Бейметалдар күкірт, азот

Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беретін колледжі       Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беретін колледжі      

• Колледждің әдістемелік тақырыбы: «Оқыту процесіне заманауи және ақпараттық технологияларды кіріктіру арқылы тұлғаның кәсіби және әлеуметтік құзыреттілігін қалыптастыру»   
• Пән : «Химия»
• Орындаған: Жаркимбекова А.Т

Сутек, оттек, хлор, күкірт, азот, көміртектің қасиеттері.

Сабақтың мақсаты мен міндеті

А) білімділік : Бейметалдардың периодтық жүйедегі орны, атом құрылысының ерекшеліктері, физикалық және химиялық қасиеттерін оқып үйрену.

Б) дамытушылық : Жоспар бойынша, оқулықпен жұмыс істеу машығын қалыптастырып, өз бетінше шешім шығара білу қабілетін жетілдіру.

В)тәрбиелілік: Ой еңбегінің мәдениетін қалыптастырып және тәртіп пен жауапкершілікке тәрбиелеу.

Д.И. Менделеевтің периодтық кестесі

Элементтер топтары

Период

VIII

VI

I

II

III

IV

V

VII

Н

Не

1

1

2

1,00797

4.0026

Водород

Гелий

Ве

F

В

С

N

О

Li

Nе

7

9

6

10

8

3

5

4

2

14,0067

15,9994

12,01115

10,811

18,9984

20,183

6.939

9,0122

Бор

Фтор

Неон

Углерод

Кислород

Бериллий

Азот

Литий

P

Мg

Cl

Al

Si

S

Na

Ar

17

14

11

12

13

17

15

3

18

28,086

32,064

35,453

30,9738

26,9815

24,312

22,9898

39,948

Натрий

Фосфор

Алюминий

Сера

Хлор

Магний

Кремний

Аргон

28

Sc

22

25

Ti

Мn

21

V

Сa

Cr

27

Со

24

Fe

26

К

23

Ni

20

19

4

44,956

58,9332

50,942

51,996

55,847

58,71

47,90

44,956

40,08

39,102

Титан

Марганец

Железо

Никель

Скандий

Калий

Кальций

Кобальт

Ванадий

Хром

Сu

29

30

Se

Zn

As

Br

Ge

Ga

Кr

31

35

33

32

34

36

63,546

65,37

79,904

78,96

74,9216

26,9815

72,59

83,80

Медь

Цинк

Германий

Мышьяк

Бром

Галлий

Селен

Криптон

44

40

41

Nb

39

Zr

Y

Sr

46

Pd

Rb

Мо

43

Rh

Тс

45

42

Ru

38

37

5

101,07

[ 99]

102,905

91,22

95,94

106,4

88,905

92,906

85,47

87,62

Палладий

Стронций

Рубидий

Цирконий

Родий

Технеций

Молибден

Ниобий

Рутений

Иттрий

Тe

Sb

48

Сd

47

Ag

In

I

Sn

Xe

50

51

52

53

49

54

112,40

107,868

114,82

126,9044

78,96

121,75

118,69

131,30

Серебро

Сурьма

Олово

Теллур

Кадмий

Индий

Йод

Ксенон

57

Оs

Hf

72

La

Та

Cs

Ва

Рt

77

Ir

73

Re

78

75

76

W

74

55

56

*

6

186,2

195,09

178.49

180,948

190,2

183.85

138,81

192,2

137.34

132,905

Осмий

Рений

Цезий

Гафний

Платина

Вольфрам

Барий

Иридий

Тантал

Лантан

80

Ро

Вi

Pb

Hg

At

79

Аu

ТI

Rn

82

85

83

84

81

86

196,967

200,59

204,37

210

[ 210]

207,19

208,980

[ 222]

Свинец

Висмут

Полоний

Золото

Ртуть

Астат

Таллий

Радон

Мt

Rа

Hs

108

107

Db

105

106

Fr

Bh

Ас

89

Rf

Sg

109

104

87

88

**

7

[ 263]

[ 261 ]

[ 266]

[ 265]

[ 226]

[ 262]

[ 223]

138,81

[ 262]

Резерфордий

Борий

Дубний

Мейтнерий

Хассий

Сиборгий

Радий

Актиний

Франций

RO

RO 4

R 2 O 7

RO 3

R 2 O 5

RO 2

R 2 O 3

жоғарғы

R 2 О

оксидтер

RH 4

RH 3

RH 2

RH

ЖСҚ

Бейметалдар химиясы

Д.И. Менделеевтің ХЭПЖ бейметалдардың орналасуы

Табиғатта таралуы

Бейметалдарға сипаттама

Бейметалл атомдарының құрылысы

Бейметалл атомдарының тотығу-тотықсыздану қабілеті

Период және топ бойынша бейметалл атомдарының қасиеттерінің өзгеруі

Бейметалдар құрылысы

Жай заттар бейметалдар сипаттамасы

Бейметалдардың физикалық қасиеттері

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Сутекті қосылыстар

Бейметалл қосылыстары

БейМе оксидтері мен гидроксидтері

Генетикалық қатары

4

Периоды

период

қатар

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесіндегі орны

Элемент топтары

VI

V

III

IV

VIII

VII

I

II

1

2

Н

1

He

1

(H)

1,00797

4,0026

Водород

Гелий

6

5

9

7

8

10

Ne

O

N

С

В

2

F

2

15,9994

14,0067

10,811

20,163

12,0112

18,9984

Бор

Азот

Фтор

Неон

Кислород

Углерод

15

16

17

14

18

3

Ar

3

Si

S

Р

Cl

35,453

39,948

32,064

28,086

30,9738

Кремний

Хлор

Фосфор

Аргон

Сера

4

4

33

35

34

36

Д.И.Менделеевтің ХЭПЖ металдарды бейметалдардан негізгі топша элементтері: B; Si; As; Te; At бөліп көрсетуге болады. Бейметалдар шекарадан жоғары орналасады.

