Көшпелілер мәдениеті

Сабақтың тақырыбы: Көшпелілер мәдениеті.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Көшпелі тайпалар-сақ, сармат, скифтердің материалдық және рухани мәдениеті, діни-наным сенімдері туралы білімдерін тереңдету. Олардың көшпелі өркениетке қосқан үлесін көрсету.

Дамытушылық: Материалдық және рухани мәдениеттің даму барысы туралы оқушылардың өз беттерінше қорытынды жасауға дағдыландыру. Деректер мен зерттеулерді өз бетінше оқып пайдалану дағдысын дамыту.

Тәрбиелік: Тарихи ескерткіштерді қорғауға, тарихи мұраны бағалай білуге және толеранттылыққа тәрбиелеу.

Міндеттер:

1. Өз ойларын жүйелей білуге үйренеді.

2. Өз елін танып білуге деген қызығушылығы артады.

3. Құрбыларын сыйлауға, тыңдауға үйренеді.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақ әдісі: картамен, сызбанұсқалармен жұмыс.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, сызбанұсқалар, суреттер көрсетілген слайдтар.

Сабақтың барысы:

І. Мақсаттық бағыттау.

Сабақтың ұраны:

Бүгінгі сабағымыздың ұраны:

Тарихымда жазылған өткенімнің іздері,

Мол мұраны игеруге жетелейді біздерді.

ІІ. Оқушылардың білім, білік дағдыларының өзектілігі.

ІІІ. «Білім минуты» үй тапсырмасын тексеру.

1. Көшпелі өркениет қай кезден басталады ?

2. Мал шаруашылығы дамуының қандай кезеңдерін білесіңдер ?

3. Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуына не себеп болды ?

4. Көшпелі мал шаруашылығынаң қандай түрлері бар ? Таралған аймағын картадан көрсетіп сызбасын толтыр.

Мал шаруашалағы

Көшпелі мал шаруашылығы

Отырықшы мал шаруашылығы

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

5. Көшпелі өркениеттің болғанын қандай археологиялық ескерткіштерден білуге боллады ?

6. Ежелгі Қазақстанда мемлекеттік қоғамдық құрылым болғандығын неден көреміз ?

7. Көшпелі қоғамда әскери іс қалай жүргізілді ?

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен таныстыру.

Мәдениетке қолдау көрсету, ұлттық мәдени құндылықтарды сақтау, жаңғырту мақсатынд

Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2004 жылы 13 қаңтарда қол қойған 2004-2006 жылдарға арналған

«Мәдени мұра Мемлекеттік бағдарламасы туралы» жарлығын Қазақстан тарихындағы жұлдызды сәттердің бірі ретінде ұғынғанымыз жөн. Бұл бағдарлама аясында қандай іс-шаралар жүзеге асуда ?

«Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша мәдени-тарихи жәдігерлерді зерттеп, жүйелеу, қорғау, сақтау, оларды ұдайы насихаттап отыру көзделген. Бұл бағдарламаны іске асыру бойынша 51 тарихи және мәдени ескерткіштер қалпына келтірілді. 35 тарихи ескерткішке қайта жаңғырту жұмыстары аяқталды. 218 аталым кітап шығарылды, олардың арасында тарих, археология, этнография бойынша бірегей сериалар жаңа энциклопедиялық сөздіктер бар. «Мемлекеттік тілді дамыту» президенттік қоры құрылып, бірқатар жаңа жобалар өмірге келді. «Мәдени мұра» бағдарламасы шет елдерде де танылды. 2006 жылдың сәуірінде Париждегі ЮНЕСКО – ның штаб пәтерінде Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Тамғалы археологиялық кешеннің тұсаукесері өткізілді. Ескерткіш ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұрасының тізіміне енді.

ІУ. Жаңа білімді меңгеру.

Жоспары::

1. Материалдық мәдениет.

2. Рухани мәдениет.

3. Жартылай көшпелілердің діни наным сенімдері.

1/. Мәдениет нешеге бөлінеді ?

Материалдық

Мәдениет

Рухани

ІІ/ Мына сөздерді өз салалары бойынша топтастыр.

Киім-кешек. әдет-ғұрып, қару –жарақ. Салт-дәстүр, құрал-саймандар, ауыз әдебиеті, зергерлік бұйымдар, тұрғын үйлер, жазба деректер.

