванович, солуута суох саҥарба, доҕор! Ити сана олох тойотторо кэлэн олороллор. Ыраахтааҕы престолуттан эстибит. Революция буолбут Россия иһигэр!

Кулуба соһуйан ол-бу диэки көрөр.

Кулуба. Даа, кырдьык дуо? Муода да буолар эбит. Мин ыраахтааҕы бүрүстүөлүттэн эстэрэ буолуо диэн, түһээн да көрбөтөх баҕайым. Дьэ, муода да буолар эбит. Эһиги саҥа тойоттор буоллаххыт? Киһи эҥин арааһы да истэр буолар эбит.

Саха. Ну, чэ, үксү лабаҥхалаама. Хата, маны харайа тарт! (Сэксээлэни ыйар).

Кулубалаах тахсаллар.

Ахсыс көстүүтэ.

Утары Баһылай киирэн кэлэр.

Утары. Дорооболоруҥ, саҥа олох тойотторо!

Саха. Дорообо, тугу кэпсиигин, доҕоор?

Утары. Кэпсээн диэн туох да суох. Арай, саҥа тойоттор кэлбиттэр үһү диэн истэммин, көрсөөрү кэллим. Этэр тыллаахпын...

Саха. Ол тугу этээри гынаҕын?

Утары. (Көхсүн этитэр). Мин… мин ити биһиги кулубабыт Уйбаан Уйбаанабыс диэн кырдьаҕас, ыраахтааҕыттан уордьан наҕараада ылаары, улуус харчытын биир тыһыынчаны сиэртибэлээн турар. Ол харчытын төлүү илик. Мин ити быһыы солобуода сокуонугар сөп буолуо дии санаабаппын. Онон…

Нуучча. Неужели?! Разве это может быть! Вот так птица! (Баһын быһа илгистэр).

Саха. Кырдьыгы этэр инигин, доҕоор? Сымыйа буоллаҕына, бэйэҥ түбэһиэҥ ээ. Ону билэн этэр инигин…

Утары. Таҥара баарына, кырдьык! Ол дьыала чааһын улуус суруксута Сэмэн Сэмэнэбис бэркэ билэр.

Нуучча. Причем тут суруксут? Странное дело.

Саха. Сейчас мы это узнаем.

Тохсус көстүүтэ

Кулуба, Сэмэн Сэмэнэбис киирэллэр.

Кулуба (мэтээлэ суох. Тоҥхолдьуйар).Тойотторуом, бырааттарыам, мин… мин сыыһа быһыыламмыппын. Ону эһиги бырастыы гыннаргыт, сөп буолуо эбит. (тоҥхолдьуйар). Мин… мин, тыа куһаҕан аҥала оҕонньоро билбэтим, өйдүөбэтим быһыытынан, соһуйан, уолуйан хаалан сыыһатык туттуммуппун. Ону, баһаалыста, бырастыы гыныҥ. (Тоҥхолдьуйар)

Сэмэн Сэмэнэбис ол-бу диэки көрөр.

Саха. Кырдьаҕаас, түксү. Көр, бу киһи эйигин үҥэр.

Кулуба (соһуйар). Үҥэр даа? Ол туохха үҥэр?

Саха. Улуус харчытын биир тыһыынчаны, уордьан наҕараада ылаары, сиэртибэлээтэ диир. Ол кырдьык дуо?

Сэмэн Сэмэнэбис (уоһун иһигэр). Вот тебе на! Хара ыты көрүҥ эрэ!

Кулуба. Суох, тойонуом. Ол төрүт сымыйа. Ити киһи балыйан этэр. Миэхэ улахан өстөөх…

Саха. Сөп, үчүгэй. Суруксут, эйигин бу киһи туоһу биэрэр, итини эн билэр суолуҥ дуо?

Сэмэн Сэмэнэбис (сирэйэ кытарар, нэһиилэ саҥарар). Нет, не знаю. Ничего подобного не знаю и не слыхал даже. Это гражданин сводит личные счеты.

Нуучча. Странно. Решительно ничего не понимаю.

Хаҥас ааҥҥа Марыына кэлэн өҥөйөн турар.

Саха. Доҕоор, бу суруксут билбэппин диир. Эн тоҕо сымыйанан…

Утары (хап-сабар). Таҥара баарына кырдьык. (Кириэстэнэр). Эһиги дьыаланы да көрүҥ. Онно баар буолуо. Бу суруксут, кулубатын диэки буолан, миигин сымыйанан этэр диир. Суох, мин харахпынан көрбүтүм – кинилэр дьыала оҥосто олороллорун.