Kr

As

Br

Se

5

83,80

78,96

79,904

74,9216

Криптон

Мышьяк

Бром

Селен

5

6

52

53

54

Xe

7

Te

I

131,30

127,60

126,904

Ксенон

Теллур

Иод

8

6

85

86

Rn

At

9

[222]

210

Радон

Астат

7

10

Жоғарғы оксидтері

RO 2

RO 4

RO 3

R 2 O 5

R 2 O

RO

R 2 O 7

R 2 O 3

RH 4

RH 3

H 2 R

ЖСҚ

HR

Белгілі 109 элементтің 22-сі бейметалдарға жатады. Бейметалдар топырақ массасының 84%-ін, өсімдік массасының 98,5% -ін,және адам денесі массасының 97,5%-ін құрайды.

Көміртек, сутек, азот, фосфор, күкірт органогенді элементтер болып табылады. Өйткені олар белок, май, көмірсулар және нуклеин қышқылдары молекулаларының құрамына кіреді. Біз демалатын ауа бейметалдардан түзілетін жай заттардың қоспасы болып табылады.

Бейметалдардың және олардың қосылыстарының Қазақстанда шоғырланған аймақтары

Элемент

Таралуы

Бос күйінде

C

N

Қазақстанның қай аймақтарында кездеседі?

Қосылыс күйінде

алмаз,

P

Ауаның 78%

графит,

Карбонаттар мен гидрокарбонаттар. Мұнай,

таскөмір, газ.

карбин

Селитраларда,нәруызда, нуклеин қышқылында

Қызыл фосфор Р4

Маңғыстау, Екібастұз, Қарағанды.

S

Ақтауда Теміртауда

Фосфорит Ca 3 (PO 4 ) 2 апатит Ca 5 (PO 4 ) 3 OH нуклеин қышқылдарында

Вулкан газдарында

Si

Ақтөбе,Қаратау, Шымкент Тараз,Жаңатас

Сульфидтер Fes,Zns Сульфаттар CaSO4*2H2O MgSO4*7H2O

Жер қыртысында

Балқаш,Шығыс Қазақстан. Мұнайдың құрамында Маңғыстау, Қостанай

SiO 2 (кварц) силикаттар

Қостанай, Жетіқара.

Ашылу тарихы

Хлорды тұз қышқылының марганец екі тотығына әсерін зерттей отырып

1774 жылы Карл Шееле ашқан. Хлор атауы 1812 жылы ұсынылды. Хлор атомы фтор атомына қарағанда үлкен электрон санына, үлкен радиусқа ие және бос d- орбиталі бар. Барлық осы ерекшеліктер осы элементтің химиясына ерекшелік енгізеді, бірақта хлор мен фтор арасындағы ұқсастық хлор мен бром арасындағы ұқсастыққа қарағанда жақсырақ көрінеді.

Хлордың алыну жолы

2KMnO 4 + 16HCl = 2KCl + MnCl 2 + 5Cl 2 + H 2 O

MnO 2 + 4HCl = Cl 2 + MnCl 2 + H 2 O

Ашылу тарихы

Оттегі XVII ғ. 70-ші жылдары бір уақытта тіпті бір-біріне тәуелсіз үш зерттеушілермен ашылған: Д.Пристлей, оны сынап оксидін қыздыру арқылы үлкен линза фокусіне жиналған күн сәулесінің көмегімен алған (1770 ж.), К.Шееле, магний нитраты, селитра және басқадай заттардың ыдырауымен (1772 ж.), және А.Лавуазье (1774-1775жж.) ашқан. Француздардың oxygene және латындардың oxygenium грек тілінен аударғанда: «оксос»- қышқыл және «геннао»-тудырамын деген мағына білдіреді.

2KMnO 4 = K 2 MnO 4 + MnO 2 + O 2

2KClO 3 = 3O 2 + 2KCl

3O 2 + 9MnO 2 = 3Mn(MnO 4 ) 2

Mn(MnO 4 ) 2 →3MnO 2 + O 2

Ашылу тарихы

Азотты 1772 жылы ағылшын химигі Д. Блэктің шәкірті Д. Рутерфорд ашты. Сол жылы азотты ауадан ағылшын химигі – Г. Кавендиш, сол сияты К. Шееле бөліп алған. «Азот» деген атауды Париж ғылыми Академиясының номенклатуралық комиссиясы ұсынған. Байқауымызша бұл сөз негізінде барлық бардың «бастауы және аяғы» деген мағына беруі тиіс және үш алфавиттің – латын, грек,ежелгі еврейдің бастапқы және соңғы әріптерінен құралған: а- альфа, алеф –зет, омега –,яғни «аазот» (азот). Азоттың латындық атауы «нитрогениум».

(NН 4 ) 2 Cr 2 O 7 → N 2 +4H 2 O + Cr 2 O 3

Ашылу тарихы

Фосфорды ең алғаш 1669 жылы алхимик Бранд несеп нәрін айдаудан қалған қалдықтық құрыштау арқылы алды. «Фосфор» сөзі грекше жарық «тасымалдаушы» деген мағына береді.;

фосфорды алғашқы зерттеушілерді оның қараңғыда жарық беруі таң

қалдырды.

Ca 3 (PO 4 ) 2 + 3SiO 2 + 5C → 5CO + 3CaSiO 3 + 2P

Ашылу тарихы

Сутек (Hudrogenium) XVI ғасырдың бірінші жартысында неміс дәрігері және жаратылыстанушысы Парацельс ашты. 1766 жылы ағылшын ғалымы К.Кавендиш оның қасиеттерін дәлелдеп, басқа газдардан айырмашылығын көрсетті. Сутектің үш түрлі изотопы бар, протий 1 Н, дейтерий 2 Н немесе D, тритий 3 Н бар. Олардың массалық саны 1,2 және 3 тең. Протий мен дейтерий тұрақты, тритий – радиоактивті (ыдырау периоды 12,5 жылға созылады). Табиғатта дейтерий және протий қосылыстарының орташа қатынасы 1:6800 (атом санына бойынша). Тритий өте аз мөлшерде кездеседі.