Б.з.б. УІІ – б.з.У ғ. Аралығында өмір сүрген тұрғындардың материалдық ескерткіштері жетілді. Адам өміріне қажетті бұйымдар темірден жасалғандықтан сапасы жағынан жақсарған . Бұл еңбек өнімділігінің артуына үлкен үлес қосты.

Слайд. Қазақстан картасы.

Сібір, Алтайдан Қара теңізге дейінгі сақ, сармат, скиф тайпаларының материалдық мәдениеті жағынан ұқсас болуы олардың туыстығын көрсетеді. Өнер туындыларында жергілікті ерекшеліктер байқалады. Қоғам дамуына байланысты материалдық байлық көбейіп, сапасы жақсарған.

Слайд. Арбалар суреті.

Шу-Іле аралығындағы таңбалы Қойбағар, Арпаөзен жеріндегі жартастарға салынған екі төрт және 6 дөңгелекті арбалардың кескініне қарағанда сақтардың жылқыны арбаға жегіп, көші қонға пайдаланғаны байқалады.

Слайд. Бұл туралы Гипократ:

«Арба өте шағын, 4 дөңгелекті. Басқа бір алты дөңгелекті арбалар киізбен жабылған. Үйге ұқсас екі және үш қабат киіз жабылған күркелі арбалар да жасалады, олар жаңбыр мен желден пана» - деген. Жартастардағы суреттерде мұндай арбаларға өгіздер мен түйелер жегілген. Бұл туралы грек тарихшысы сақтардың ағаштан жасалған үйде өмір сүріп, қыста оның үстін тығыз ақ киізбен жабатындығын айтады.

Киіз үй макеті.

Халқымыздың бүгінгі таңда қолданып жүрген киіз үйлерінің пішіні сол кездегі сақтардан бері жалғасып келе жатқандығына ешбір күмән жоқ.

Слайд. «Алтын адам», жануарлар бейнелері, күміс қасық, күміс ожау, ағаш қасық.

Қорытынды. Табылған археологиялық заттар ежелгі сақ, сармат, үйсін тайпаларының көшпелі өркениетінің мәдени дамуының толық дәлелі бола алады.

2. Рухани мәдениетті құрушы салалар сызбасын жазып көрсетіңдер

Рухани мәдениетті құраушы салалар

Әдет-ғұрыптар

Салт-дәстүрлер

Зергерлік бұйымдар

Ежелгі дәуір және қытай, иран деректемелерінде көшпелі халықтардың сыйынатын басты құдайы Күн болған. Күнге арнап құрбандық шалу салты болған.

Құрбандық шалу

Зергерлік бұйымдар

Аң стилі

Отқа табыну

Бейнелеу өнерінде сол кездегі халықтардың рухани жан-дүниесі байқалады.

3. Діни наным-сенімдер

Слайд. Күн құдайы суреті.

Алматы қаласының сол-батыс жағында 180 шақырым жердегі Таңбалы таста бейнеленген.

Сұрақ: Бұл нені білдіреді ?

Слайд. «Күлтегін» ескерткіші суреті.

Сонымен қатар «Күлтегіннің» үлкен, кіші жазуларында бұл халықтарда түрлі наным –сенімдер болған

Түркілердің наным- сенімдері

Отқа

Жерге

Көкке

/Тәңірі/

Ұмай анаға

Слайд. «Ұлы Жібек жолы»

Қазақстанның Ұлы Жібек жолының бойында жатуы дүние жүзілік діндердің де келіп орнығуына мүмкіндік туғызған. Дәстүрлі дініміз ислам дініне дейін болған наным-сенімдер сызбасын құрып қарайық.

Ислам дініне дейін болған наным-сенімдер

Будда діні

Тәңір

Зороастриалдық

Христиан діні

Несториан діні

Слайд. Табыну белгілері.

