Урок родной (кумыкской) литературы в 9 классе: А.Казиев «Къумукъ тюзню гюзгюсю»

Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение

«Каранайаульская СОШ»

Урок родной (кумыкской)

литературы в 9 классе:

А.Казиев «Къумукъ тюзню гюзгюсю»

Провела: учитель родного

языка и литературы Исаева Д.Х.

9-НЧУ КЛАСДА ОЬТГЕРИЛГЕН АЧЫКЪ ДАРС

Дарсны темасы: А.Къазиев «Къумукъ тюзню гюзгюсю» (беклешдирив дарс).

Дарсны мурады:уллу йыравубуз Йырчы Къазакъны пагьмусуну зорлугъун суратлап, халкъ учун уллу уьлгюню белгиси болуп токътагъанын герсетмек.

Аян алатлар: компьютер, интерактив. доска; А.Къазиевни суратлары, китаплары.

Дарсны юрюлюшю:

1. Къурум мюгьлет. Саламлашыв.

1. Муаллимни гиришив сёзю.

1. Яшланы тергевюн (интерактивный экран) доскагъа бакъдырыв.

(А.Къазиевни яшавундан ва яратывчулугъундан соравлар).

1. Поэмадан сатырлар. (бет 15)

2. Муаллимни сёзю ва поэмадан сатырланы охув.

(Яшлар дёртлюклени охуй)

1. Муаллимни сёзю:

Къумукъ тюзню гюзгюсю,

Кана бетни шавласы…

ва яшлагъа сораву:

Нечик ердир кана ер?

(Яшланы жавабы).

1. Китап булан ишлев (17-нчи бетдеги дёртлюклени охув)

(Муаллимни сораву)

1. Муаллимни сёзю ва дарсны экинчи яртысына гёчюв.

Къазакъны гьызы булан…

1. 9-нчу класны охувчу къызы Багавутдинова Каринагъа сёз берив

2. Салихова Сугьат А.Акъаевни «Къазакъ-узакъ йыр» деген шиърусун охуй

3. Багаутдинов Алим М.Атабаевни «Къазакъ десе…» деген шикрусун охуй

4. Муаллим А.Гьажиевни «Къазакъ десе…» деген шикрусун охуй

1. Интерактивный (экран) доскада Къазакъны йырларындан сатырлар.

Муаллимни сораву:

- Яшлар, шу сатырлардан сиз адабиятны не йимик англатывларына тергев бересиз?

Масала:

Бутларыбыз бурма бугъав бувнагъан…

Тюшдюк темир тузакъгъа…

Шынжырлы шылбыр шек шегине матайлар…

Асхартав, сенден бийик тав болмас,

Ана Дол, сенден уллу сув болмас…

1. Муаллимни сёзю ва яшланы тергевюн доскагъа бердирив (кроссворд тизмек учун соравлар)

1. Дарсны тамамланыву. Муалимни сёзю ва яшлар булан бирге А.Гьажиевни «Къазакъ ким, мен ким» деген шикрусун кюй салып йырлав.

Абдурагьман Къазиевни яшавундан соравлар:

1.Абдурагьман Къазиевни тувгъан ери, йылы ва яш йыллары.

2.Ватандаш давланы девюрюнде А.Къазиев.

3.1935 –нчи йыл Къазиевни яшавунда.

4.А.Къазиевни шаирлик варислиги гьакъда.

5.Шаирни асарларыны аслу темасы?

6.Шаир негер къаршы чыгъа?

7.Биз охугъан асарларындан инг къужурлусу къайсыдыр?Шондан сонг экранда поэмадан сатырлар чыгъа.

Елни чатып йыр эшген

Абдурагьман агъавман.

Муаллим охуй:

Маънасыз сёз – бош торба,

Минг болса да не этейим,

Юз сёйлемей йыр айтып,

Сизин рагьат этейим.

Асил сёз айдан гелмей,

Айдан геле ярыгъы.

Айны ярыгъы йимик

Сёзню де бар тарыгъы.

- Яшлар, поэманы охуй туруп, уьйге берилген ишни уьстюнде ишлейик.

Поэмадан сайлап, сиз ошатгъан дёртлюклени гёнгюгюзден айтыгъыз.

-Гьюрметли охувчулар, бизин класыбызда бир тюрлю предмет бар,

шондан баш алып узатылажакъ дарсыбыз. О недир?

-Гюзгю.

-Не айтма боласыз сиз шо гьакъда? Дарс булан не байлавлугъу бар ону?