Периоды

период

Қатар

Табиғаттағы бейметалдар

Элемент топтары

VI

V

III

IV

VIII

VII

I

II

1

Н

1

1

(H)

1,00797

Водород

Химиялық элементтер –бейметалдардың ішінен 16 негізгі бейметалдар болып табылады. Оның ішінде алтауы: С, Н, О, N, P, S биогенді элементтер болып табылады. Ауа, су бейметалдардан БейМе құралады.

8

6

5

9

7

С

В

F

2

2

O

N

14,0067

10,811

12,0112

18,9984

15,9994

Азот

Кислород

Бор

Фтор

Углерод

16

17

15

14

3

3

Si

Р

Cl

S

98,5% өсімдік массасы бойынша

32,064

30,9738

28,086

35,453

Хлор

Кремний

Фосфор

Сера

4

4

34

35

33

Br

As

Se

5

78,96

79,904

74,9216

Бром

Мышьяк

Селен

6

5

O 2 ; N 2 ; CO 2;

52

53

7

Te

I

127,60

126,904

Теллур

Иод

8

6

49% оттек, 27% кремний жер қыртысы бойынша

Н 2 О

85

At

9

210

Астат

97,6% адам денесінің м.б.

7

10

Жоғарғы оксидтері

R 2 O 5

RO 3

R 2 O

RO 2

RO

R 2 O 3

R 2 O 7

RO 4

RH 4

H 2 R

RH 3

ЖСҚ

HR

Периоды

период

қатар

Бейметалл атомының құрылысы

Элемент топтары

1S 1

II

VI

V

III

VII

IV

VIII

1

Н

1

1

nS 2 nP 4

nS 2 nP 5

nS 2 nP 3

2S 2 2P 1

nS 2 nP 2

1,00797

Водород

6

9

8

7

5

F

С

N

2

В

O

2

15,9994

14,0067

12,0112

18,9984

10,811

Қорытынды:

Бор

Кислород

Фтор

Углерод

Азот

15

16

14

17

3

3

Cl

Si

S

Р

28,086

30,9738

35,453

32,064

БейМе …)

4 тен 8e

Фосфор

Сера

Хлор

Кремний

+?

4

4

35

34

33

Br

Se

As

5

78,96

79,904

74,9216

Бром

Селен

Мышьяк

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

5

6

) ) );

53

52

1S 2 2S 2 2P 6 3S 2 3P 5

7

I

Te

+17

127,60

126,904

Иод

Теллур

2 8 7

8

6

85

At

9

210

Астат

7

10

Высшие оксиды

R 2 O

RO

RO 2

R 2 O 3

R 2 O 5

RO 3

R 2 O 7

RO 4

ЛВС

RH 4

RH 3

HR

H 2 R

Бейметалл атомының құрылысы

Периоды

период

қатар

Элемент топтары

1S 1

V

III

IV

VIII

VI

II

VII

1

Н

1

1

nS 2 nP 5

nS 2 nP 4

2S 2 2P 1

nS 2 nP 3

nS 2 nP 2

1,00797

Водород

5

6

7

9

8

2

В

O

2

N

С

F

18,9984

15,9994

12,0112

10,811

14,0067

Қорытынды:

Бор

Углерод

Азот

Кислород

Фтор

14

16

15

17

3

3

Si

Р

Cl

S

30,9738

32,064

28,086

35,453

БейМе …)

4 тен 8e

Фосфор

Кремний

Хлор

Сера

+?

4

4

34

35

33

) );

Se

Br

As

5

1S 2 2S 2 2P 5

+9

79,904

78,96

74,9216

Бром

Селен

Мышьяк

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

2 7

5

6

53

52

7

I

Te

127,60

126,904

Иод

Теллур

8

6

85

At

9

210

Астат

7

10

Высшие оксиды

RO 4

R 2 O 7

RO 3

R 2 O 5

RO 2

R 2 O 3

RO

R 2 O

ЛВС

H 2 R

HR

RH 4

RH 3

Периоды

период

қатар

Бейметалл атомының құрылысы

Элемент топтары

1S 1

VI

V

III

IV

II

VIII

VII

1

Н

1

1

nS 2 nP 5

nS 2 nP 4

nS 2 nP 3

nS 2 nP 2

2S 2 2P 1

1,00797

Водород

9

6

5

8

7

В

2

С

F

N

2

O

15,9994

18,9984

12,0112

14,0067

10,811

Қорытынды:

Фтор

Кислород

Бор

Азот

Углерод

14

16

15

17

Si

S

Р

3

3

Cl

28,086

30,9738

32,064

35,453

БейМе …)

4 тен 8e

Хлор

Сера

Фосфор

Кремний

+?

4

4

35

34

33

Br

Se

As

5

78,96

79,904

74,9216

Селен

Бром

Мышьяк

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

5

6

53

) );

52

1S 2 2S 2 2P 2

7

I

Te

+6

127,60

126,904

Иод

Теллур

2 4

8

6

2P 2

85

1S 2

1S 2

2S 2

2S 2

At

9

C

210

+6

Астат

7

10

Жоғарғы оксид

RO 3

R 2 O 7

R 2 O 3

R 2 O 5

RO 2

RO

R 2 O

RO 4

ҰСҚ

HR

H 2 R

RH 3

RH 4

Периоды

период

қатар

Бейметалл атомдарының құрылысы

Элемент топтары

1S 1

V

III

IV

VIII

VI

II

VII

1

Н

1

1

nS 2 nP 5

nS 2 nP 4

2S 2 2P 1

nS 2 nP 3

nS 2 nP 2

1,00797

Водород

5

6

7

9

8

2

В

O

2

N

С

F

18,9984

15,9994

12,0112

10,811

14,0067

Қорытынды:

Бор

Углерод

Азот

Фтор

Кислород

14

16

15

17

3

3

Si

Р

S

Cl

28,086

35,453

32,064

30,9738

БейМе …)

4 тен 8e

Сера

Кремний

Фосфор

Хлор

+?