Саха. Дьэ, кырдьаҕаас, эн куһаҕаннык быһыыламмыккын, бу киһи этэрэ кырдьык буоллаҕына… Онон биһиги эйиэхэ протокол оҥоробут.

Кулуба (ыксаабыт киһи быһыытынан). Тойокоом, оҕом, сыыһалаах да буоллахпына, бырастыы гыннаргын үчүгэй буолуо этэ! Маннык үөрүүлээх көҥүл олох кэлбитин да быһыытынан…

Нуучча (саба саҥарар). Ишь ты, куда он теперь заворачивает. Хитрый дядя!..

Марыына (ааҥҥа туран). Ол иһин, буолуо этэ. Сордоох, мин эйиэхэ өйдөтөн этэр буоларым: бу курдук быһыыланыма диэн. Ону истибэккэ түбэстиҥ буолбат дуо, хара ыт! (Антах барар).

Утары (хап-сабар). Буот, ити көрүҥ, истиҥ, тойоттор. Таҥара баарына, кырдьык!..

Быыс

“Ойуунускай – норуот чулуу уола” дьүһүйүү

Алеша:

Ким кэлэн, кэтит кэпсээн киэргэлин

Кэпсээн киэбирэн, киһиргээн эрэҕин

Диэтэргит –

Нарын талахтаах, таҥалайдаах,

Далбар чабычахтаах, дьарылас чабырҕахтаах,

Таалар хонуулаах, тардыы тамылҕаннаах

Таатта оҕото Дьаралыктыйа Былатыан

Диэн мин буолабын, доҕоттоор!

Егор:

Сэтинньи сэттистиир күүрээннээх күнүгэр,

Сэриинэн сэтэрэн, уотунан убайан,

Сир ийэ үрдүнэн силлииэлээх холорук,

Силлиэрэн-боллоорон ытыллан таҕыста...

Бары баар баттаммыт

Барыта тахсаннар,

Барабаан охсоннор

Баргыһан бардылар...

Уруйдааҥ!

Уруйдааҥ!

Былааһы – Сэбиэккэ!

Тихон:

Дирбиэн-дарбаан күннэргэ

Дирбийэн-дарбыйан тураммыт

Көнөр көҥүлү көрдүөхпүт,

Көмүс солону көмүөхпүт...

Тибиилээх-тиһиктээх күннэргэ

Тибийэн-табыйан тураммыт

Баай дьон батталын барыахпыт,

Барбах дьоннор барҕарыахпыт...

Герман:

“Хамандыыр! Хаан – хааҥҥа! Кэннинэн кэхтимэ!

Хаатырга-хандалы хараҥа хаайыытын

Хайыта сынньартан харыастан биэримэ,

Хаппытаал –хабала ханна даа хаалбатын!

Үлэһит былааһын көмүскүөх буоламмыт

Үҥүүнү –ыстыыгы тутаммыт турбуппут,

Өлөртөн куттаммат өрүөллэр буоламмыт

Өлөрсөр-охсуһар өргөһү туппуппут...”

Ньургун:

Дорообо, алааһым, сирэм күөх алааһым!

Эн дьоллоох мындааҕар мин үөскээн үүммүтүм...

Дорообо, кындалым, кэрэ күөх кындалым!

Эн ньууруҥ үрдүгэр бу күнү көрбүтүм...

Мин манна иитиллэн атахпар турбутум,

Мин кырыыс оҕото кыргыс хаан буолбутум...

Эйигин, ийэкээм, өстөөхпүт саанара:

Эн уолуҥ сүрэҕин, дьэ, сиэтиэх буолара...

Бу күнү көрдөрбүт, ийэккэм, бырастыы!

Эн буоруҥ үрдүгэр кэриэспин этэбин:

Эн ииппит сүрэххин норуоппар биэрэбин...

Бу – ийэм сытаахтыыр, кэриэс буор, бырастыы!

Кеша:

Хомойо-куруйа саныахпын,

Хонуктан хонукка ытыахпын-

Бу күнү ким төрүөн көрбөтөй?!!

Бу сиргэ ким төрүөн өлбөтөй?!!

Мин өлүөӈ – дьүьүнүм сүтүөҕэ,

Мин буорум отунан үүнүөҕэ...

Кэриэһим – кэннибэр хааларым:

Кэхтибэт кэрэкэ тылларым...

Бары:

Үс саха төрүөҕэр,

Үөрүүлээх күнүгэр

Мин ырыам ылланыа,

Мин аатым ааттаныа...

Сэтинньи, 2017

С.Р.Кулачиков – Эллэй.

Буур5а, буулдьа дьылыгар.

(поэма)

Туман буолбут хонуктар

Тумулларын кэтэ5эр

Кыһыл буур5а аттаахтар

Ньиргиэрдэрэ иһиллэр.