Жетісу мен Қазақстанның оңтүстік аймағында будда діні тараған. Бұл археологиялық қазба жұмыстары кезінде ескі Сайрам қаласына жақын жерден будда ғибадатханасының табылуымен дәлелденген. Таразда Хрестиандық шіркеу жұмыс істеген. Ақбешім қаласынан буддизм ескерткіштері табылған. УІІІ-ІХ ғ. Жеріміздің оңтүстік және Жетісу аймағында ислам діні тарай бастады. Тараз қаласындағы шіркеулер ислам мешітіне айналдырылған. Жергілікті халықтармұндай әрекеттерге қарсылық көрсетпеген. Х ғасырдан бастап ислам діні жерімізге дендеп ене бастады. Себебі ислам діні өзіне дейінгі діндерге қайшы келмеді. Олармен біте қайнасып кетті. Бұрынға табынушылық енді дәстүрге айналды. Сан ғасырлар бойына Ұлы Даланың аумағы әр алуан діндерді ұстанған көптеген халықтардың бейбіт қатар өмір сүруімен ерекшеленді. Бұл үрдіс елімізде қазіргі жаһандану дәуірінде жалғасын табуда. Діндердің қатар өмір сүруінен толеранттықты көріп отырмыз. Бұл сөз халықаралық термин болғанымен, қазақтың төл сөзі-кәдімгі төзімділік дегеннің баламасы.. Ол діни конфессиялар арасындағы өзара төзімділікті, ымыраласуды білдіреді.

УІ. Бекіту сұрақтары.

1. Көшпелілердің материалдық мәдениетінің түрлерін атаңдар.

2. «Аң стилі» негізінде зергерлер нені көрсетуге тырысқан ?

3. Көшпелі тайпалардың қандай наным сенімдері туралы білдік ?

4. Әлемдік діндер көшпелілер арасына қалай ене бастады ? Ислам дінінің көшпелілер арасына тез орныға бастауының себебі не ?

УІ. Сабақты қорытындылау.

УІІ. Бағалау.

УІІІ. Үйге тапсырма. Көшпелілер мәдениеті. «Көшпелілер өркениеті» эссе жазып келу.

Слайд: «Мал шаруашылығы»

Мал шаруашалағы

Көшпелі мал шаруашылығы

Отырықшы мал шаруашылығы

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Слайд: «Мәдениет»

Материалдық

Мәдениет

Рухани

Слайд: Рухани мәдениетті құраушы салалар

Рухани мәдениетті құраушы салалар

Әдет-ғұрыптар

Салт-дәстүрлер

Зергерлік бұйымдар

Слайд: Діни наным-сенімдер

Құрбандық шалу

Отқа табыну

Зергерлік бұйымдар

Аң стилі

Слайд: Түркілердің наным- сенімдері

Түркілердің наным- сенімдері

Отқа

Жерге

Көкке

/Тәңірі/

Ұмай анаға

Слайд: «Ислам дініне дейін болған наным-сенімдер»

Ислам дініне дейін болған наным-сенімдер

Будда діні

Тәңір

Зороастриалдық

Христиан діні

Несториан діні

«Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша мәдени-тарихи жәдігерлерді зерттеп, жүйелеу, қорғау, сақтау, оларды ұдайы насихаттап отыру көзделген. Бұл бағдарламаны іске асыру бойынша 51 тарихи және мәдени ескерткіштер қалпына келтірілді. 35 тарихи ескерткішке қайта жаңғырту жұмыстары аяқталды. 218 аталым кітап шығарылды, олардың арасында тарих, археология, этнография бойынша бірегей сериалар жаңа энциклопедиялық сөздіктер бар. «Мемлекеттік тілді дамыту» президенттік қоры құрылып, бірқатар жаңа жобалар өмірге келді. «Мәдени мұра» бағдарламасы шет елдерде де танылды. 2006 жылдың сәуірінде Париждегі ЮНЕСКО – ның штаб пәтерінде Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Тамғалы археологиялық кешеннің тұсаукесері өткізілді. Ескерткіш ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұрасының тізіміне енді.

Сабақтың тақырыбы: .

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

Дамытушылық:

Тәрбиелік:

Міндеттер:

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақ әдісі: картамен, сызбанұсқалармен жұмыс.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, сызбанұсқалар, суреттер көрсетілген слайдтар.

Сабақтың барысы:

І. Мақсаттық бағыттау.

Сабақтың ұраны:

Бүгінгі сабағымыздың ұраны:

ІІІ. «Білім минуты» үй тапсырмасын тексеру.

1. Көшпелі өркениет қай кезден басталады ?

2. Мал шаруашылығы дамуының қандай кезеңдерін білесіңдер ?

3. Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуына не себеп болды ?

4. Көшпелі мал шаруашылығынаң қандай түрлері бар ? Таралған аймағын картадан көрсетіп сызбасын толтыр.