4

4

34

35

33

Br

Se

As

5

78,96

79,904

74,9216

Селен

Бром

Мышьяк

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

5

6

);

1S 1

53

52

7

Te

I

+1

126,904

127,60

1

Теллур

Иод

6

8

1S 1

85

At

9

Н

+1

210

Астат

7

10

Высшие оксиды

RO 4

R 2 O 3

RO 3

R 2 O

RO

RO 2

R 2 O 5

R 2 O 7

ЛВС

RH 3

H 2 R

HR

RH 4

Периоды

период

қатар

Бейметалл атомдарының құрылысы

Элемент топтары

1S 1

III

IV

VIII

V

VI

VII

II

1

Н

1

1

nS 2 nP 5

2S 2 2P 1

nS 2 nP 2

nS 2 nP 3

nS 2 nP 4

1,00797

Водород

8

7

5

6

9

N

С

2

2

O

В

F

10,811

12,0112

18,9984

15,9994

14,0067

Қорытынды:

Углерод

Фтор

Бор

Азот

Кислород

17

16

14

15

Cl

3

3

S

Si

Р

30,9738

28,086

32,064

35,453

БейМе …)

4 тен 8e

Сера

Фосфор

Хлор

+?

Кремний

4

4

) );

1S 2 2S 2 2P 1

35

34

33

+5

Se

Br

As

5

78,96

79,904

74,9216

Селен

Бром

Мышьяк

2 3

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

2P 1

6

5

53

52

7

Te

I

2S 2

1S 2

2S 2

1S 2

127,60

126,904

Теллур

Иод

В

6

8

+5

85

At

9

210

Астат

7

10

Высшие оксиды

R 2 O

RO

R 2 O 3

RO 2

RO 3

R 2 O 7

RO 4

R 2 O 5

ЛВС

RH 4

RH 3

H 2 R

HR

Периоды

период

қатар

Бейметалл атомдарының құрылысы

Элемент топтары

1S 1

III

IV

V

VI

VIII

VII

II

1

Н

1

1

2S 2 2P 1

nS 2 nP 2

nS 2 nP 3

nS 2 nP 4

nS 2 nP 5

1,00797

Водород

9

5

6

7

8

В

С

N

2

2

F

O

15,9994

14,0067

10,811

12,0112

18,9984

Қорытынды:

Кислород

Азот

Углерод

Бор

Фтор

16

15

17

14

S

3

Si

Р

Cl

3

30,9738

28,086

35,453

32,064

БейМе …)

4 тен 8e

Сера

Фосфор

Хлор

Кремний

+?

4

4

35

34

33

Se

Br

As

5

78,96

79,904

74,9216

Бром

Селен

Мышьяк

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

5

6

53

52

7

) );

Te

I

1S 2 2S 2 2P 3

127,60

126,904

+7

Теллур

Иод

2 5

6

8

2P 3

85

At

9

1S 2

1S 2

2S 2

2S 2

210

N

Астат

+7

7

10

Высшие оксиды

RO 2

R 2 O 3

RO 3

R 2 O 7

RO 4

R 2 O 5

RO

R 2 O

ЛВС

RH 4

RH 3

H 2 R

HR

Периоды

период

қатар

Бейметалл атомдарының құрылысы

Элемент топтары

1S 1

VI

II

III

IV

VIII

V

VII

1

Н

1

1

nS 2 nP 2

nS 2 nP 5

2S 2 2P 1

nS 2 nP 4

nS 2 nP 3

1,00797

Водород

9

8

7

6

5

O

F

В

2

С

N

2

10,811

15,9994

14,0067

12,0112

18,9984

Қорытынды:

Фтор

Кислород

Азот

Углерод

Бор

14

15

16

17

3

Р

S

3

Cl

Si

32,064

30,9738

35,453

28,086

БейМе …)

4 тен 8e

Сера

Хлор

Кремний

Фосфор

+?

4

4

34

35

33

Se

Br

As

5

79,904

78,96

74,9216

Бром

Селен

Мышьяк

кейде:

Н (1 ē ); В (3 ē )

5

6

53

52

7

) );

Te

I

1S 2 2S 2 2P 4

127,60

126,904

+8

Теллур

Иод

2 6

8

6

2P 4

85

At

9

1S 2

2S 2

2S 2

1S 2

210

O

Астат

+8

7

10

Высшие оксиды

R 2 O 3

RO 2

R 2 O 5

RO 3

R 2 O 7

RO 4

R 2 O

RO

ЛВС

RH 3

RH 4

HR

H 2 R

период

Бейметалл атомдарының тотығу –тотықсыздану қасиеттері

БейМе 0 + (8 – n) e БейМе - (8 – n) ( тотықсыздандырғыш )

тотықтырғыш

Элеме

Элементтер топтары

Атомдардың тотықтырғыш қасиеттері электронды қосып алу қасиеті ē бейметалдар үшін БейМе ХЭПЖ кесте бойынша периодта артып, ал топ бойынша периодты кемиді .

период

Бейметалл атомдарының тотығу–тотықсыздану қасиеттері

БейМе 0 – ne БейМе +n (тотығу)

Тотықсыздандырғыш; F басқа

Атомдардың тотықтырғыш қасиеттері электронды қосып алу қасиеті ē бейметалдар үшін БейМе ХЭПЖ кесте бойынша периодта артып, ал топ бойынша периодты кемиді.

БейМе атомдарының тотығу-тотықсыздану қасиеттері өзгерісінің мәні неде?

период

БейМе атомдарының тотығу – тотықсыздану қасиеттерінің өзгерісі:

атом радиусына (нм)

0,088

0,077

0,070

0,066

0,064

Период бойынша периодтың соңына қарай атом радиусы кемиді. Бұл атом ядросы зарядының ұлғайып ядроға қарай тартылуына байланысты болады.

0,104

0,099

0,117

0,110

период

БейМе атомдарының тотығу – тотықсыздану қасиеттерінің өзгерісі:

атом радиусына (нм)

0,064

0,066

0,099

0,104

Топ бойынша атом радиусы жоғарыдан төмен қарай артады. Себебі атомдағы энергетикалық деңгей санының артуына байланысты.

