«Халкъ масаллары».Дерс-викторина

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

«КУБАНСКАЯ ШКОЛА ИМЕНИ СЕРГЕЯ ПАВЛОВИЧА КОРОЛЕВА»

ОКПО 00793035; ОГРН 1159102010033; ИНН/КПП 9109008808/910901001; ОКУД

ул.Мира, дом 32, п. Школьное, Симферопольский р-н, Республика Крым, 297541

тел . (3652) 55-20-87, e-mail: [email protected]

«Халкъ масаллары»

викторина

Рашидова Эдие Рефатовна

МБОУ « Кубанская школа им.С.П.Королева»

Дерс мевзусы : Викторина «Халкъ масаллары»

Сыныф :5

Дерс макъсады: талебелерге масаллар акъкъында малюмат бермек;. Оларнынъ чешитлерини ачув ве эсас чизгиси – яхшылыкъ яманлыкъны енъгенини метинге эсасланып, исбат этюв.Масалларда халкънынъ бахт-сеадет, эйиллик, адалет акъкъында тасавурлары, арзу-истеклерининъ ифаделенгенини анълатув. Халкънынъ кечмишине меракъ тербиелев.

Дерстен тыш мешгъулиетнинъ макъсатлары: талебелернинъ бильгилернини арттырмакъ; масалларнынъ чешитлеринен таныш олмакъ; тиль байлыгъыны арттырмакъ.

Марифет УОА: себеп араштырув багълары ве мантыкъий фикир юрютювни къурмакъ.

Шахсиет УОА: окъувгъа меракъ, тилимизге севги ашламакъ, бильги чокърагына якъынлаштырмакъ, иджаткярлыкъ ишине ихтиядж догъурмакъ, талебелерни бильгиге авеслендирмек.

Коммуникатив УОА: тюрлю нокътайи назарыны къоймакъ ве тенълештирмек, нетиджесини чыкъаргъандже сечим япмакъ.

Регулятив УОА: янъы окъув вазифелерни ве макъсатларыны мустакъиль шекильде къоймакъ.

Дерс донатылувы: джедвеллер,ресимлер,дерслик,компьютер,карточкалар.

ОДЖА: Балалар, бу кунеш даа яхшы этрафны ярыкълаткъаныны,

къыздыргъаныны истесенъиз, озь бильги нурларынъызны этрафкъа сачмакъ керексинъиз.

Мен сизлерге шимди кягъытчыкълар костереджем. Бу кягъытларда сезлер язылгъан. Фольклорнинъ насыл жанрына аит олгъаныны костермек керексинъиз.

Меселя: 1. « Меним къызым оседжек,

Гуль – багъчада кезеджек» (Айненни), «Порт - Артур» (йырлар)

2. «Къулакъсыз Алим» (ривает)

3. Эвелеме, девелеме

Деве къушны къувалама

Аппул, оппул,

Чыкъ да, къуртул.(саювлар)

4. Балтагъа балтасап

Яптырды бабасы,

Бабасын балтасын Сакълады баласы. (тезайтымлар)

5. «Достсуз адам – къанатсыз къуш» (аталар сезлери) (манасыны анълатув).

6. Сувда батмаз, атеште янмаз. (Буз)

Пенджерем бар къапакълы,

Чевре – чети сачакълы. (Козь) (тапмаджа).

7. «Арзы къыз», «Аюв дагъ» (эфсанелер).

8. «Мусафирликтен къайткъанда»

«Бувнынъ акъкъы»

«Тюпсиз чапчакъ». (лятифе).

9. Мектеп олсун багъчамыз,

Китап олсун акъчамыз.

Биз мектептен чыкъкъанда,

Бильги толсун богъчамыз.

10.«Алтын башнен Хыяр баш», «Эйиликке кемлик япма». (масаллар).

1. Къырымтатар масаллары насыл учь группагъа болюнелер?

Айванлар акъкъында

масаллар

тылсымлы масаллар

инсанларнынъ турмушынен

багълы олгъан масаллар.

2. Масаллар насыл башлана? Бир къач мисаль айтынъыз.

«Бир заманда бар экен, бир заманда ёкъ экен»;

«Заман, заман экенде, эвель заман экенде, еди дерья артында»;

«Заман-заман экенде, заманлар яман экенде, къаплы-къуплу бакъалар къанатлангъан учмагъа, денъиздеки балыкълар кира туткъан кочьмеге».

3. Масалдаки къызларнынъ гузеллиги насыл сёзлернен косьтериле?

«Бу къызчыкъ ай десенъ айдан, кунь десенъ, куньден дюльбер экен».

«Айнынъ он дёртю киби гузель къыз»

4. Бу парча къайсы масалдан алынгъан?

«Эй, достум къуш, манъа сенинъ юванъны бозмагъа сырасы тюшти. Мен падишанынъ дагъджысым, онынъ эмиринен дагъда низамнен одун кесем».

«Одунджы тильки».

5. Масалны дикъкъатнен динъленъиз,бу сёзлер насыл масал къараманынынъ сёзлеридир? https://leylaemir.org/rus/sound-gallery/sound-gallery.php

«Мен озен артында бузавчыгъымызны бакъа эдим. Бузавчыгъымыз озеннинъ о бир ягъына кечти, мен де оны къайтарайым дегенде, урчугъым сувгъа тюшип кетти». Сонъ сизден къоркъып, агълап отура эдим, бир къартанайчыкъ кельди».

«Алтын башнен Хыяр баш»

6. Насыл масалнынъ къараманы:

«Къызымны байлыгъымдан да, падишалыгъымдан да, озюмден де зияде севем», деп макътана эди?