Мал шаруашалағы

Көшпелі мал шаруашылығы

Отырықшы мал шаруашылығы

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

5. Көшпелі өркениеттің болғанын қандай археологиялық ескерткіштерден білуге боллады ?

6. Ежелгі Қазақстанда мемлекеттік қоғамдық құрылым болғандығын неден көреміз ?

7. Көшпелі қоғамда әскери іс қалай жүргізілді ?

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен таныстыру.

Мәдениетке қолдау көрсету, ұлттық мәдени құндылықтарды сақтау, жаңғырту мақсатынд

Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2004 жылы 13 қаңтарда қол қойған 2004-2006 жылдарға арналған

«Мәдени мұра Мемлекеттік бағдарламасы туралы» жарлығын Қазақстан тарихындағы жұлдызды сәттердің бірі ретінде ұғынғанымыз жөн. Бұл бағдарлама аясында қандай іс-шаралар жүзеге асуда ?

«Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша мәдени-тарихи жәдігерлерді зерттеп, жүйелеу, қорғау, сақтау, оларды ұдайы насихаттап отыру көзделген. Бұл бағдарламаны іске асыру бойынша 51 тарихи және мәдени ескерткіштер қалпына келтірілді. 35 тарихи ескерткішке қайта жаңғырту жұмыстары аяқталды. 218 аталым кітап шығарылды, олардың арасында тарих, археология, этнография бойынша бірегей сериалар жаңа энциклопедиялық сөздіктер бар. «Мемлекеттік тілді дамыту» президенттік қоры құрылып, бірқатар жаңа жобалар өмірге келді. «Мәдени мұра» бағдарламасы шет елдерде де танылды. 2006 жылдың сәуірінде Париждегі ЮНЕСКО – ның штаб пәтерінде Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Тамғалы археологиялық кешеннің тұсаукесері өткізілді. Ескерткіш ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұрасының тізіміне енді.

ІУ. Жаңа білімді меңгеру.

Жоспары::

1. Материалдық мәдениет.

2. Рухани мәдениет.

3. Жартылай көшпелілердің діни наным сенімдері.

1/. Мәдениет нешеге бөлінеді ?

Материалдық

Мәдениет

Рухани

ІІ/ Мына сөздерді өз салалары бойынша топтастыр.

Киім-кешек. әдет-ғұрып, қару –жарақ. Салт-дәстүр, құрал-саймандар, ауыз әдебиеті, зергерлік бұйымдар, тұрғын үйлер, жазба деректер.

Б.з.б. УІІ – б.з.У ғ. Аралығында өмір сүрген тұрғындардың материалдық ескерткіштері жетілді. Адам өміріне қажетті бұйымдар темірден жасалғандықтан сапасы жағынан жақсарған . Бұл еңбек өнімділігінің артуына үлкен үлес қосты.

Слайд. Қазақстан картасы.

Сібір, Алтайдан Қара теңізге дейінгі сақ, сармат, скиф тайпаларының материалдық мәдениеті жағынан ұқсас болуы олардың туыстығын көрсетеді. Өнер туындыларында жергілікті ерекшеліктер байқалады. Қоғам дамуына байланысты материалдық байлық көбейіп, сапасы жақсарған.

Слайд. Арбалар суреті.

Шу-Іле аралығындағы таңбалы Қойбағар, Арпаөзен жеріндегі жартастарға салынған екі төрт және 6 дөңгелекті арбалардың кескініне қарағанда сақтардың жылқыны арбаға жегіп, көші қонға пайдаланғаны байқалады.

Слайд. Бұл туралы Гипократ:

«Арба өте шағын, 4 дөңгелекті. Басқа бір алты дөңгелекті арбалар киізбен жабылған. Үйге ұқсас екі және үш қабат киіз жабылған күркелі арбалар да жасалады, олар жаңбыр мен желден пана» - деген. Жартастардағы суреттерде мұндай арбаларға өгіздер мен түйелер жегілген. Бұл туралы грек тарихшысы сақтардың ағаштан жасалған үйде өмір сүріп, қыста оның үстін тығыз ақ киізбен жабатындығын айтады.

Киіз үй макеті.

Халқымыздың бүгінгі таңда қолданып жүрген киіз үйлерінің пішіні сол кездегі сақтардан бері жалғасып келе жатқандығына ешбір күмән жоқ.