0,114

0,117

0,133

0,137

период

БейМе атомдарының тотығу – тотықсыздану қасиеттерінің өзгерісі:

ядро заряды

+9

+17

+9

+8

+7

+6

+5

+35

+53

Атом ядросының заряды период пен негізгі топша бойынша артады

+85

период

Бейметалдардың тотығу – тотықсыздану қасиеттерінің өзгеруі :

Сыртқы қабаттағы ē санына байланысты

))

+9

2 7

))

))

))

))

))

+7

+8

+6

+5

+9

)))

+17

2 7

2 6

2 5

2 4

2 3

28 7

) ) ) )

+35

28 18 7

) ) ) ) )

+53

Топ бойынша сыртқы қабаттағы ē саны өзгеріске ұшырамайды, ал период бойынша 1 ден 7 дейін артады

2 8 18 18 7

) ) ) ) ) )

+85

2 8 18 32 18 7

Бейметалдық қасиеттерінің өзгеруі

Период бойынша

Топ бойынша

Тотықтырғыш

Тотықсыздандырғыш

Себептері:

Ядро заряды

(БейМе) R a

Сыртқы қабатта орналасқан электрондар

Const

Құрылысы

БейМе

(Асыл газдар)

Кристалдық тор атомдық

[С] n ,[Si] n , [S] n

Ковалентті полюссіз байланыс

H

H

:

Аллотропия

көміртек ( графит )

кремний

¨

¨

O

O

:

:

¨

Молекулалық кристалдық тор

¨

(Н 2 , О 2 , N 2 , F 2 )

¨

¨

N

N

¨

¨

¨

бром

йод

Аллотропиясы

қызыл

сары

ақ

озон

оттек

[Р] n

[Р] n

[Р] 4

[О] n

графит

алмаз

фуллерен

[С] n

Tº балқу Tº қайнау Н 2 О летучие Ц Йод возгонкасы Br 2 ? Молекулалық кристалл тор нашар Tº балқу Tº қайнау Н 2 О Электр тогы мен жылуды өте нашар өткізеді " width="640"

Бейметалдардың физикалық қасиеттері

қатты

т

Атомдық

кристалл

тор

Tº балқу Tº қайнау

Н 2 О

летучие Ц

Йод

возгонкасы

Br 2

?

Молекулалық

кристалл

тор

нашар

Tº балқу Tº қайнау

Н 2 О

Электр тогы мен жылуды өте нашар өткізеді

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

Cl 2 0 +P 0 →

БейМе

БейМе 0

тотықтырғыш

+

тұз

Cl 2 0 +NaI →

БейМе оксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

Cl 2 0 +2Na 0 → 2 NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

Cl 2 0 +P 0 →

БейМе

?

БейМе 0

тотықтырғыш

+

тұз

Cl 2 0 +NaI →

?

БейМеоксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

?

оксид Ме

C +CuO →

?

БейМе 0

тотықсыздан

+

қышқыл (тотықтырғыш)

C+HNO 3 →

?

Cl 2 0 +2Na 0 → 2 NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

5Cl 2 0 +2P 0 → 2PCl 5

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

БейМе

Cl 2 0 +P 0 →

БейМе 0

тотықтырғыш

+

тұз

Cl 2 0 +NaI →

БейМе оксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

Ме оксиді

C +CuO →

БейМе 0

тотықсыздан

+

қышқыл (тотықтырғыш)

C+HNO 3 →

Cl 2 0 +2Na 0 → 2 NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

5Cl 2 0 +2P 0 → 2PCl 5

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

?

Cl 2 0 +2NaI→2NaCl+I 2

Cl 2 0 +P 0 →

БейМе

?

БейМе 0

тотықтырғыш

+

тұз

Cl 2 0 +NaI →

?

БейМе оксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

?

Ме оксиді

C +CuO →

?

БейМе 0

тотықсыздан

+

қышқыл (тотықтырғыш)

C+HNO 3 →

?

Cl 2 0 +2Na 0 → 2 NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

5Cl 2 0 +2P 0 → 2PCl 5

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

?

Cl 2 0 +2NaI→2NaCl+I 2

Cl 2 0 +P 0 →

БейМе

?

БейМе 0

тотықтырғыш

+

Cl 2 0 + CO→ COCl 2

фосген

тұз

Cl 2 0 +NaI →

?

БейМе оксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

?

Ме оксиді

C +CuO →

?

БейМе 0

тотықсыздан

+

қышқыл (тотықтырғыш)

C+HNO 3 →

?

Cl 2 0 +2Na 0 → 2 NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

5Cl 2 0 +2P 0 → 2PCl 5

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

?

Cl 2 0 +2NaI→2NaCl+I 2

Cl 2 0 +P 0 →

БейМе

?

БейМе 0

тотықтырғыш

+

Cl 2 0 + CO→ COCl 2

фосген

тұз

Cl 2 0 +NaI →

?

БейМе оксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

?

C + CuO → Cu + CO

Ме оксиді

C +CuO →

?

БейМе 0

тотықсыздан

+

қышқыл (тотықтырғыш)

C+HNO 3 →

?

Cl 2 0 +2Na 0 → 2 NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

5Cl 2 0 +2P 0 → 2PCl 5

Ме

Cl 2 0 +Na 0 →

?

Cl 2 0 +2NaI→2NaCl+I 2

БейМе

Cl 2 0 +P 0 →

?

БейМе 0

тотықтырғыш

+

Cl 2 0 + CO→ COCl 2

фосген

тұз

Cl 2 0 +NaI →

?

БейМеоксиді (тотықсыз -ш)

Cl 2 0 +CO →

?

C + CuO → Cu + CO

оксид Ме

S + HNO 3 → H 2 SO 4 + NO 2 + H 2 O

Электронды баланс әдістері арқылы теңестіріңдер

C +CuO →

?

БейМе 0

тотықсыздан

+

қышқыл (тотықтырғыш)

S+HNO 3 →

?

