Хищные растения

• Այն, որ կենդանիները սնվում են բույսերով օրինաչափ է և հասկանալի, իսկ հակառակը՝ արտասովոր և անհավատալի : Այնուամենայնիվ, կենդանիներով սնվող բույսեր կան : Դրանք բազմամյա խոտաբույսեր են, ապրում են բոլոր աշխարհամասերում :

ՎԵՆԵՐԱՅԻ ՃԱՆՃՈՐՍ

Այսօր հայտնի են մոտ 630 տեսակի այդպիսի ծաղկավոր բույսեր, որոնք պատկանում են 19 ընտանիքի :

Դրանք սնվում են փոքր կենդանիներով, հիմնականում միջատներով, այդ իսկ պատճառով նրանց անվանել են միջատակեր բույսեր , թեև ընդունված է նաև գիշատիչ, մսակեր բույսեր անունը :

Միջատակեր բույսերը գիտությանը հայտնի են դարձել միայն տասնութերորդ դարի կեսերին :

ՄԻՋԱՏԱԿԵՐ ԲՈՒՅՍԵՐ

Վեներայի ճանճորս

Ցողիկ

Սառացենիա

Դարլինգտոնիա

Ցողատերև

Սափորիկ

Ջրատիկ

Ցողիկ

Այդ տարօրինակ բույսերի լուրջ և համակող-մանի հետազոտություններ է կատարել Չարլզ Դարվինը : Շուրջ 15 տարի նա զանազան փոր-ձեր էր կատարում միջատակեր բույսերի վրա : Արդյունքում 1875 թվականին Դարվինը հրա-տարակեց «Միջատակեր բույսեր» աշխատու-թյունը, որը մինչ օրս պահպանել է իր գիտա-կան արժեքը :

«Այժմ ցողիկն ինձ շատ ավելի է հետաքրքրում, քան աշխարհի բոլոր տեսակների ծագման հարցերը միասին վերցրած»,―այդ ժամանակ գրել է Դար-վինը էվոլյուցիոն տեսակետի կողմնակից գիտնա-կան Լայելին :

ՑՈՂԻԿ

ՀԱՐՑ

• ԻՆՉՈ՞Վ ԷԻՆ ԴԱՐՎԻՆԻՆ ԱՅԴՔԱՆ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՄԻՋԱՏԱԿԵՐ ԲՈՒՅՍԵՐԸ :
• Ի՞ՆՉ ԷՐ ՈՒԶՈՒՄ ՊԱՐԶԵԼ ՆԱ ԻՐ ՓՈՐՁԵՐՈՎ

ՊԱՏԱՍԽԱՆ

Դարվինին հետքրքրել էր կենդանիներին միջատակեր բույսերի որոշ նմանությունները. կենդանիներ որսալն ու մարսելը, ակտիվ շարժումներն ու գրգռկանության յու-րահատուկ այլ դրսևորումները : Այդ ամենը պար-զաբանելու համար նա ծրագրեց և իրականացրեց փորձեր բնության մեջ և լաբորատոր պայմաններում :

ԻՆՉՊԵ՞Ս ԵՆ ԲՈՒՅՍԵՐԸ ՄԻՋԱՏՆԵՐ ՈՐՍՈՒՄ

Այս տեսակետից միջատակեր բույսերին պայմանակա-նորեն բաժանում են երկու խմբի.