«Бары эдэр уохтары –

Батталлаа5ы эһиигэ!

Туруҥ, баайы самнарыҥ,

Киириҥ тиһэх сэриигэ!»

Ленин ити саҥата

Мөлүйүөннэри туруорда,

Буулдьа уоттаах буур5ата

Буржуй тыынын булкуйда.

Буур5а, буулдьа дьылыгар

Каландарашвили командир

Ыстыыктарын уһуга

Хоту диэки кылбардыыр.

Хайа тааһын быыһыттан

Хара хааннаах бандьыыттар

Каландарашвили партизан

Хаарыан тыынын быспыттар…

Онно эдэр буойуттар

Эһэлэрин кэннигэр,

Кыһыл былаах анныгар

Харахтарын симпиттэр…

Буур5а, буулдьа дьылыгар

Муустаах поход дьонноро

«Саһыл Сыһыы» буолагар

Баррикада буолтара.

Онно Строд дьонугар

Уонтан тахса суукка5а

Утуйбакка охсуһар

О5о дьоннор бааллара…

Онтон бэттэх… Ким умнуой

Кыһыл хаалтыс эрчимин,

Тимир чэгиэн, бойобуой

Тэйитиини биэрбитин.

Артыамыйап - дала5а

Атааканан түспүтүн

Ыстаал буулдьа арда5а

Аба5аттан үүрбүтүн!

Буур5а буулдьа дьылыттан

Муҥҥа буһан өлбүттэр

Хайа сүрэх хааныттан

Сүппүт-өспүт үһүлэр?!

То5ус герой хоруобун,

Уо, мин то5о умнуомуй!..

Ахтан санаан керебун –

Сүрэх түөспэр содуомнуур!..

То5ус өлбүт буойуну…

Баттыы түһэр тоҥ буору…

Көмөр санньыар ырыаны…

Саанар сата тыллары…

Буур5а, буулдьа арда5ын

Көрсөн өлбүт буойуттар –

Кимэ, хайа ааттаа5ын

Сыллар, күннэр соппуттар…

Арай норуот өйүгэр –

Сирдьит сулус буоланнар,

Баайы кытта биилэһэр

Сүрэхтэргэ тыыннаахтар.

Туман буолбут хонуктар

Тумулларын кэтэ5эр

Кыһыл буур5а аттаахтар

Ньиргиэрдэрэ иһиллэр.

Тэлгэһэттэн дьэ тэйэр

Тэргэн аартык тэлэлиннэ

Уоруктан дьэ арахсар

Уһун аартык арылынна.

Сэрии-силлиэ сиппиэригэр

Сирэллэр кэм кэллэ,

Ырыаны ыстыыкка аҕаан

Ылсар чаас турда.

Быраһаайдарыҥ, кэрэ доҕотторбут,

Быраһаай, быстах кэмҥэ

Саха сирэ – көҥүл олохпут!

Кэтэһиҥ, доҕоттоор, кэлиэхпит,

Эрэниҥ,биһиги эргийиэхпит

Сэрии кыайыылаах бүтүүтэ,

Сир ньуурун тупсуута,

Сибиэһэй салгын тэлгэнэ

Сир, халлаан сырдыыта.

Мин мантан сэриигэ барбытым

Кыракый балаҕан дьиэбиттэн

Ыраахха диэритин атааран,

Турбута кырдьаҕас мин аҕам.

Мин мантан сэриигэ барбытым

Оскуолам чуораанын хаалларан,

Саас буолан, чыычаахтаах чараҥым

Симэммит хатыҥын аттынан

Мин мантан сэриигэ барбытым

Бар дьонум алгыһын ыламмын,

Далбаатыы хаалбыта алааһым

Будьурхай баттахтаах тыатыныын.

Ийэ сири көмүскүүр

Итии хааннаах уоланнар

Хотой сытыы харахтаах

Хорсун байыас буоланнар,

Урааҥхай саха аатын

Улуу сирим үрдүнэн

Улаханнык аатырдан

Уруй-айхал ыллылар.

Днепр тымныы долгуннарын

Туоруур саха уола,

Тула ууга бырдааттанар

Ардах буулдьа суола.

Туораан, - немец окуопатын

Кудэн-таьаан тэбэр.

Өстөөх үөрэ куоппатын диэн

Кэрдэр-кимэн киирэр.

Ахта өстөөх пулемета,

Өлүк - кини тула.

Онно аргыый сыылан үөмтэ

Саха туйгун уола.

Ахсынньы тымныытыгар сиргэ хонноххуна,

Атаххын, илиигин онно үлүппэтэххинэ,

Булчут быһыытынан сыалгын таптаххына,

Хайыһар кэтэн халыйан истэххинэ, -

Оччоҕо ордук өйдүүгүн эн Сахаҥ сирэ

Эйигин сатаан ииппитин.