Слайд. «Алтын адам», жануарлар бейнелері, күміс қасық, күміс ожау, ағаш қасық.

Қорытынды. Табылған археологиялық заттар ежелгі сақ, сармат, үйсін тайпаларының көшпелі өркениетінің мәдени дамуының толық дәлелі бола алады.

2. Рухани мәдениетті құрушы салалар сызбасын жазып көрсетіңдер

Рухани мәдениетті құраушы салалар

Әдет-ғұрыптар

Салт-дәстүрлер

Зергерлік бұйымдар

Ежелгі дәуір және қытай, иран деректемелерінде көшпелі халықтардың сыйынатын басты құдайы Күн болған. Күнге арнап құрбандық шалу салты болған.

Құрбандық шалу

Зергерлік бұйымдар

Аң стилі

Отқа табыну

Бейнелеу өнерінде сол кездегі халықтардың рухани жан-дүниесі байқалады.

3. Діни наным-сенімдер

Слайд. Күн құдайы суреті.

Алматы қаласының сол-батыс жағында 180 шақырым жердегі Таңбалы таста бейнеленген.

Сұрақ: Бұл нені білдіреді ?

Слайд. «Күлтегін» ескерткіші суреті.

Сонымен қатар «Күлтегіннің» үлкен, кіші жазуларында бұл халықтарда түрлі наным –сенімдер болған

Түркілердің наным- сенімдері

Отқа

Жерге

Көкке

/Тәңірі/

Ұмай анаға

Слайд. «Ұлы Жібек жолы»

Қазақстанның Ұлы Жібек жолының бойында жатуы дүние жүзілік діндердің де келіп орнығуына мүмкіндік туғызған. Дәстүрлі дініміз ислам дініне дейін болған наным-сенімдер сызбасын құрып қарайық.

Ислам дініне дейін болған наным-сенімдер

Будда діні

Тәңір

Зороастриалдық

Христиан діні

Несториан діні

Слайд. Табыну белгілері.

Жетісу мен Қазақстанның оңтүстік аймағында будда діні тараған. Бұл археологиялық қазба жұмыстары кезінде ескі Сайрам қаласына жақын жерден будда ғибадатханасының табылуымен дәлелденген. Таразда Хрестиандық шіркеу жұмыс істеген. Ақбешім қаласынан буддизм ескерткіштері табылған. УІІІ-ІХ ғ. Жеріміздің оңтүстік және Жетісу аймағында ислам діні тарай бастады. Тараз қаласындағы шіркеулер ислам мешітіне айналдырылған. Жергілікті халықтармұндай әрекеттерге қарсылық көрсетпеген. Х ғасырдан бастап ислам діні жерімізге дендеп ене бастады. Себебі ислам діні өзіне дейінгі діндерге қайшы келмеді. Олармен біте қайнасып кетті. Бұрынға табынушылық енді дәстүрге айналды. Сан ғасырлар бойына Ұлы Даланың аумағы әр алуан діндерді ұстанған көптеген халықтардың бейбіт қатар өмір сүруімен ерекшеленді. Бұл үрдіс елімізде қазіргі жаһандану дәуірінде жалғасын табуда. Діндердің қатар өмір сүруінен толеранттықты көріп отырмыз. Бұл сөз халықаралық термин болғанымен, қазақтың төл сөзі-кәдімгі төзімділік дегеннің баламасы.. Ол діни конфессиялар арасындағы өзара төзімділікті, ымыраласуды білдіреді.

УІ. Бекіту сұрақтары.

1. Көшпелілердің материалдық мәдениетінің түрлерін атаңдар.

2. «Аң стилі» негізінде зергерлер нені көрсетуге тырысқан ?

3. Көшпелі тайпалардың қандай наным сенімдері туралы білдік ?

4. Әлемдік діндер көшпелілер арасына қалай ене бастады ? Ислам дінінің көшпелілер арасына тез орныға бастауының себебі не ?

УІ. Сабақты қорытындылау.

УІІ. Бағалау.

УІІІ. Үйге тапсырма. § 14. Көшпелілер мәдениеті. «Көшпелілер өркениеті» эссе жазып келу.

