Андрэй Мрый. Кароткія звесткі пра жыццѐ і творчасць пісьменніка. Раман “Запіскі Самсона Самасуя”

Андрэ́й Мрый

(сапраўднае імя Андрэ́й Анто́навіч Шашалевіч)

Андрэй Мрый. Кароткія звесткі пра жыццѐ і творчасць пісьменніка.

Раман “Запіскі Самсона Самасуя”

Мэта: узгадаць найбольш важныя звесткі з біяграфіі пісьменніка, якія спрыялі развіццю талента; даць паняцце “сатырычны раман”; даць сатырычную характарыстыку і маральную ацэнку дзейнасці шапялѐўскай інтэлігенцыі; прааналізаваць учынкі і паводзіны галоўнага героя Самсона Самасуя, высветлівіць, што такое самасуеўшчына, у чым небяспека гэтай грамадскай з’явы і як з ѐй змагацца; развіваць уменні адбіраць тыповае, аргументаваць свой выбар, падмацоўваць сказанае цытатамі з рамана; стымуляваць цікавасць вучняў да прачытанага; вучыць адстойваць сваю пазіцыю, выказваць уласную думку. Выхоўваць грамадзянскую пазіцыю старшакласнікаў.

Абсталяванне: тэкст рамана “Запіскі Самсона Самасуя”, тэзісны план лекцыі.

Эпіграф: – Дурыла ты ўва ўсесаюзным маштабе! Паглядзіш на цябе, здаецца, нічым прырода не пакрыўдзіла. А толькі розум нейкі дзівацкі.

Ход урока

1. Арганізацыйны момант ( праверка прысутнасці вучняў і іх падрыхтаванасць да ўрока, запіс даты ў сшыткі).

2. Праверка дамашняга задання.

3. Тлумачэнне новага матэрыялу (паведамленне тэмы і мэты ўрока, уступнае слова настаўніка).

• Сёння мы пазнаёмімся з беларускім празаікам, журналістам, Андрэ́ем Мрыем (сапраўднае імя Андрэ́й Анто́навіч Шашалевіч). Імя Андрэя Мрыя стала вядома сучаснаму чытачу ў канцы 80-х гадоў XX стагоддзя. Аднагодка М. Гарэцкага, ён прыйшоў у літаратуру на цэлае дзесяцігоддзе пазней і з'яўляецца прадстаўніком новага этапа ў нацыянальным слоўным мастацтве. У лісце да Сталіна, напісаным незадоўта да смерці, пісьменнік характарызуе сябе наступным чынам: «Заўсёды сціплы, забіты, прыціснуты жыццём і хваробамі чалавек». Аднак менавіта А. Мрый адважыўся ў сатырычным асвятленні паказаць нованароджаных гаспадароў жыцця.

Нарадзіўся ў вёсцы Палуж, Краснапольскі раён Магілёўскіай вобласці. Скончыў духоўную вучэльню і Магілёўскую духоўную сэмінарыю (1914). Працягваў вучобу ў Кіеўскай духоўнай акадэміі. З трэцяга курсу (1916) мабілізаваны ў школу прапаршчыкаў. Праз 4 месяцы адпраўлены на фронт.

З 1918 да 1921 год у Чырвонай арміі, Аднак, яго вайсковая кар’ера даволі хутка скончылася. Мрый захварэў на тыф і пасля хваробы быў накіраваны на Заходні фронт, адкуль у 1921 годзе быў дэмабілізаваны.

У 1921—1926 гг. настаўнічаў у мястэчку Краснапольле (выкладаў гісторыю і францускую мову). Мрый актыўна ўключаецца ў краязнаўчую працу, якой тады была ахоплена ўся рэспубліка, і пачынае супрацоўнічаць з часопісам «Наш край». Публікаваўся з 1924 году. Са сваякамі стварыў у Краснапольлі тэатар; выдаваў рукапісны часопіс «Пралеска». Збіраў народную лексыку, дасылаў яе ў Слоўнікавую камісію Інбелкульту.

У 1926 годзе пісьменнік пераехаў у Мінск, дзе пачаў працаваць інструктарам у Цэнтральным бюро краязнаўства. У літаратурнай сталіцы ён застаў даволі напружаную абстаноўку ў сувязі з расколам літаратурнага аб’яднаньня «Маладняк».

У 1929 годзе член літаратурна-мастацкага аб’яднаньня «Узвышша».

У 1929 годзе напісаў сатырычны раман «Запіскі Самсона Самасуя», які быў абвешчаны «злосным пасквілем на савецкую рэчаіснасьць» (цалкам апублікаваны ў 1988 годзе: Полымя, №1; экранізаваны ў 1990 годзе: «Пратарчака жыцця, або Запіскі Самсона Самасуя»).

26 сакавіка 1934 года асуджаны на 5 гадоў зняволеньня і этапаваны ў Карагандзінскі ППЛ. Пасля падачы апеляцыі Генеральнаму пракурору СССР тэрмін пазбаўлення волі зменены: тры гады высылкі ў Волагду, потым у Вельск.

Зноў арыштаваны 2 чэрвеня 1940 года па новым абвінавачаньні «за ўдзел у антысавецкай арганізацыі». Асуджаны (празь дзесяць дзён) на 5 гадоў пазбаўленьня волі. Пакаранне адбываў у Карагандзе, у Валагодзкай і Мурманскай абласцях. У ссылцы працягваў літаратурную дзейнасьць, напісаў раман з лагернага жыцьця «Жывы дом».

1 сакавіка 1943 года медыцынскай камісіяй прызнаны інвалідам і адпраўлены паміраць дамоў. Памёр у Мурманскай вобласці. Паводле некаторых звестак забіты рэцыдывістамі ў цягніку. Рэабілітаваны 6 студзеня 1961.