Тоҥон-тоҥон баран итии миини истэххинэ,

Хоргуйан баран минньигэс килиэби сиэтэххинэ,

Атаакаттан ыстыыгын бүтүн таҕыстаҕына,

Суумкаҕар саппаас ботуруоннаах буоллаххына,-

Оччоҕо ордук өйдүүгүн энтөрөөбүт дойдуҥ

Бараммат баайын, улуу бэйэтин.

Охсуһуу хонуутугар табыллан оҕуттаххына,

Бэйэҥ хааҥҥыттан хараҕыҥ иирдэҕинэ,

Түлэй-балай түһэн сыттаххына,

Өлүү тымныы илиитэ тыыҥҥын тууйдаҕына,-

Оччоҕо ордук өйдүүгүн олох кэрэтин,

Күн сырдыгын үтүөтүн.

Ильмень хотун мууһунан

Иһэллэр мин дойдум уолаттара-

Иһэр уон тохсус биригээдэ.

Хоту дойду хонноҕунан

Колонналар бардылар,

Хара тыанан, толоонунан

Хайыһардар дайдылар.

Өстөөх ханна саһан сылдьар,

Өстөөх ханна хайыһар,-

Ситиэ онно сытыы буулдьа,

Ситиэ сыыдам хайыһар!

Сибиир улуу буолактара

Силлиэрдилэр иһиирэ,

Туундара тыйыс уолаттара

Туруннулар сэриигэ.

Өстөөх ханна саһан сылдьар,

Өстөөх ханна хайыһар,-

Ситиэ онно сытыы буулдьа,

Ситиэ сыыдам хайыһар!

Көрөрдөөх эбиппин ээ

Күндү Ленам күөх уутун,

Харахтыырдаах эбиппин ээ,

Хара суһуох долгунун.

Иҥнэри баттыыр өлүү суорҕанын арыйан,

Ийэ дойдум иэйиитэ иһиллэрэ,

Олох эмпэркэй уһугар да туран

Эйигин булар эрэл баара.

Доҕор кыыс умнубатах тапталын мүөтэ

Туоххаһыйбыт сүрэхпин ититтэ,

Сир ийэм, бар дьонум үөрэ көрсүһүүтэ

Сэрии түөрбүт ыар бааһын эмтээтэ.

Арай саллаат доҕорум эрэйин санатар,

Аргыардаах сэрии бүппэтэх кэмигэр

Далай санаа хараҥатыгар

Дьаакырдаан үөрүүбүн тимирдэр.

Ол эрээри олох уһанар кыһатыттан

Уоттаах сэрии сулусара көтөллөр,

Кыайыы сырдыыр халлааныгар

Кыыһар төлөн былааҕы көтөҕөллөр.

Тыыннаахтар көрсүһэр үөрүүлэригэр,

Өлбүттэр сырдык кэриэстэригэр

Сахалыы саҥа сатараатын,

Сайылык, тайҕа ыллаатын.

Тыһыынча оҕус сүүс түөрт уон биир-түөрт уон биэс

Тыыннаахтар умнубат сыллара

Ол этэ уот сэрии ынырык сыллара

Тыыннаахтар умнубат сыллара.

Уруй буоллун, саха саллаатыгар!

Уруй буоллун, Улуу Кыайыыга!

Сценарийы оҥордо Томпо оройуонун Мэҥэ-Алдан орто оскуолатын

саха тылын уонна литературатын учуутала

Гоголева Анджела Васильевна.

Мэҥэ-Алдан орто оскуолатыгар Е.П.Неймохов аатын инэрии дьоро киэһэтигэр аналлаах инсценировка.

Өксөкүлээх Өлөксөй уонна Алампа доҕордоһуулара.

Е.П.Неймохов «Алампа» романыттан быһа тардыы.

2014

Оруолларга:

Алампа –

Өксөкүлээх Өлөксөй –

Алампа хоһугар киирэн таҥаһын устар уонна чэйдиирдии тэринэн олорор. Ол кэмҥэ Өлөксөй Кулукуоскай киирэн кэлэр:

- Алаас уола, атах сыгынньах Алампаҕа айхал!

Сонун, бэргэһэтин ороҥҥо элитэр уонна Алампаны кууһан ылар.

Уөрэн көрсүһэллэр.

Алампа:

- Убайым Өлөксөй, дорообо.

