Меню
Разработки
Разработки  /  Родной язык и литература  /  Уроки  /  8 класс  /  • Մակբայը որպես խոսքի մաս, նրա կազմությունը

• Մակբայը որպես խոսքի մաս, նրա կազմությունը

30.05.2020

Содержимое разработки

  • Մակբայը որպես խոսքի  մաս, նրա կազմությունը

Մակբայի անվանումից երևում է, որ այն ճանաչվել է իբրև բայի վրա դրվող, կիրառությամբ բային հարող խոսքի մաս:

Հ. Զ. Պետրոսյանի Հայերենագիտական բառարան աշխատության մեջ մակբայն անվանվում է նաև առբայ: Եվ ըստ նրա՝  ցույց է տալիս հատկանիշի  ( հիմնականում պրոցեսայնության) հատկանիշ. կիրառությամբ հիմնականում բայի լրացում է ( մակ+ բայ), թեև մասնակիորեն կարող է լինել նաև այլ խոսքի մասի  ( անվան՝  գոյականի,ածականի և  իր իսկ  մակբայի) լրացում:

Մակբայը՝ որպես խոսքի մաս, իմաստային տեսակետից բնորոշվում է նրանով, որ            ցույց է տալիս գործողության կամ դրության հատկանիշ կամ էլ հատկանիշի հատկանիշ: Եթե գործողությունը, դրությունը, որակը, քանակը միավորենք առարկայի հատկանիշ՝ ավելի լայն հասկացության տակ, ապա մակբայը ցույց է տալիս հատկանիշի հատկանիշ:Ուրեմն՝ այն բառերը, որոնք ցույց են տալիս գործողության հատկանիշ կամ հատկանիշի հատկանիշ, կոչվում են մակբայներՎերը նշված սահմանումը նշանակում է, որ մակբայները կարող են դրվել այն բառերի վրա, որոնք առարկայի հատկանիշի իմաստ ունեն: Ձևաբանական տեսակետից մակբայի առանձնահատկությունը նրա չթեքվելն է: Այս տեսակետից այն նյութական իմաստ ունեցող խոսքի մասերից միակն է: Սակայն հարկ է նշել, որ «չթեքվող խոսքի մաս» արտահայտությունը ինչ-որ տեղ պայմանական է, քանի մակբայն ունի նյութական իմաստ, առանձին դեպքերում հոլովվում է:Սա նշանակում է, որ չթեքվող խոսքի մասերը միատարր չեն ոչ միայն իմաստային առումով, այլև ձևաբանական հատկանիշներով, որով էլ պայմանավորված են նրանց ոճական կիրառությունները: Այս առումով էլ մակբայները իրենց ոճական կիրառությամբ տարբերվում են չթեքվող մյուս խոսքի մասերից:

Կազմության տեսակետից մակբայները զգալի յուրահատկություններ ունեն: Այս խոսքի մասի մեջ մտնող բառերը տարբեր եղանակներով առաջացել և առաջանում են այլ խոսքի մասերից: Սրանով էլ պայմանավորված են մակբայների տեսակներն ըստ կազմության: Մակբայները կազմությամբ բազմազան են: Այս տեսակետից մակբայները բաժանվում են հետևյալ տեսակների.

1.      Պարզ կամ արմատական.

                                               Կուզեի լինել երկինք աստղավառ

                                                Քեզ, ինչպես երկրի շուրջը, պատեի,

                                                 Հազար ու հազար աչքերով գոհար

                                                Քեզ դյութված, արբած հավերժ  նայեի:

Կազմությամբ մակբայները տարբերվում են նյութական իմաստ արտահայտող  մյուս խոսքի մասերից նրանով,      որ, մի կողմ թողած մակբայաբար հանդես եկող որակական ածականները, բուն մակբայների մեջ հանդես եկող արմատական բառերը շատ քիչ են: Դրանցից են՝ նախ, ուշ, դեռ, ապա, հար, վեր, միշտ, հաճախ, շտապ, արագ, իսկույն, մերթ, դանդաղ, շուտ և այլն:

2.      Բարդ.