Слайд: «Мал шаруашылығы»

Мал шаруашалағы

Көшпелі мал шаруашылығы

Отырықшы мал шаруашылығы

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Слайд: «Мәдениет»

Материалдық

Мәдениет

Рухани

Слайд: Рухани мәдениетті құраушы салалар

Рухани мәдениетті құраушы салалар

Әдет-ғұрыптар

Салт-дәстүрлер

Зергерлік бұйымдар

«Бекітемін»

Мектеп директоры: Мусағалиева Ғ.

25.11.2011.

Сабақтың тақырыбы: Көшпелілер мәдениеті.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Көшпелі тайпалар-сақ, сармат, скифтердің материалдық және рухани мәдениеті, діни-наным сенімдері туралы білімдерін тереңдету. Олардың көшпелі өркениетке қосқан үлесін көрсету.

Дамытушылық: Материалдық және рухани мәдениеттің даму барысы туралы оқушылардың өз беттерінше қорытынды жасауға дағдыландыру. Деректер мен зерттеулерді өз бетінше оқып пайдалану дағдысын дамыту.

Тәрбиелік: Тарихи ескерткіштерді қорғауға, тарихи мұраны бағалай білуге және толеранттылыққа тәрбиелеу.

Міндеттер:

1. Өз ойларын жүйелей білуге үйренеді.

2. Өз елін танып білуге деген қызығушылығы артады.

3. Құрбыларын сыйлауға, тыңдауға үйренеді.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақ әдісі: картамен, сызбанұсқалармен жұмыс,

Көрнекілігі: сызбанұсқалар,интерактивтік тақта, суреттер көрсетілген слайдтар.

Сабақтың барысы:

І. Мақсаттық бағыттау..

Сабақтың ұраны:

Бүгінгі сабағымыздың ұраны:

Тарихымда жазылған өткенімнің іздері,

Мол мұраны игеруге жетелейді біздерді.

ІІ. Оқушылардың білім, білік дағдыларының өзектілігі.

ІІІ. «Білім минуты» үй тапсырмасын тексеру.

1. Көшпелі өркениет қай кезден басталады ?

2. Мал шаруашылығы дамуының қандай кезеңдерін білесіңдер ?

3. Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуына не себеп болды ?

4. Көшпелі мал шаруашылығынаң қандай түрлері бар ? Таралған аймағын картадан көрсетіп сызбасын толтыр.

Мал шаруашалағы

Көшпелі мал шаруашылығы

Отырықшы мал шаруашылығы

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

Таралған аймағы

5. Көшпелі өркениеттің болғанын қандай археологиялық ескерткіштерден білуге боллады ?

6. Ежелгі Қазақстанда мемлекеттік қоғамдық құрылым болғандығын неден көреміз ?

7. Көшпелі қоғамда әскери іс қалай жүргізілді ?

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен таныстыру.

Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2004 жылы 13 қаңтарда қол қойған 2004-2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра Мемлекеттік бағдарламасы туралы» жарлығын Қазақстан тарихындағы жұлдызды сәттердің бірі ретінде ұғынғанымыз жөн. Бұл бағдарлама туралы не білесіңдер?

ІУ. Жаңа білімді меңгеру.

Жоспары::

1. Материалдық мәдениет.

2. Рухани мәдениет.

3. Жартылай көшпелілердің діни наным сенімдері.

1. Материалдық мәдениет.

Мәдениет нешеге бөлінеді ?

Мәдениет

Материалдық

Рухани

Тапсырма

ІІ/ Мына сөздерді өз салалары бойынша топтастырамыз

Киім-кешек. әдет-ғұрып, қару –жарақ. Салт-дәстүр, құрал-саймандар, ауыз әдебиеті, зергерлік бұйымдар, тұрғын үйлер, жазба деректер.

Слайд. Қазақстан картасы.

Сібір, Алтайдан Қара теңізге дейінгі сақ, сармат, скиф тайпаларының материалдық мәдениеті жағынан ұқсас болуы олардың туыстығын көрсетеді. Өнер туындыларында жергілікті ерекшеліктер байқалады. Қоғам дамуына байланысты материалдық байлық көбейіп, сапасы жақсарған.

Слайд. Арбалар суреті.

Шу-Іле аралығындағы таңбалы Қойбағар, Арпаөзен жеріндегі жартастарға салынған екі төрт және 6 дөңгелекті арбалардың кескініне қарағанда сақтардың жылқыны арбаға жегіп, көші қонға пайдаланғаны байқалады.