Кул:

- Чэ, дорообо, доҕоор, туспа сирдэр дьоннорун көрөөрү, атын кыраайдар сонуннарын билээри, арҕаа Бүлүүнэн, илин Лаамы байҕалынан эргичийэн кэллим.Хайа, бу туохтан үүккүн тохпут оҕо курдук куру-сири сукуйан олордуҥ?

Ал:

-Киһи улаханнык үөрэрэ баарын көрбөппүн. Харчы чараас, сайын ааһан, тымныы кыһыммыт кэлэрэ эмиэ киһини баттыыр. Аан дойдуга үчүгэй сонун баарын билбэппин. Хаһыаттары аахтахха, сир-дойду үрдунэн айдаан-куйдаан,охсуһуу- этиһии… Бэстилиэнэй тыһыынча туолаары ыксатар дуу хайдаҕый?

Кул:

- Чэ, ол туоллаҕына даҕаны, эн биһикки күн сириттэн сүппүппүт кэнниттэн кэлиэҕэ, бырааттыы Гриммнэр остуоруйаларыгар баар Эльза ытыырын курдук буолума. Хата, биһиги, Таатта талыы хонуутугар таалалаахтаан үөскээбит уолаттар, дойдубутун ахта-саныы кыратык сынньана-сэһэргэһэ түһүөххэ.

Кул. (чэй иһэ-иһэ):

- Дьокуускайга киһи үөрэрэ син баар буолан эрэриттэн улаханнык үөрэбин. Кыраап күбүрүнээтэр таһыччы үчүгэйдик үлэлиир киһи буолла. Собуор таҥаратын дьиэтин аттынааҕы болуоссаты киһи билбэт гына оҥордо. Аны Бирикээсчиктэр кулууптарын тутан дьэндьэтэн кэбистэ. Мантан ыла сахалыы да дыраамалар суруллан иһиэхтэрэ. Бастакы саҕалааһын баар! Эһиги хаһыаккытыгар тахсыбыт Күлүмнүүр «Манчаарытын» оонньоон көрдөрбүппүт олус үчүгэй!

Ал:

- Эрэдээксийэҕэ Дьуонап сыылынай курдук саха тылын олус билэр дьон баар буолан абырыыллар.

Кул:

-Айар үлэ илбиһигэр ыллардахха, киһи утуйарын, аһыырын да умнар эбит. Сири-дойдуну кэрийэн саха норуотун айымньытын сурунан иһэр олус үчүгэй эбит.Итиннэ көҕүйэн, бэйэм айыахпын баҕарарабын. Холобур, Бүлүүгэ сылдьан, «Бүлүүлүү үҥкүү», дойдубар тахса сылдьан, «Кэччэгэй баайы», «Сүүһүн туолбут эмээхсин ырыатын» суруйбуппун эйиэхэ аахпытым.

Ал:

- Өлөксөй, эн миэхэ биэрбит «Төрүү илигиттэн түҥнэри төлкөлөөх» ырыаҕын уонна НЬиэмэнтэп «Демоныттан» бэчээттээн таһаардыбыт ээ. Ити айымньыгар хайдах итинник оҕолорун кыраатахтарай диэн бараммын, сирийэн ааҕан көрдөххө эмиэ да сөпкө дылы эбит.

КУл:

- Биһиэхэ, сахаларга, ордугурҕаһыы, арыычча буолбут киһини охторо сатааһын баар. Дьинэр, бэрт былдьаһыыга күүһү-күдэҕи ыыппакка, тастан киирэр дьайыылартан ордон, хайдах туох дьон буоларбытын толкуйдуох этибит.

Ал:

- Ол тугу ааттыыгын – «тастан киирэр дьайыы» диэн?

Кул:

- Мөлүйүөнүнэн ахсааннаах кэлии омуктар ааҥнаатахтарына, эстэр туруктаахпыт. Симэлийии үлүгэрэ аҕыйах ахсааннаах кыра норуот үрдүнэн мэлдьи сибиэн буолан элэҥниир. Иһиттиҥ ини, былырыын 330 киһини көһөрөн аҕалан, сирдээн-уоттаан олохтообуттарын. Аны буруйу оҥорон, сыылкаҕа кэлбиттэр 4000-5а чугаһаабыттар. Кинилэр ахсааннара элбиир чинчилээх. Дьэ, итиччэ элбэх дьон Саха сиригэр кутулла түстэхтэринэ, саха аймах эстибэккэ, хайа албаһынан, үрүҥ күн утаҕын тутуһан хааларый?

Ал:

-Оччоҕо тугу оҥорон быыһанабыт?

Кул:

- Үөрэҕи баһылаатахпытына, өлөн- охтон биэриэхпит суоҕа. Онон, бастатан туран, нэһилиэк аайы оскуолалар, сахалыы хаһыаттар наадалар.