Яшланы жавабы:…

- Тюз, яхшы ойлашасыз. Гьали шо гюзгюге къарап Й.Къазакъны пагьмусуну зорлугъун, халкъгъа къуллукъ этегенлигин, халкъны яшавун гюзгюдей тюз гёрсетегенлигин, зулмугъа къаршы чыкъгъанлыгъын, шо саялыда чакъсыз къурбан болгъанлыгъын гёрме герекбиз ваш о гьакъда поэмадагъы сатырлар булан пайдаланып сёйлежекбиз.

- Яшлар, оьзюню поэмасында А.Къазиевни уллу йыравубузну авур къысматы гьакъда шу сатырлар нечик роль ойнай?:

Къумукъ тюзню гюзгюсю

Кана бетни шавласы.

Муаллимни сораву: Кана нечик ердир? О сёз булан автор нени англатма сюе ? ( Яшланы жавабы)

Девюрлер гетген хыйлы,

Девюрлер гете хыйлы,

Девюрлеге байланып,

Бир зат бар – оьте сыйлы.(3 строфа).

Муаллимни сораву: - Яшлар, айтыгъыз чы, оьзюню поэмасында А.Къазиев уллу йыравубузгъа нечик макътав эте ва неге эте? Шо сатырланы охугъуз.(бет 17.Къазакъ бизин къаныбыз…бет 18. зулмучуну макътама)

- А. Къазиев йимик Йырчы Къазакъны гьакъында язгъан ким шаирлер, алимлер бар? Шолардан сиз билегенлеригизни эсгеригиз.

Дарсны экинчи бёлюгю:

Къазакъны гьызы булан.

Охувчулар дарсгъа алданокъ гьазирленип гелген.(Йырчы Къазакъны бай яратывчулукъ варислигин ахтаргъан алимлени. Ону гьакъындан язгъан шаирлени асарлары гьакъда яратывчулукъ ишлер гьазирлеп гелген. Оьзлени ишлери булан олтургъанланы таныш эте. Материалланы къайдан алгъанын англата.)

«Къарчыгъа» журнал, Якъут Асельдерова ва Къадир Абдуллатипов Баракалла, кёп савболугъуз.

Экранда Й. Къазакъны сураты.

Охувчу: «Къазакъ -узакъ йыр» деген йырын охуй.

Охувчу: «Къазакъ десе» деген йырын охуй.

Экранда Къазакъны шиъруларындан сатырлар бериле.

- Эсге алайыкъ, аллитерация, ассонансдеп негер айтыла ва шу сатырлардан оланы айырып гёрсетигиз.

Масала:

Шынжыры шылбыр

Шек шегине матайлар.

Бугъавланы авазы сёз булан айтмайлы, шынжырны авазын «ш» авазны такрарлатып эшитдире.

Бутларыбыз бурма бугъав бувнагъан…

Тюшдюк темир тузакъгъа…

Жан агъалар, жандай тилев жан учун…

Асгъартав, сенден бийик тав болмас,

Анадол, сенден уллу сув болмас,

Аргъумакъ, сенден арив ат болмас,

Атолу, сенден яхшы зат болмас.

Уьстден тюпге:

2.Йырчы Къазакъны ата юртуну табиатына, сабанчы загьматгъа багъышлангъан биринчи йыры. … йыр

5. Йырчы Къазакъ сюргюн этилген эллер.

6. Гетгенибиз гёкша марал … эди.

8. Йырчы Къазакъны къурдашыны аты.

7. Тавну гюн тиймейген бети.

10. Йырчы Къазакъны йырларын жыйып, биринчилей китапгъа гийирген шаирни замандашыны фамилиясы.

- Дарсыбызны беклешдире туруп, мен сизге яшлар, Дагъыстанны халкъ шаири А. Гьажиевни йыр устазыбыз Йырчы Къазакъгъа багъышлангъан «Къазакъ ким, мен ким» деген шиърусуну сёзлерин кюйге салып, йырламакъны арив гёремен. (Йырлайлар).

Муаллим буса шиъру этип охуй.

Къазакъ десе таллыкъда тав гёремен…

Дарсда ортакъчылыкъ этегенлеге муаллим баракалла билдиремен.

- Бугюнгю оьтгерилген ишибиз булан бизин миллетни оьктемлиги, къумукъ адабият тилни кюрчюсюн салгъан , шаирлик пагьмусу устазлыкъгъа тенг гелеген Й.Къазагъыбызны абурун ,бизге къойгъан йыр варислигини зор гючюн юрегибизге сингдирип, огъар амин болма уьйретеген яшав дарс гьисаплайбыз. Шу пикру булан охувчулар да разилешер деп инанаман.

Муаллим къыйматланы айта.

Савболугъуз, яшлар, баракалла.