Слайд. Бұл туралы Гипократ:

«Арба өте шағын, 4 дөңгелекті. Басқа бір алты дөңгелекті арбалар киізбен жабылған. Үйге ұқсас екі және үш қабат киіз жабылған күркелі арбалар да жасалады, олар жаңбыр мен желден пана» - деген. Жартастардағы суреттерде мұндай арбаларға өгіздер мен түйелер жегілген. Бұл туралы грек тарихшысы сақтардың ағаштан жасалған үйде өмір сүріп, қыста оның үстін тығыз ақ киізбен жабатындығын айтады.

Слайд. Киіз үй суреті.

Халқымыздың бүгінгі таңда қолданып жүрген киіз үйлерінің пішіні сол кездегі сақтардан бері жалғасып келе жатқандығына ешбір күмән жоқ.

Слайд. Киім-кешектер.

«Алтын адам», жануарлар бейнелері, күміс қасық, күміс ожау, қыш құмыра

Слайд. Берел қорымынан табылған бұйымдар

Қорытынды. Табылған археологиялық заттар ежелгі сақ, сармат, үйсін тайпаларының көшпелі өркениетінің мәдени дамуының толық дәлелі бола алады.

.

2. Рухани мәдениет.

Рухани мәдениетті құрушы салалар сызбасын жазып көрсетіңдер

Рухани мәдениетті құраушы салалар

«Әдет-ғұрыптар

Салт-дәстүрлер

Зергерлік бұйымдар

Ежелгі дәуір және қытай, иран деректемелерінде көшпелі халықтардың сыйынатын басты құдайы Күн болған. Күнге арнап құрбандық шалу салты болған.

Құрбандық шалу

Отқа табыну

Зергерлік бұйымдар

Аң стилі

ІІІ.

Слайд. Күн құдайы суреті.

Алматы қаласының сол-батыс жағында 180 шақырым жердегі Таңбалы таста бейнеленген.

Сұрақ: Бұл нені білдіреді ?

.

Слайд. «Күлтегін» ескерткіші суреті.

Түркілердің наным- сенімдері

Сонымен қатар «Күлтегіннің» үлкен, кіші жазуларында бұл халықтарда түрлі наным –сенімдер болған

Отқа

Жерге

Тәңірге

Ұмай анаға

Діни наным-сенімдер ежелгі дәуірден басталып, бүгінгі таңда да кездеседі.

Слайд. «Ұлы Жібек жолы»

Қазақстанның Ұлы Жібек жолының бойында жатуы дүние жүзілік діндердің де келіп орнығуына мүмкіндік туғызған. Дәстүрлі дініміз ислам дініне дейін болған наным-сенімдер сызбасын құрып қарайық.

Ислам дініне дейін болған наным-сенімдер

Будда діні

Табыну

Зороастриалдық

Хрестиан діні

Несториан діні

Слайд. Табыну белгілері.

Жетісу мен Қазақстанның оңтүстік аймағында будда діні тараған. Бұл археологиялық қазба жұмыстары кезінде ескі Сайрам қаласына жақын жерден будда ғибадатханасының табылуымен дәлелденген. Таразда Хрестиандық шіркеу жұмыс істеген. Ақбешім қаласынан буддизм ескерткіштері табылған. УІІІ-ІХ ғ. Жеріміздің оңтүстік және Жетісу аймағында ислам діні тарай бастады. Тараз қаласындағы шіркеулер ислам мешітіне айналдырылған. Жергілікті халықтармұндай әрекеттерге қарсылық көрсетпеген. Сол себепті Х ғасырдан бастап ислам діні жерімізге дендеп ене бастады. _______ ___________________________________________________________________________

У. Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Көшпелілердің материалдық мәдениетінің түрлерін атаңдар.

2. «Аң стилі» негізінде зергерлер нені көрсетуге тырысқан ?

3. Көшпелі тайпалардың қандай наным сенімдері туралы білдік ?

4. Әлемдік діндер көшпелілер арасына қалай ене бастады ? Ислам дінінің көшпелілер арасына тез орныға бастауының себебі не ?

УІ. Сабақты қорытындылау.

У. Бағалау .

УІ. Үйге тапсырма. § 14. Көшпелілер мәдениеті. «Өркениет арасындағы байланыстар( тақырыбында эссе жазып келу. тақырыбында