Ал:

- Мин бытыкпын быһа үктүүрүм кэллэ эрээри, үөрэммэккэ хаалаары гынным диэн хомойобун.

Кул:

- Кэбис доҕор, эн убайыҥ Баһылай - ааттаах учуутал. Онон Кириэс-Халдьаайыга ылбыт билииҥ-көрүүҥ биһигиттэн эрээлинэйи бүтэрбиттэн, туох да итэҕэһэ суох.

Ал:

-Оттон мин бэйэбин олус сэнэнэбин. Кырдьаҕас дьоҥҥо иитиллэммин, итинник килбикпин. Таҥара миигиттэн ийэм муҥнааҕы былдьаабытыттан олус хомойобун.

Кул:

- Ити иһин саха үөрэхтэниэхтээх. Оччоҕо ыарыыга оҕустарыахпыт суоҕа. Үөрэҕи баһылаатахпытына – нуучча курдук улуу омуктары кытта симэлийиэхпит суоҕа.

Ал:

- Саамай сөпкө этэҕин, үөрэх биһиги курдук кыра норуокка тыын суолталаах.

Кул:

- Үөрэҕэ суох син биир икки хараҕа суох буолбут тэҥэ диэн сөпкө этэллэр. Онон дьоммутун хайдах гынан үөрэхтээх оҥорорбутун толкуйдуохтаахпыт. Онтон аан дойду атын омуктарын билиилэрин сүһэн ыллахпытына эрэ, кинилэри кытта кэпсэтэр, өйдөһөр, сэнэппэт буолуохпут.

Өлөксөй чэйин иһэн бүтэн баран, бүлүүһэҕэ таҥнары уурар уонна:

Кул:

- Бэйи, мантан киэһэ өссө сылдьарым элбэх.

Сонун, бэргэһэтин кэтэр, Алампаны илиититтэн тутуһар.

Кул:

- Дьэ, доҕоор, килбигийимэ, бэйэҕин сэнэнимэ. Доҕотторгун кытта харса суох үлэлээ-хамнаа.

Ал:

- Дьэ, доҕоор, кэлэн кэпсээн-ипсээн барбыккар махтал. Аргыстаһыах.

Тахсан бараллар. Быыс.

Хомуһуннаах тоҕус хоһоон

Итии хааннаах

Эйэҕэс сүрэхтээх

Мин биир дойдулаа5ым,

Мин үөлээннээ5им!

Билэҕин дуо эн, олоҥхо оҕото буоларгын?!

Мин билэбин,

Мин бэркэ билэбин,

Эн сотоҥ суллаабыт тииттээҕэр намчытын,

Эн харыҥ хастаабыт тииттээҕэр дьарамайын.

Ол эрээри эн син биир

Омуннаах олоҥхо оҕотоҕун.

Эн омуна суох оло5уҥ:

Эн олох иһин одьунаас охсуһууҥ,

Эн уруйдуур улуу оҥоһууҥ,

Эн у5араабат сырдык ыра санааҥ,

Эн татыарыйбат далай тапталыҥ,

Эн аана суох алдьархайыҥ даҕаны -

Барыта олоҥхо5о маарынныыр,

Ол иһин, ол иһин, ол иһин

Эн

Олоҥхо чобоо о5ото5ун,

Олоҥхо омуна

Айбыт ыччата5ын!

Тыл күүһэ тиллэр кэмэ-кэрдиитэ

Ситтэ, силигилии үүннэ.

Саха киһитээ, ахсым атыҥ кэриэтэ

Саҥарар саҥаҕын үүннээ-тэһииннээ.

Тылгын уолҕамчытык туттан бардаххына

Тыынар тыыннааххын тылбыйан барыа,

Айгыр-силик айылҕаҕын аймыыр, алдьатар

Аанай-туонай алдьархайы тардыа.

Тыл – Таҥара! Бу Сири, Халлааны,

Туох баары барытын Тыл айбыта.

Ханнык да омук дьылҕатын быһаарар

Кини тылын баайа, кини тылын күүһэ.

Билэбин ийэ тылым илбиһэ бэл диэтэр

Хагдарыйбыт да маһы хаттаан кө5өрдөрүн.

Тылыгар көрөбүн саха ууһуур-тэнийэр,

Үйэлэргэ баар буолар өлбөт өрөгөйүн.

Төрөөбүт тылым!

Сайаҕас, сырдык санааларбын,

Сайдам-ыллам ырыаларбын,

Ыраах ыҥырар ыраларбын,

Ыраас иэйиим уһуктарын

Эйигинэн этиэм диэммин,

Эйигинэн кэпсиэм диэммин

Төбөбүн нөрүтэн андаҕайабын!

Төрөөбүт тылым!