                                             Արյուն ու քրտինք ծով- ծով թափեցի,

                                              Ոսկի արտերում արևի բոցին

      Մակբայական նշանակությամբ կարող են կիրառվել   ածականների կրկնությամբ կազմված սաստկական  կամ բազմակիության նշանակություն ունեցող ածականները՝  ծանր-ծանր, բարձր-բարձր և այլն: Մակբայների զգալի մասն էլ կազմվում է մակբայների և գոյականնների պարզական կրկնությամբ՝ կամաց-կամաց, խումբ-խումբ և այլն: Չափազանց շատ են այն մակբայները, որոնք կազմվում են գոյականների կրկնությամբ՝ առ, ի, ց   նախդիրներով՝ տող առ տող, հևիհև, օրեցօր և այլն: Բարդ  մակբայներն են՝  տող-տող, քիչ-քիչ, մեկ-մեկ, քայլ առ քայլ, դեմուդեմ արագ-արագ, տնետուն, միաբերան, տեղնուտեղը, փոքր-ինչ, գիշեր-ցերեկ և այլն:

3.      Ածանցավոր մակբայներ.

                                               Ես ապրում եմ հավերժաբար

                                               Առանց վշտի ու տենչի

Հայերենում մակբայների կազմության մեջ մեծ դեր է խաղում ածանցումը: Կան մոտավորապես մեկ տասնյակ մակբայներ, որոնք միայն մակբայներ են կազմում:Մակբայակերտ ածանցներն են՝ բար, պես, որեն, ովի, պատիկ, ուց, ուստ, անց, ակի, վարի , գին և այլն: Ածանցավոր մակբայներն են՝ քաջաբար, հայրաբար, հաճախակի, քառակի գիտականորեն, կամովին, վարպետորեն, ցավագին, պատահաբար,խորապես 4 այլն:                                                        

4.      Քերականական ձևերից առաջացած մակբայներ.

                                               Գրկեց զավակին պինդ, կարոտավառ,

                                               Որպես թե վաղուց չէր տեսել նրան

                                                 

Քերականական ձևերից  կազմված մակբայներն առաջացել են գոյականի և բայի թեքման ձևերից.

ա. Բացառական հոլովից առաջացած մակբայներ՝ ներքուստ, արտաքուստ, վաղուց, հնուց, միանգամից և այլն:

բԳործիական հոլովից կազմված մակբայներ՝ դիտմամբ, մասամբ, պատահմամբ, հազիվ և այլն:

գ. Ներգոյական հոլովից  առաջացած մակբայներ՝ առաջիկայում, ներկայումս, հնում, հիմնականում  և այլն:

դ.   Հայցական հոլովից  առաջացած մակբայներ՝ ցմահ, ներս, դուրս, ցայսօր և այլն:

ե. Բայի խոնարհման կամ դերբայական ձևերից   առաջացած մակբայներ՝ դարձյալ, համարյա, գրեթե  և այլն:

            5.Նկարագրական մակբայներ.

                                                  Մի դեպք ինձ ծայր աստիճան հուզում է մինչև օրս…             

Նկարագրական մակբայներն առաջացել են վերլուծական եղանակով, դրանք կիսակայուն կապակցություններ են, ունեն մակբայական կիրառություն, հիմնականում երկբաղադրիչ են՝ վերին աստիճանի, ամենից առաջ, մեծ մասամբ, ազատ կերպով, օր օրի և այլն:



-75%
Курсы повышения квалификации

Занимательное искусствознание: как научить школьников понимать искусство

Продолжительность 72 часа
Документ: Удостоверение о повышении квалификации
4000 руб.
1000 руб.
Подробнее
Скачать разработку
Сохранить у себя:
• Մակբայը որպես խոսքի մաս, նրա կազմությունը (23.72 KB)

Комментарии 0

Чтобы добавить комментарий зарегистрируйтесь или на сайт

© 2008-2024, ООО «Мультиурок», ИНН 6732109381, ОГРН 1156733012732

Учителю!
Огромная база учебных материалов на каждый урок с возможностью удаленного управления
Тесты, видеоуроки, электронные тетради