• ակտիվ որսացողներ, որոնք դա իրականացնում են ակտիվ շարժումներ կատարելով՝ ցողիկ, ճանճորս,
• պասիվ որսացողներ, որոնք միջատներ են որսում առանց ակտիվ շարժումների՝ ցողատերև, սառացենիա, դարլինգտոնիա, սափորիկ և ջրատիկ :

ՑՈՂԻԿ

Դարվինն ուսումնասիրել է ցողիկ կոչված միջատա-կեր բույսերը :

Այժմ հայտնի է ցողիկ ցեղին պատկանող 150 տեսա-կի բույս : Դրանք բազմամյա, ոչ մեծ խոտաբույսեր են : Ապրում են ճահճուտներում , գետերի եզրերին, ավա-զահողերում, ժայռերում : Բույսն անունը ստացել է տերևի վրայի «ցողի» կաթիլներ կրող վառ գունավոր-ված մազիկների շնորհիվ : Այդ կաթիները ոչ միայն հրապուրում են զոհին, այլև սոսնձում, ապա պարա-լիզող նյութով անշարժացնում դրան :

ՑՈՂԻԿ

• Տերևը, մազիկներն ընդունակ են ակտիվ շարժումների, սակայն դրանք դրդվում են միայն օրգանական նյութերի առկայությունից՝ քամին, ջրի կա-թիլները, ավազի հատիկները շարժում չեն հարուցում : Մազիկները չափա-զանց զգայուն են. դրանց շարժումը հրահրում է նույնիսկ 0,2 մմ երկարության մազի զանգված ունեցող սնունդը :

Զոհին ողողում են գեղձերից արտազատված հյութով և մարսում դրա բա-ղադրության մեջ գտնվող պեպսինի և այլ նյութերի օգնությամբ : Մարսումը կարող է տևել մի քանի օր : Առաջացած լուծվող նյութերը ներծծվում են, իսկ որսի խիտինե մնացուկները մազիկների և տերևի ուղղվելուց հետո քամին քշում է :

ԼՈՒԶԻՏԱՆԱԿԱՆ ՑՈՂԱՏԵՐԵՎ

Սա ցողատերև ցեղի միակ տեսակն է : Ապրում է Իսպանիայի,Պորտուգալիայի, Հյու - սիսային Մարոկկոյի չոր քարքարոտ,ավզուտ հողերում, լերկ ժայռերին : Նեղ,ժապավենաձև տերևները պատված են բազմաթիվ մազիկնե-րով, որոնց արտադրած լորձն այնքան կպչուն է, որ նույնիսկ ուժեղ ու խոշոր միջատներն ի վիճակի չեն տերևներից պոկվել : Այսպիսով, ի տարբերություն ցողիկի ցողատերևը պասիվ որս է կատարում :

Մի բույսի վրա միաժամանակ կարող է գտնվել մինչև հարյուր միջատ : Դրանց բույ-սը հրապուրում է մեղրաբույր նյութ արտազատելով : Որսված կենդանիներին հետա-գայում մարսում է այլ գեղձերից արտադրած մարսողության հյութերով ապա ներծծում լուծված նյութերը :

Պորտուգալական գյուղերում առաստաղից կախում են ցողատերևի թուփ, որպեսզի ազատվեն տուն մտած ճանճերից :

ՎԵՆԵՐԱՅԻ ՃԱՆՃՈՐՍ

Այսպես կոչվել է սիրո և բույսերի աստվածուհու՝Վեներայի պատվին : Աճում է ԱՄՆ-ի Ատլանտյան օվկիանոսին հարող խոնավ, բարեխա-ռը կլիմա ունեցող վայրերում, հիմնականում ճահճուտներում : Նաև աճեցնում են որպես սենյակային բույս : Ակտիվ որս անող տեսակ է : Այդ նպատակին են ծառայում կենտրոնական ջղի ուղղությամբ ծալ-վող թակարդ-տերևները : Դրանց ներքին կողմը կարմրավուն է, պատ-ված գեղձիկներով : Յուրաքանչյուր կեսի վրա կա 3 զգայուն մազիկ , իսկ եզրերն ատամնավոր են :

Դարվինը փորձերի օգնությամբ հետազոտել է նաև ճանճորսին : Օրինակ, նա խողովակի միջով շատ ուժեղ փչում էր տերևների վրա : Ահա թե ինչ է գրում նա այդ մասին իր գրքում :