Киһини кэлэтиэх, хомотуох,

Киһи кутун-сүрүн тоһутуох

Тосту, бардам тыллары,

Толоос, мөкү санаалары

Эйигинэн этимиим диэммин,

Эйигинэн үөтүмүүм диэммин

Төбөбүн нөрүтэн андаҕайабын!

Төрөөбүт тылым!

Эйиэхэ баар эбэм ырыата,

Эйиэхэ баар эһэм алгыһа,

Эйиэхэ баар а5ам үөрүүтэ,

Эйиэхэ баар ийэм иэйиитэ!

Ону мин харыстыам диэммин,

Ону мин арчылыам диэммин

Төбөбүн нөрүтэн анда5айабын!

Аныгылыы албастаах сахха

Айхалы тардыһан

Ал5аата5ым буоллун

Саҥа ыччаппын.

Нуучча ньургунун кытта

Туруулаһар до5ор буол,

Саха талыытын кытта

Самдайдаһар атас буол.

Үрдүк үөрэхтээхтэри кытта

Өйөнсөн үөскээ,

Бэрт мэйиилээхтэри кытта

Тэҥнэһэн сэргэстэс.

Бар дьоҥҥор

Баттанар күннэригэр,

Баара5ай ба5ана буол,

Суон норуоккар

Солбонуйар күнүгэр,

Суон дурда буол,

Хара норуоккар

Хаалар күнүгэр

Халыҥ хахха буол!

Саха айыы саҥнаах

Санаатын астыннаран

Саргытын салай!

Алампа.

Төрөөбүт дойду (1912)

Өлбүт киһи буор түгэ5эр сытарын курдук,

Мин төрөөбүт аан ийэ дойдум

Халыҥ хаарынан

Саҥата суох сабыллан сытар…

Сүүрүктээх үрэ5им

Сүүнэ үлүгэр мууһунан

Сөллүбэт гына сүгэһэрдэнэн турар…

Буруолаах бала5аҥҥа

Модун тымныы бохсон,

Боростуой дьон бука бары

Бокуйан сыталлар…

Өй күүһэ мөлтөөн,

Хараҥа бала5аҥҥа

Харахтарын уута

Хара былыт курдук

Хаайа хаампыт.

Ырыа ыллыахха дуу?

Ким ыллыай? Ыллаабыт да иһин,

Ырыа ынчык буолан

Ынырыктанан иһиллэр!

Ол да эрээри мин күүтэбин:

Этэ ыалдьарын ынчыгынан ырыҥалыыр

Ыччат дьонноох ийэ дойдуом!

Тиллиэҥ! Көҥүллэниэҥ! Күүһүрүөҥ!

Н.Д.Неустроев.

Сахаада (1920с сс)

ЭЭ, Сахаада! Эрэйдээх Сахаада!

Уһуктан тураҥҥын, оруҥҥүн булунууй!

А5а дойдуо! Аһыныылаах дойдуо!

Айгыстан тураҥҥын, аналгын көрүнүүй!

П. А.Ойуунускай.

Бырастыы (1932)

Харака муорака дьалкыыра,

Харылыы балкыйар балкыыра,

Ытыллар долгунум бырастыы!

Ыһыллар чөмчүүгүм, бырастыы!

Хомойо-куруйа саныахпын,

Хонуктан хонукка ытыахпын-

Бу күнү ким төрүөн көрбөтөй?!!

Бу сиргэ ким төрүөн өлбөтөй?!!

Мин өлүөм - дьүһүнүм сүтүө5э,

Мин буорум отунан үүнүө5э…

Кэриэһим кэннибэр хааларым:

Кэхтибэт кэрэкэ тылларым…

Күндэ.

Төрөөбүт тыл (1920с сс)

Төрөөбүт

Төрүт тыл

Сөрүүн

Сүөгэй курдук

Сүрэ5и-быары

Сөрүүргэтэр.

Уба5ас отон

Уутун курдук

Улахан куйааска

Ута5ы аһарар…

Моисей Ефимов.

Тыл күүһэ (1990с сс)

Тыл – Таҥара! Бу Сири, Халлааны,

Туох баары барытын Тыл айбыта.

Билэбин ийэ тылым илбиһэ бэл диэтэр

Хагдарыйбыт да маһы хаттаан кө5өрдөрүн.

Тылыгар көрөбүн саха ууһуур-тэнийэр,

Үйэлэргэ баар буолар өлбөт өрөгөйүн.

Степан Дадаскинов.

Төрөөбүт тылбар анда5ар.

Төрөөбүт тылым!

Эйиэхэ баар эбэм ырыата,

Эйиэхэ баар эһэм алгыһа,

Эйиэхэ баар а5ам үөрүүтэ,

Эйиэхэ баар ийэм иэйиитэ!