«Хан ве Йылан».

7. Келишкен синонимлерни парчагъа къошунъыз:

«Бу огълан эр вакъыт джарты урбаларнен джурьгени ичюн, балалар онъа «Джырыкъ» —

такъалар.

Бундан сонъ онынъ:

- «Джырыкъ» — олып кете».

Лагъабы

ады-ёлу

8. Насыл масал бойле сёзлернен бите:

«Эйиликке кемлик эткеннинъ талийи бойледир»?

https://leylaemir.org/rus/sound-gallery/sound-gallery.php

«Эйиликке кемлик япма»

9. Насыл масалда бульбуль базиргяннен селямыны ёллай?

«Бульбуль»

10. Масалнынъ адыны толусынен айтынъыз:

- «Алтын башнен »

- «Акъыллы кирпинен »

- «Къозлагъан »

- «Саран бай ве »

Хыяр баш

айнеджи тильки

къазан

ыргъат

11. Берильген парча къайсы масалдан алынды?

«Мен бу йыл къарпыз бостаны эккен эдим. Бир къарпызны кескенде, пычагъым къарпыз ичине тюшти де кетти. Къарпызнынъ ичине озюм де кирдим. Не къадар къыдырсам да, пычагъымны тапып оламадым».

«Яланджы»

Раатлыкъ дакъкъасы

• http://www.youtube.com/watch?v=HN9HPTOybBA

12. Насыл масалда арслан бойле сёзлерни айта:

«Сувулыр йигит беденинде

Балта къылыч ярасы.

Ич сувулмаз йигит юрегинде

Тильнинъ япкъан ярасы».

«Арсланнынъ алидженаплыгъы»

13. Хораз тавукъкъа нени бермеге истемеди:

«Меним эвим йылтыравукъ,

сенинъ эвинъ къалтыравукъ,

санъа бермем мен,

ёкъ ол козюмден, тавукъ!»

Туз

14. Копек адамгъа кельмезден эвель насыл айванларнен дост олмагъа истеди?

аюв

къашкъыр

тавшан

15. Башкъа халкъларнынъ масалларында бойле къараманлар бар:

Мальчик-с пальчик, Ярты-гулок, Тролль.

Я къырымтатар масалларында оларгъа ошагъан насыл къараман раст келе?

Кичкене

16. Къырымтатар масалларында муджизевий «дракон»нынъ ады насыл?Ссылка боюнджа кечсенъиз терджимесини лугъатта тапарсыз

https://lugat.diyar.im/lugat/

Аждерха.

18. «Тылсымлы юзюк" масалында Айшечикке бойле бахшышны ким берди?  

«Уфакъ къутучыкъ балабан сандыкъкъа чевиреле, ичи исе чешит тюрлю урбалар, басмалар, аякъкъапалар, къыйметли ильванлар толу».

Хызыр-деде

18. Бу парча насыл масалдан алынды?

«Къаз къанатларыны къакъып, ойнагъан киби эте, котериле де учып кете».

«Тильки ве къаз»

19. Масалнынъ серлевасында насыл сёз етишмей?

« тилинден анълагъан бала»

Къуш

20. Насыл белли къырымтатар рессамы масаллар джыйынтыгъына ресимлер япты?

Зарема Трасинова

Нетиджелев

Масалларны, мундериджесине коре, насыл группаларгъа больмек мумкюн?

(Талебелер оджанен берабер (джедвельге язалар)

Айванлар акъкъында

Тылсымлы

«Хан ве йылан»

« Къашкъырнынъ анты»

«Акъкъыллы кирпинен айнеджи тильки»

«Тылсымлы таз огълан»

«Учь тылсым»

«Алтын башнен хыяр баш»

Турмуш

Эдебий масаллар

«Саран бай ве ыргъат»

«Джигерджи къарт»

Энвер Селямет «Алтын балта акъкъында масал»,

Эюп Дерменджи

«Айнеджи тилькининъ олюми».

Рефлексия

• Мен сизлерге бу юречиклерни берем. Сизлер исе оларнынъ устюне ана тилимизге олгъан истеклеринъизни язынъыз. Бизим тилимизге, ватанымызгъа, миллетимизге сизнинъ юреклеринъиз бойле де темиз, ачыкъ юречиклер киби олсун!

Джеваплар:

• Айванлар акъкъында масаллар, тылсымлы масаллар, инсанларнынъ турмушынен багълы олгъан масаллар.
• «Бир заманда бар экен, бир заманда ёкъ экен»; «Заман, заман экенде, эвель заман экенде, еди дерья артында»; «Заман-заман экенде, заманлар яман экенде, къаплы-къуплу бакъалар къанатлангъан учмагъа, денъиздеки балыкълар кира туткъан кочьмеге».
• «Бу къызчыкъ ай десенъ айдан, кунь десенъ, куньден дюльбер экен». «Айнынъ он дёртю киби гузель къыз»
• «Одунджы тильки».
• «Алтын башнен Хыяр баш»
• «Хан ве Йылан».
• Лагъабы, ады-ёлу.
• «Эйиликке кемлик япма»
• «Бульбуль»
• «Алтын башнен Хыяр баш», «Акъыллы кирпинен айнеджи тильки», «Къозлагъан къазан», «Саран бай ве ыргъат».
• «Яланджы».
• «Арсланнынъ алидженаплыгъы»
• Туз.
• Тавшан, къашкъыр, аюв.
• Кичкене.
• Аждера.
• Хызыр-деде.
• «Тильки ве къаз».
• «Къуш тилинден анълагъан бала».
• Зарема Трасинова.