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

металдарды тотықтырады ( заттар электрондарын беруге немесе қосып алуға бейім):

3F 2 + 2Al = 2AlF 3

S + Fe = FeS (tº)

O 2 + 2Mg = 2MgO ( tº) 2C + Ca = CaC 2 (tº)

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Басқа бейметалдарды тотықтырады (электрон қосып алуға бейім):

2F 2 + C = CF 4 (tº)

S + H 2 = H 2 S (tº)

O 2 + S = SO 2 ( tº)

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Көптеген күрделі заттарды тотықтырады

4F 2 + CH 4 = CF 4 + 4HF

Cl 2 + 2HBr = Br 2 + 2HCl

3O 2 + 4NH 3 = 2N 2 + 6H 2 O (tº)

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

БейМе тұздарынан белсенділігі анағұрлым жоғары болса, ығыстырып шығарады:

Hal 2 + F 2 = 2НаlF

Наl = Сl, Вr, I

Cl 2 + 2NaBr = Br 2 + 2NaCl

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

( графит пен сутек тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді )

2С + MnO 2 = Mn + 2CO

4H 2 + Fe 3 O 4 = 3Fe + 4H 2 O

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Электртерістілігі жоғары бейметалдармен тотықсыздандырғыш ретінде әрекеттеседі:

Si + 2F 2 = SiF 4

C + O 2 = CO 2

C + 2S = CS 2

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Өздігінен жүретін тотығу-тотықсыздану реакциясына қатысады

Сl 2 + Н 2 О = НСl + НСlO - 25 кД ж .

Сілті қатысында жүретін тотығу-тотықсыздану реакциясына қатысады

Сl 2 + 2NаОН = NаСl + NаСlO + Н 2 О

( суықта )

ЗСl 2 + 6КОН = 2КСl + КClO 3 + ЗН 2 О

(қыздырғанда)

Tºбалқу Tºқайнау Бейметалдардың химиялық қасиеттері Тотықсыздандырғыш БейМе тотықс Тотықтырғыш БейМе тотық Ме оксиді Ме БейМе қышқыл (тотықтырғыш) тұзӨздігінен тотығу - тотықсыздану Бей оксиді (тотықсызд) " width="640"

Құрылысы

Ков.полюссіз байланыс

Кристалл торлары

Атомдық молекулалық

Аллотропия

Бейметалдардың физикалық қасиеттері

Қатты суда ерімейді

Г С суда нашар ериді

Ц Tºбалқу Tºқайнау

Ц Tºбалқу Tºқайнау

Бейметалдардың химиялық қасиеттері

Тотықсыздандырғыш

БейМе

тотықс

Тотықтырғыш

БейМе

тотық

Ме оксиді

Ме

БейМе

қышқыл (тотықтырғыш)

тұз

Өздігінен тотығу - тотықсыздану

Бей оксиді (тотықсызд)

Бейметалл қосылыстары

RH x

Жалпы формуласы

Период бойынша қасиеттері өзгереді

БейМе сутекті қосылыстары

Топ бойынша қасиеттері өзгереді

Химиялық қасиеттері

Байланыс беріктігі

Тотықтырғыш қабілеті

БейМе жоғарғы оксидтері

Оксидтері мен гидроксидтері БейМе

Топ және период бойынша оксидтер қасиеттері өзгереді

Сәйкес келетін қышқылдар (гидроксидтер)

Қатысатын бөлік – еритін қышқыл

БейМе генетикалық қатары БейМе

Қатысатын бөлік – ерімейтін қышқыл

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі

Периодическая система химических элементов Д.И. Менделеева

Периоды

Ряды

Элементтер топтары

VII

VIII

VI

V

IV

III

II

I

2

He

1

Н

1

1

1.008

4,003

Гелий

Водород

10

9

7

8

6

5

N

B

O

F

Ne

C

2

2

15,998

18,998

10,811

12,011

14,00

20,179

Азот

Кислород

Фтор

Бор

Неон

Углерод

18

17

14

15

16

A r

Cl

Р

Si

S

3

3

35,453

32,064

28,086

39,948

30,9738

Аргон

Кремний

Хлор

Фосфор

Сера

4

4

Kr

33

35

36

Br

Se

As

5

83,80

74,922

78,96

79,904

Селен

Мышьяк

Бром

Криптон

5

6

Н +1 R -1

Н 2 +1 R -2

R -4 Н 4 +1

R -3 Н 3 +1

Xe

Te

I

54

53

52

7

R +3 Н 3 -1

126,906

127,60

131,30

Теллур

Иод

Ксенон

8

6

R +2 Н 2 -1

R +1 Н -1

Rn

86

85

At

9

(210)

(222)

Радон

Астат

Ұшқыш сутекті қосылыстары

Ұшпайтын сутекті қосылыстары

7

10

H 2 R

RH

RH 2

RH 3

RH 3

RH 4

HR

ЛВС

52

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі

Периодическая система химических элементов Д.И. Менделеева

Периоды

Ряды

Элемент топтары

VII

VIII

VI

V

IV

III

II

I

1

Н

He

2

NН 3 - негіздік қасиеттері

НF- қышқылдық қасиеттері

1

1

1.008

4,003

Гелий

Водород

9

5

6

10

8

7

Ne

O

B

C

N

F

2

2

10,811

14,00

15,998

18,998

12,011

20,179

Кислород

Фтор

Азот

Углерод

Неон

Бор

15

18

17

14

16

A r

S

Si

Cl

Р

3

3

30,9738

32,064

28,086

35,453

39,948

Аргон

Фосфор

Сера

Кремний

Хлор

4

4

Период бойынша солдан оңға қарай атом ядросының заряды артқан сайын тотығу дәрежесі кеміген сайын БейМе сутекті қосылыстарында сулы ерітіндісінде қышқылдық қасиеттері артады.