Ону мин харыстыам диэммин,

Ону мин арчылыам диэммин

Төбөбүн нөрүтэн анда5айабын!

Сэмэн Данилов.

Олоҥхо о5ото (1970с сс)

Мин биир дойдулаа5ым,

Мин үөлээннээ5им!

Эн омуна суох оло5уҥ:

Эн олох иһин одьунаас охсуһууҥ,

Эн уруйдуур улуу оҥоһууҥ,

Эн у5араабат сырдык санааҥ-

Барыта олоҥхо5о маарынныыр,

Ол иһин, ол иһин, ол иһин

Эн

Олоҥхо чобоо о5ото5ун,

Олоҥхо омуна

Айбыт ыччата5ын!

Савва Тарасов.

Ол улуу киһи барахсан (20с үйэ бүт)

«Өрө тарбачыһыҥ,

Үүнүҥ, сайдыҥ!

Саха омуга саргылаах:

Салаллан кэлэр сарсыҥҥылаах!»

Өксөкүлээх Өлөксөй.

Оттоку олук алгыһа (1910)

Аныгылыы албастаах сахха!

Айхалы тардыһан

Ал5аата5ым буоллун

Саҥа ыччаппын.

Нуучча ньургунун кытта

Туруулаһар до5ор буол,

Саха талыытын кытта

Самдайдаһар атас буол.

Бар дьоҥҥор

Баттанар күннэригэр

Баара5ай ба5ана буол,

Хара норуоккар

Хаалар күнүгэр

Халыҥ хахха буол!

Саха айыы саҥнаах

Санаатын астыннаран

Саргытын салай,

Киэргэллээх аатыҥ

Кэнчээри ыччат

Кэпсээнигэр киириэхтин!

Эллэй хоһооннорунан дьүһүйүү

«Улуу Кыайыыга сүгүрүйэн…»

8 б кылаас уолаттара

Ытаама, мин хотун до5орум,

О5олорум барахсаттар ытаһымаҥ:

Миигин сөрөөбөтө модун холорук,

Суолбун бүөлээбэтэ күдэн туман.

Мин бардым: бухатыыр эһэлэрим

Былыргы аартыктарын арыйан,

Күн дьонум дьоллоох көҥүллэрин

Хараҥа күүстэртэн харыһыйа.

Фашист хааннаах баандаларын

Хампарытар

Өрөгөйдөөх айан суолугар

үктэннэрдэ.

Ким эмэ: «А5а5ыт ханнаный?»- диир буоллар,-

Уокка кыттан – уот,

Этиҥҥэ эбиллэн – этиҥ,

Хотойдорго холбоһон хотой

буола барбыта- диэриҥ

Көрө5үөн, эдэрдиин-эмэнниин

Ийэ сир бүтүннүү турбутун,

Халлааны хамсатар этиҥнии

Абарбыт өй-санаа күүрбүтүн.

Өстөө5үҥ өлүгүн

Күдэҥҥэ ыһаргар,

Баай фашист баандатын барыыргар-

Туох да күүс эйигин туппатын,

Туох да күүс иннигин ылбатын!

Ийэ дойдум иһин,

Күүстээх, көҥүл киһи,

Хоту кыраай уола,

Хорсун хотой буолан,

Көтөн-дайан турдум,

Кыһыл буойун буолан,

Кылаан – өргөс туттум

Кыргыһыыга бардым!

Өлөр биитэр тыыннаах буолар

Быһаарылла турда5ына,

Харыстаама туоххун да5аны,

Кыргыс бары кыа5ынан!

Бэргэн ытааччыттан

Бэдэр суулларын курдук,

Снайпер буулдьатыттан

Өстөөх самныа куруук

Ханна фашист баһа

Быга түһэн ылыа –

Снайпер саатын тыаһа

Өрө кутааланыа.

Эй, дьэ кытаатыҥ, кыһыл

буойуттар,

Ыстыыгынан үөлүҥ, саабыланан

кэрдиҥ!

Өстөөх кыыл биллин, ньургун

геройдар,

Кырдьыкпыт иһин кырыкпыт бэрдин!

Өр дьылга арахсан бараммыт,

Күн бүгүн, дьэ биһи көрсөбүт.

Урукку курдукпут, атыммыт:

Хап-хара баттахпыт хаардаммыт, Хатан чуор саҥабыт намтаабыт.

Биһиэхэ үөрүүлээх күн үүннэ,

Өрөгөй –төрөөбүт дойдуга!

Үрдүк дьол биһиэхэ үөрдүстэ, Биһиэхэ үөрүүлээх күн үүннэ!