«Այդ փչումներն այնպես անտարբեր ընդունվեցին, ինչպես բույսերն, ան-կասկած , վերաբերվում են ամենադաժան քամուն՝ տերևը չփակվեց : Տերևը նմանապես «անտարբեր էր» ջրային շիթի ուժեղ զարկերի նկատ-մամբ : Մինչդեռ բավական էր, որ ճանճը մի քանի անգամ շոշափեր զգա-յուն մազիկները, և տերևը մի ակնթարթում սկսում էր գործել» :

Դարվինը կատարել է ուրիշ փորձեր ևս : Նա հաստատեց, որ ճանճորսի տերևի վրա փոքր քարի, փայտի, ապակու կտորներ դնելիս տերևը չի գործում : Սակայն, եթե նրա վրա մսի, պինդ եփած ձվի կտոր դնենք, կամ նույնիսկ , մսի արգանակով թրջված ծծան թղթի կտոր, տերևը կփակվի և մարսողության գեղձիկներից առատ հյութ կարտադրվի : Այսպիսով, ճանճ-որսի մազիկներն ու գեղձիկները արձագանքում են իրենց համար կենսա-կանորեն կարևոր գրգռչին՝ օրգանական նյութերին :

Միջատի մարսումը տևում է մոտ 10 օր, հետո տերևը բացվում է և կարող է նոր զոհ «ընդունել» :

Տերևի փակվելու մեխանիզմը դեռևս լիովին պարզաբանված չի : Այն պայմանավոր-ված է որոշակի բջիջների տուրգորային վիճակի կտրուկ փոփոխության, ապա բջիջ-ների բազմացման հետևանքով դրսևորվող աճման գործընթացներով :

տերևը

ՋՐԱՏԻԿ

Ջրատիկներըտարածվա աճում են քաղցրահամ ջրամբարներում, առավելապես գետերում 2011 Ֆրանսիայում և Գերմանիայում կատարված հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ ջրատիկներն ամենաարագաշարժ գիշատիչ բույսերն ենԹ

ՆԵՊԵՆՏԵՍ- ՍԱՓՈՐԻԿ

Այս ցեղին պատկանում է մոտ 120 տեսակի գիշատիչ բույս : Տարածված են արևա-դարձային Ասիայում , Ավստրալիայում, Օվկիանիայում : Այսպիսով հարմարված են խոնավ և տաք կլիմայի : Դրանց մեջ շատ են լիաններն ու էպիֆիտները, կան նաև ուղղաձիգ ձևեր : Պասիվ որս են կատարում տերևի ձևափոխություն հանդիսա - ցող սափորիկների օգնությամբ :

Սափորիկները տարբեր չափերի են՝ ա-մենամեծը մոտ 50սմ մեծություն ունի : Դրանց մեջ ընկնում են նաև կրծողներ, փոքր թռչուններ , դոդոշներ : Բայց հիմ-նական սնունդը միջատներն են, որոնց գրավում է սափորի եզրերից արտադըր-վող քաղցր նեկտարը : Սափորիկի պա-տերը ներսից շատ հարթ են և ունեն դե-պի ներքև ուղղված փշեր, որոնք ան-հնարին են դարձնում թակարդից զոհի դուրս պրծնելը : Այնկիսով չափ լցված է հեղուկով, որն առաջանում է անձրևա-ջրից և պարունակում է ֆերմենտներ : Դրանց օգնությամբ որսը մարսվում է և ներծծվում : Խոշոր սափորիկները կա-րող են պարունակել 1-2 լիտր հեղուկ : Կափարիչը պաշտպանում է ավելորդ անձրևաջրերից :

Դարլինգտոնիա

ՍԱՌԱՑԵՆԻԱ- ՈՐՍԱՓՈՍ Աճում է Հյուսիսային Ամերիկայի ճահիճներումԹ Տերևի արնակար-միր ջղերը տեսանելի են դարձնում գետնին տարածված որսափոսերը, իսկ տերևի վերին մասը ծածկում է փոսը,