1. Замацаванне ведаў па біяграфіі пісьменніка.

• Што найбольш паспрыяла пісьменніцкаму таленту?

• Ці важна слова ў выхаванні чалавека?

• Чаму чалавек не павінен адрывацца ад сваіх каранёў?

• Хмары часу згушчаюцца над пісьменнікам. Якая адказнасць ляжыць на любым творчым чалавеку? Ці лёгка стаць пісьменнікам?

• Пасля знаёмства з гістарычнымі падзеямі 1920-х – 1930-х годоў былі прапанаваны словы, якія напісаны на дошцы

“УЛАДА. ЧАЛАВЕК. СІСТЭМА. ДУХОЎНАСЦЬ. НАЦЫЯНАЛЬНЫЯ КАШТОЎНАСЦІ.”

Заданне. Неабходна паставіць у такім парадку словы, каб атрымаўся ланцужок. (Вучнёўскі адказ быў у залежнасці ад успрыняцця кожным з іх агульных чалавечых якасцей, падрыхтаванасці).

1. Аналітычная дзейнасць.

• Раман «Запіскі Самсона Самасуя» належыць да нямногіх у гісторыі літаратуры сатырычных твораў. Гэта значыць, што аўтар пайшоў на свядомую дэфармацыю рэчаіснасці, звярнуўся да парадаксальных, часам нават абсурдных сітуацый і канфліктаў. Раман А. Мрыя напісаны ў форме дзённіка.

• Для чаго існуюць дзённікі?

• Ці вялі вы хто дзённікі?

• Чаму, на ваш погляд аўтар абраў для свайго твора такую жанравую форму сатырычнага рамана, як дзеннік?

Герой рамана дае і сваё ўласнае тлумачэнне выбару такой формы: "У маім цяперашнім пакоі я павесіў на сцяне плакат са словамі аднаго вучонага, які сказаў: "Каб мы ведалі ўсе дробязі жыцця якой-небудзь казюлькі, мы шмат якіх памылак маглі б і не зрабіць!". Такім чынам, аўтар адразу давярае свайму герою не толькі выкладанне, але і тлумачэнне фактаў.

• Хто такі Самсон Самасуй? Што мы ведаем пра яго мінулае і як гэта характарызуе Самсона? (Аб ранейшым жыцці Самасуя мы даведваемся нямнога: аўтар нібы кажа чытачу, што ўсе галоўныя падзеі яшчэ наперадзе, а з мінулага Самсона паведамляе толькі тыя факты, якія сведчаць аб асноўных рысах характару героя. Самсон паходзіць з сялян, аднак да сялянскай працы ставіцца з пагардай, шукае лёгкага хлеба. "Як жа? Буду калупацца ў пясочку вашым? Няхай трошку пачакае! Якое тут жыццё?" - кажа ён бацькам. З-за гэтай рысы свайго характару і вымушаны ён рэгулярна змяняць род заняткаў. Ён любіць смачную ежу і шыкоўнае адзенне -"хварэе на пана", як трапна гаворыць пра яго бацька).

• Нельга ж адмаўляць той факт, што ў 20-я гады ў савецкай краіне сапраўды мелі месца паказушнасць і імкненне да татальнага кантролю над усімі сферамі грамадскага жыцця. На прыкладзе Самасуя А. Мрый з сарказмам апавядае аб савецкім чыноўніку, які ўзвальвае на сябе па дзесяць пасад з тым большай ахвотай, што ў выніку не адказвае ні за што.

• Як праяўляе сябе Самсон Самасуй на пасадзе загадчыка культаддзела Шапялёўскага райвынканкама? Як гэта характарызуе галоўнага героя? (Самасуй адначасова з'яўляецца старшынёй дзіцячай камісіі, таварыства "Прэч несвядомасць", сябрам РВК і раённым інспектарам працы. "Кіпучая дзейнасць" героя не такая ўжо і бязглуздай для яго, ён мае пэўную мэту - круціцца так, каб заўважыла і ацаніла начальства, і дасягнуць гэтым больш высокага становішча ў бюракратычнай пірамідзе. Ён малакультурны і неадукаваны, яго энергія скіравана не на стварэнне, а на разбурэнне. Мала таго, ён яшчэ і нецярпімы да іншадумства, самазадаволены і не церпіць ніякай крытыкі на свой адрас. Самасуй адразу правільна схоплівае асноўныя прынцыпы дзейнасці мясцовай улады: усё старое разбураць, усе няпісаныя (г. зн. і маральныя) законы адкідвай прэч, будуй новае, і не важна што; або, у крайнім выпадку, рабі выгляд, што нешта робіш у патрэбным рэчышчы…)

• Давйце звернем увагу на мову героя? (Сваю мову перапрацаваў ён на новы капыл: настолькі засвоіў пратакольна-канцылярскі стыль, што нават сам да сябе звяртаецца на навамове: "з неаслабнай энергіяй вёў сваю амурную лінію", "смех у яго быў як у акулы імперыялізму", "пасля змагання з сваім тэмпераментам вынес рэзалюцыю" і інш.)

• Андрэй Мрый напісаў унікальны не толькі для беларускай, але і для сусветнай літаратуры раман "Запіскі Самсона Самасуя". Эксклюзіў у тым, што галоўны герой, прайдзісвет і авантурнік, выкрывае са м сябе, а заадно і сістэму, якая яго спарадзіла.

• Як вы разумееце эпіграф наша ўрока?

1. Рэфлексія. Скласці цытную характарыстыку Самсона Самасуя.

2. Дамашняе заданне.