Б.Ябжанов Хэрмэшэ 9 класс 2 урок

Балдан Насанович Ябжанов   ХЭРМЭШЭ

• Энэ үдэрһөө хойшо нэгэ хэды үдэр үнгэрбэ. Доржын һургуулиһаа ерээд, эжытэеэ хара ха хир маяа һорожо hуухада, үүдэнэйнь газаа талаһаа нэгэ юумэ һабардахадал гэбэ.
• — Үүдэ татажа диилэxэгүй хэн гээшэб?
• — Заахан үхибүүн бэзэ. Ошо, нээгээд үгэ, — гээд эжынь сайгаа аягалаадхиба.
• — Харыш, эжы! — гэжэ хүбүүн гэрээр дүүрэн һүхирөөдхибэ. — Татай галда! — эжынь бэеэ барингүй һүxиржэрхибэ.
• — А й зайлуу л, хөөрхы! Нохоймнай иихэдээ шандагаар манаа тэжээхэнь гү? !
• Амандаа шандага зуужа ерэһэн Хэрмэшын бая рла ха, дэбхэрхэ гээшэнь хэлэшэгүй, һүүлээ хурылжа байгаад, хоёр эзэдтээ эрхэлнэ. Баярлаhан хирээ бархирха гэдэгтэл, Хэрмэшэ «уйлаадшье» абана хэбэртэй.

• - Эжы, Хэрмэшэ манайнгаа үлдэжэ һууhанииe мэдэһэн шэнгеэр шандага асарбал!
• — Һайн нохой муу хүнhөө дээрэ гэжэ баабайшни хэлэдэг һэмнай даа , — гээд, эжынь нёлбоһоо хулгайгаар аршаад абана. – Шандагаа үбшөөд, эльгыень Хэрмэшэдээ үгэ. Бишни галаа түлиһүүб.
• — Эжы, Хэрмэшэмнай үдэр бүри иигэжэ шандага асарха гү? — Хари, мэдэхын аргагүйл даа, хүбүүмни.
• — Би иигээд шандагадта урьха зүүхэм. Хэрмэшэтэеэ хоюулан агнахабди, э-һээ?
• — Хэн номоо үзэхэ юм? Һайнаар һура, хүнhөө дутахагү й хүн боло гэжэ баабаймнай бэшээ hэмнай.

• — Би үзэхэб, һайнаар һурахаб. Амаралта бүхэндэ Хэрмэшэтэйгээ хамта урьхаяа эрьеэд байхабди.
• — Өөрөөл мэдыш даа, хүбүүмни. Ехэ боложо ябана ха юмши. Һа йн хүн болохоёо оролды ш даа, — гээ д, эжынгээ толгойень үнэрдэн э н хэрхэдэ, хүбүүнэй досоо юундэшьеб хаха ад, уйладаhаниинь хүрэшэбэ.
• Хэрмэшэ үдэр бүри, үгышье һа а, үнжөө д л э шандаг а асардаг болобо. Хоёр эзэдынь шүлэ шанажа эдинэ. Хүрш э ай лайнгаа ү хи бүүдтэйшье хубаалдана. Тэрэ асарһан хэшэгһээ Хэрмэшэ заал hа а э ди лсэнэ. Гурба н нүхэд и и гэжэ үбэлэйнгөө нюрга дабажа гарабад.

• Үнеэ д дүрбэн хүлт э н үхэр тээшээ хаража мөөрэлдөөд, тосхон тээшээ гүйлдэшэбэд. Нохойшье баһа хашараг, буруунуудаа туугаад гүйжэ мэдэбэ. Хэрмэш ын гэнтэ харан гэһээ, һүрэг шононууд үнеэдэйнь замые таһа дүүрэн дүтэлжэ ябаба. Эгээ урдань ута һүүлээ газараар шэрэһэн томо шоно hунан, агшан оодорно.

• Хэрмэшэ я ма р юумэнэй хүлеэжэ байһые адагу ус ан б эеынгээ бүхы мэдэрэл, уха а гаар гэнтэ ойлгоодхибо. Агшан зуурахана тосхон тээшээ, тэрэ гүйлдэжэ ябаhан үнеэ д тээшээ хаража, уйтайгаар, ямаршьеб доторой шэртэһэтэйгээр хоёр-гурба гангинаад, түрүүлжэ ябаhан сиибэн хүхын хажуу талаһаань добтолон гүйшэбэ.

• Араата шонын нюдэндэ бүлеэн шуһаар харьялһан улаан мяхан. Тэрээнhээ ондоо мэдэрэл үгы. Наһан заяанд аа с а даа, дэбтээгүй үлэн хотынь ү тэ хорхойнууд эдиxэ хоол эрижэл, эрижэл байгаа бэзэ. Тиимэһээ шонын бүхы зорилгые гансал тэрэ ямаршье хэмэгүй адагууcадай ами бэедэ шэглүүлнэ ха юм.

• Гүйдэл дундaнь шонын гүрөөдэ ху р са hоёон ууд шаагдашаба. Тиихэд э өөрһ өө нь дут уугү й а рьяатанай добтолһые шоно мэдэрхэдэл гэбэ. Түргэндөө, уур су х алдаа угзараадхиба. Мүнөөxинь табибагүй. Сиибэн хүxэ үшөө угзарна. Тэршэлхэ, хүсэлхэ тумань тэрэнь бүри нэтэрнэ. Абарга шэнгеэр бажууна. Тиин өөрыень гэнтэ угзараад, халуун шуһаар харьюулжархиба.

• Түр зуура хас-хас гэһэн абяанууд эндэ тэндэһээнь дуулдаадхиба. Хэрмэшын эрьехэдэнь: ирзайлдаһан һоёонууд, шүдэнүүд, ирбайлдаһан хушуу, хоншоорнууд, сэхигэр шара нюдэнүүд. Тэдэ Хэрмэшые доромжолһон шэнгеэр арһайлдажа байбад.
• Б ии үг ы зоригоо з ан гидаһа н Хэрмэшын нэгэнэйн ь урда һаа hүрэмсөөр шононууд э ндэ тэндэһээнь аhашаба... Мяха шуһанда хүртөөгүйшүүлынь Хэрмэшэдэ гүрөөгөө та һа хазуулжа унаһан удамаршынгаа шуһанда һогтожо, н эгэшье ү н еэ, нэгэшье бу руу барингүй гээгдэшэбэ.

• Хойто үдэрынь хэдэн хүбүүдые да х уулһан Доржомнай аймшагтай тэмсэлэй һэе дээрэ ерээд, дүрбэн хүлтэ нүхэрөө хайрлажа, шаналжа байгаа бэлэй...
• Хэрмэшын хүсэндэ, сухаришагүй зоригто һүгэдэһэн тэдэ эдир хүбүүд мүнөөшье эрэлхэг нохой т уха й домог хөөрэлдэжэл ябадаг.

Гэрэй даабари

• Дать характеристику собаке Хэрмэшэ.
• Найти описание собаки в тексте и списать.