НCl - күшті қышқыл

РН 3 - негіздік қасиеттері

Kr

36

As

Se

33

35

Br

5

83,80

79,904

78,96

74,922

Мышьяк

Селен

Криптон

Бром

5

6

Xe

54

53

52

Te

I

7

131,30

126,906

127,60

Теллур

Иод

Ксенон

8

6

Rn

At

85

86

9

(210)

(222)

Радон

Астат

7

10

RO

R 2 O

RO 4

R 2 O 7

RO 3

R 2 O 5

RO 2

R 2 O 3

ВО

RH 4

RH 3

H 2 R

HR

ЛВС

53

:

:

:

:

:

:

:

:

Қышқылдардың суда еруі

[

]

+

Н

:

:

-2

-1

-1

:

:

:

:

:

:

Н

F

О

+

+

Н

Н

F

Н

Н

O

қысқартылған

Н 2 О -2

Н 3 О +

+

НF -1

F -1

+

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі

Периодическая система химических элементов Д.И. Менделеева

Периоды

Ряды

Элементтер топтары

I

II

III

IV

VI

VII

VIII

V

1

Н

2

He

НF- әлсіз қышқыл

NН 3 - негіздік қасиеттері

1

1

1.008

4,003

Водород

Гелий

6

7

5

9

8

10

Ne

O

B

C

N

F

2

2

12,011

10,811

18,998

15,998

14,00

20,179

Кислород

Азот

Фтор

Углерод

Неон

Бор

16

18

14

17

15

A r

S

Si

Cl

Р

3

3

30,9738

32,064

28,086

35,453

39,948

Аргон

Фосфор

Сера

Кремний

Хлор

4

4

Топ бойынша жоғарыдан төмен қарай атом радиусы артқан сайын сәйкес аниондарға байланысты қышқылдық қасиеттері артып, негіздік қасиеттері кемиді

НCl - күшті қышқыл

РН 3 - әлсіз негіз

Kr

36

As

Se

33

35

Br

5

83,80

79,904

78,96

74,922

Мышьяк

Селен

Криптон

Бром

5

6

Xe

54

53

52

Te

I

7

131,30

126,906

127,60

Теллур

Иод

Ксенон

8

6

Rn

At

85

86

9

(210)

(222)

Радон

Астат

7

10

RO

R 2 O

RO 4

R 2 O 7

RO 3

R 2 O 5

RO 2

R 2 O 3

ВО

RH 4

RH 3

H 2 R

HR

ЛВС

55

Аммиактың суда ерігіштігі

:

:

:

:

:

:

:

:

[

]

[

]

+

-

Н

:

:

-3

:

:

-2

:

:

:

:

О

+

+

Н

Н

Н

О

Н

Н

N

Н

Н

N

Н

Н

Қысқартылған күйде

+

OH -

NН 4 +

Н 2 О -2

Н 3 N -3

+

?

Азот атомының жұптаспаған электрон жұбы болады, ал сутек атомының - бос орбиталі болады.

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі

Периодическая система химических элементов Д.И. Менделеева

Периоды

Ряды

Элементтер топтары

VII

VIII

V

VI

IV

III

II

I

2

Н

1

He

1

1

1.008

4,003

Гелий

Водород

9

5

7

8

6

10

C

B

O

N

F

Ne

2

2

14,00

12,011

10,811

18,998

15,998

20,179

Фтор

Кислород

Неон

Бор

Углерод

Азот

17

14

15

16

18

A r

Cl

Si

S

Р

3

3

30,9738

32,064

28,086

35,453

39,948

Аргон

Хлор

Фосфор

Кремний

Сера

NH 3 + HCl = NH 4 Cl

4

4

БейМе сутекті қосылыстары сулы ерітіндіде қышқылдық қасиет көрсетіп сілтімен әрекеттеседі

Kr

33

36

Br

35

Se

As

5

83,80

74,922

78,96

79,904

Бром

Криптон

Селен

Мышьяк

5

6

БейМе сутекті қосылыстары сулы ерітіндіде негіздік қасиет көрсетіп қышқылдармен әрекеттеседі

Xe

53

54

52

I

Te

7

131,30

126,906

127,60

Теллур

Иод

Ксенон

6

8

HCl + NaOH = NaCl + H 2 O

Rn

At

86

85

9

(210)

(222)

Радон

Астат

7

10

R 2 O 7

RO 3

R 2 O 5

RO 2

RO 4

R 2 O 3

RO

R 2 O

ВО

RH 3

HR

H 2 R

RH 4

ЛВС

57

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесі

Периодическая система химических элементов Д.И. Менделеева

Периоды

Ряды

Элементтер топтары

VI

VIII

VII

IV

V

III

II

I

1

He

Н

2

1

1

1.008

4,003

Гелий

Водород

7

6

10

5

8

9

HF

Ne

N

O

B

C

F

2

2

10,811

12,011

14,00

18,998

15,998

20,179

Фтор

Кислород

Азот

Углерод

Бор

Неон

18

14

17

15

16

A r

S

Si

Cl

Р

3

3

30,9738

32,064

28,086

39,948

35,453

Аргон

Фосфор

Сера

Кремний

Хлор

HCl

4

4

Реттік нөмірі артқан сайын топ бойынша атом радиусы артып, Э-Н байланыс нашарлайды осы бағытта байланыс беріктігі әлсірейді

Kr

Se

As

36

35

Br

33

5

HBr

83,80

79,904

74,922

78,96

Мышьяк

Криптон

Бром

Селен

5

6

Xe

HI

54

Te

53

52

I

7

126,906

127,60

131,30

Теллур

Иод

Ксенон

6

8

Иондарға ыдырау күшейіп қышқылдық қасиеттері артады

Rn

At

86

85

9

(210)

(222)

