• Մակբայը որպես խոսքի մաս, նրա կազմությունը

Մակբայը՝ որպես խոսքի մաս, իմաստային տեսակետից բնորոշվում է նրանով, որ            ցույց է տալիս գործողության կամ դրության հատկանիշ կամ էլ հատկանիշի հատկանիշ: Եթե գործողությունը, դրությունը, որակը, քանակը միավորենք առարկայի հատկանիշ՝ ավելի լայն հասկացության տակ, ապա մակբայը ցույց է տալիս հատկանիշի հատկանիշ:Ուրեմն՝ այն բառերը, որոնք ցույց են տալիս գործողության հատկանիշ կամ հատկանիշի հատկանիշ, կոչվում են մակբայներ: Վերը նշված սահմանումը նշանակում է, որ մակբայները կարող են դրվել այն բառերի վրա, որոնք առարկայի հատկանիշի իմաստ ունեն: Ձևաբանական տեսակետից մակբայի առանձնահատկությունը նրա չթեքվելն է: Այս տեսակետից այն նյութական իմաստ ունեցող խոսքի մասերից միակն է: Սակայն հարկ է նշել, որ «չթեքվող խոսքի մաս» արտահայտությունը ինչ-որ տեղ պայմանական է, քանի մակբայն ունի նյութական իմաստ, առանձին դեպքերում հոլովվում է:Սա նշանակում է, որ չթեքվող խոսքի մասերը միատարր չեն ոչ միայն իմաստային առումով, այլև ձևաբանական հատկանիշներով, որով էլ պայմանավորված են նրանց ոճական կիրառությունները: Այս առումով էլ մակբայները իրենց ոճական կիրառությամբ տարբերվում են չթեքվող մյուս խոսքի մասերից:

Կազմության տեսակետից մակբայները զգալի յուրահատկություններ ունեն: Այս խոսքի մասի մեջ մտնող բառերը տարբեր եղանակներով առաջացել և առաջանում են այլ խոսքի մասերից: Սրանով էլ պայմանավորված են մակբայների տեսակներն ըստ կազմության: Մակբայները կազմությամբ բազմազան են: Այս տեսակետից մակբայները բաժանվում են հետևյալ տեսակների.

1.      Պարզ կամ արմատական.

                                               Կուզեի լինել երկինք աստղավառ

                                                Քեզ, ինչպես երկրի շուրջը, պատեի,

                                                 Հազար ու հազար աչքերով գոհար

                                                Քեզ դյութված, արբած հավերժ  նայեի:

Կազմությամբ մակբայները տարբերվում են նյութական իմաստ արտահայտող  մյուս խոսքի մասերից նրանով,      որ, մի կողմ թողած մակբայաբար հանդես եկող որակական ածականները, բուն մակբայների մեջ հանդես եկող արմատական բառերը շատ քիչ են: Դրանցից են՝ նախ, ուշ, դեռ, ապա, հար, վեր, միշտ, հաճախ, շտապ, արագ, իսկույն, մերթ, դանդաղ, շուտ և այլն:

2.      Բարդ.

                                             Արյուն ու քրտինք ծով- ծով թափեցի,

                                              Ոսկի արտերում արևի բոցին…

      Մակբայական նշանակությամբ կարող են կիրառվել   ածականների կրկնությամբ կազմված սաստկական  կամ բազմակիության նշանակություն ունեցող ածականները՝  ծանր-ծանր, բարձր-բարձր և այլն: Մակբայների զգալի մասն էլ կազմվում է մակբայների և գոյականնների պարզական կրկնությամբ՝ կամաց-կամաց, խումբ-խումբ և այլն: Չափազանց շատ են այն մակբայները, որոնք կազմվում են գոյականների կրկնությամբ՝ առ, ի, ց   նախդիրներով՝ տող առ տող, հևիհև, օրեցօր և այլն: Բարդ  մակբայներն են՝  տող-տող, քիչ-քիչ, մեկ-մեկ, քայլ առ քայլ, դեմուդեմ արագ-արագ, տնետուն, միաբերան, տեղնուտեղը, փոքր-ինչ, գիշեր-ցերեկ և այլն:

3.      Ածանցավոր մակբայներ.

                                               Ես ապրում եմ հավերժաբար

                                               Առանց վշտի ու տենչի…

Հայերենում մակբայների կազմության մեջ մեծ դեր է խաղում ածանցումը: Կան մոտավորապես մեկ տասնյակ մակբայներ, որոնք միայն մակբայներ են կազմում:Մակբայակերտ ածանցներն են՝ բար, պես, որեն, ովի, պատիկ, ուց, ուստ, անց, ակի, վարի , գին և այլն: Ածանցավոր մակբայներն են՝ քաջաբար, հայրաբար, հաճախակի, քառակի գիտականորեն, կամովին, վարպետորեն, ցավագին, պատահաբար,խորապես 4 այլն:                                                        

4.      Քերականական ձևերից առաջացած մակբայներ.

                                               Գրկեց զավակին պինդ, կարոտավառ,

                                               Որպես թե վաղուց չէր տեսել նրան…

Քերականական ձևերից  կազմված մակբայներն առաջացել են գոյականի և բայի թեքման ձևերից.

ա. Բացառական հոլովից առաջացած մակբայներ՝ ներքուստ, արտաքուստ, վաղուց, հնուց, միանգամից և այլն:

բ.  Գործիական հոլովից կազմված մակբայներ՝ դիտմամբ, մասամբ, պատահմամբ, հազիվ և այլն:

գ. Ներգոյական հոլովից  առաջացած մակբայներ՝ առաջիկայում, ներկայումս, հնում, հիմնականում  և այլն:

դ.   Հայցական հոլովից  առաջացած մակբայներ՝ ցմահ, ներս, դուրս, ցայսօր և այլն:

ե. Բայի խոնարհման կամ դերբայական ձևերից   առաջացած մակբայներ՝ դարձյալ, համարյա, գրեթե  և այլն:

            5.Նկարագրական մակբայներ.

                                                  Մի դեպք ինձ ծայր աստիճան հուզում է մինչև օրս…