Радон

Астат

10

7

RO

R 2 O 7

RO 3

R 2 O 5

RO 2

RO 4

R 2 O 3

R 2 O

ВО

RH 4

RH 3

H 2 R

HR

ЛВС

58

Д.И. Менделеевтің периодтық кестесі

Периодическая система химических элементов

Периоды

қатар

SO 2

S 2 O 3

Элементтер топтары

I

VIII

II

III

VII

V

IV

VI

Cl 2 O 7

H 2 SO 3

H 2 SO 4

2

Н

1

He

1

1

1.008

4,003

Гелий

Водород

HClO 4

10

6

5

9

8

7

F

O

Ne

B

C

N

2

2

B 2 O 3

10,811

15,998

12,011

14,00

18,998

SeO 3

20,179

Неон

Бор

Углерод

Азот

Кислород

Фтор

HClO 3

16

17

18

14

15

A r

Cl

S

Р

Si

3

3

H 3 BO 3

SiO 2

28,086

H 2 SeO 4

39,948

32,064

35,453

30,9738

Аргон

Кремний

Фосфор

Сера

Хлор

4

4

P 2 O 5

H 2 SiO 3

HBrO 4

CO 2

Kr

Se

Br

As

36

35

33

5

SeO 2

H 3 PO 4

83,80

HBrO 3

79,904

74,922

78,96

H 2 CO 3

Мышьяк

Селен

Криптон

Бром

5

6

HPO 3

H 2 SeO 3

TeO 3

As 2 O 5

Xe

I 2 O 7

52

53

54

Te

I

7

As 2 O 3

127,60

126,906

131,30

Иод

Теллур

H 6 TeO 6

Ксенон

H 3 AsO 4

H 5 IO 6

6

8

HAsO 2

I 2 O 5

TeO 2

Rn

86

85

At

9

(210)

(222)

HIO 3

Радон

Астат

H 2 TeO 3

10

7

R 2 O

RO

R 2 O 3

RO 2

R 2 O 5

RO 3

R 2 O 7

RO 4

ВО

RH 4

RH 3

H 2 R

HR

ЛВС

59

Үй тапсырмасы:

Бейметалл қышқылдық оксид

суда еритін қышқыл тұз

?

?

?

?

P P 2 O 5 H 3 PO 4 Na 3 PO 4

главная

Бейметалл қышқылдық оксид тұз → қышқыл қышқылдық →оксид → бейметалл

?

?

Si SiO 2 Na 2 SiO 3 H 2 SiO 3 SiO 2 Si

?

?

?

?

Химиялық элементтерден берілген тотығу дәрежесін анықтаңдар:

S -2

H 2 SO 4

ошибка

ошибка

молодец

Na 2 S

H 2 SO 3

ошибка

молодец

ошибка

SO 2

H 2 S

S

S +4

SO 2

SO 3

Na 2 SO 4

ошибка

молодец

ошибка

молодец

Al 2 (SO 4 ) 3

CaS

K 2 SO 3

ошибка

ошибка

S +6

молодец

ошибка

Cr 2 (SO 3 ) 3

H 2 SO 4

молодец

MgSO 4

Al 2 S 3

S 8

SO 2

ошибка

ошибка

ошибка

Cl -1

ошибка

молодец

AlCl 3

HClO

KClO 3

ошибка

ошибка

молодец

ошибка

Cl 2

Cl 2 O 7

HCl

КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ КӨРСЕТКІШІ (рубрикаторлар дескрипторларымен бірге).

Рубрикатор – әрбір критерийге байланысты оқушының оқудағы жетістігін бағалауға қажетті

ұпай саны

Дескриптор – әрбір нақты ұпайға жету деңгейінің сипаттамасы .

Критерий

Жетістік деңгейі

А-

0

Критерийі

Дескрипторлар

1-2

Сіз төменде ұсынылған деңгейдің ешқайсысына жеткен жоқсыз.

Дүние бірлігі

(max 6)

3-4

Сіздің табиғи ортада болып жатқан құбылыстар жайлы түсінігіңіз таяз, химиялық байланыстар жайлы біліміңіз нақты және дәлелді емес. Терминдік сөздерді дұрыс қолданбайсыз.

5-6

Сіздің заңдылықтар жайлы түсінігіңіз бар, химиялық байланыстарды жақсы түсінесіз, мәліметтерді логикалық реттілікпен жеткізе аласыз, терминдерді орынды қолданасыз. Алайда, қолданған мысалдарыңыз өте қарапайым және толық емес.

Сіздің заңдылықтар жайлы түсінігіңіз бар, химиялық байланыстар түрлерін сенімді, толық, орынды жеткізе аласыз. Терминдерді дұрыс, нақты, сенімді қолданып, химиялық байланыстың түзілуін дәлелдей аласыз.

С

Ғылыми білім және түсіну

0

(max 6)

Сіз төменде ұсынылған деңгейдің ешқайсысына жеткен жоқсыз.

1-2

Сіз берілген мәтіннен қажетті ақпаратты табуда қиналасыз. Ақпараттарды талдай білмейсіз, тақырып бойынша проблеманы шешуге пайдаланған қосымша мәліметтеріңіз мақсатқа сай келе бермейді.

3-4

Сіз тақырыпқа байланысты қажетті ақпараттар мен мәліметтерді жинақтай аласыз. Дегенмен, жинақталған деректерді талдап, оны қажетті жағдайда қолдана бермейсіз.

5-6

Сіз кесте бойынша қосылыстар формулаларынан химиялық байланыстың түрлерін ажырата аласыз, сараптау жұмысын жүргізе аласыз, берілген мәтіндерден қажетті ақпараттарды тауып, ғылыми ақпараттарды тақырып бойынша туындаған проблемаларды шешуде қолдана аласыз.

E

Деректерді өңдеу

0

(max 6)

Сіз төменде ұсынылған деңгейдің ешқайсысына жеткен жоқсыз.

1-2

Сіз есептеулерді өз бетінше жүргізе алмайсыз, қателіктер жібересіз.

3-4

Сіз периодтық кестені пайдаланып элементтердің тотығу дәрежесі мен валенттілігін анықтауда қатіліктер жібересіз. Ақпараттарды қорытып, химиялық байланысты сызбанұсқалар түрінде тек мұғалімнің көмегімен көрсете аласыз.

5-6

Сіз өздігінен периодтық кестені пайдаланып элементтердің тотығу дәрежесі мен валенттілігін анықтап, формула құрастыра аласыз. Ақпараттарды қорытып, химиялық байланысты сызбанұсқалар түрінде көрсете аласыз.

Назарларыңызға рахмет!