Алаш Орда тарихы

САЯСИ ЭЛИТА

АЛАШ ТАҒДЫРЫ

Жоспар:

• Саяси элита ұғымы және оның қалыптасу кезеңі
• Кеңес өкіметінің орнауы және Алаш Орда
• Алаш партиясы мен Алаш Орда өкіметінің Азамат соғысы жылдарындағы қызметі

Мақсаты:

• Берілген тақырыптың мағынасын ашып толық анықтама беру

Міндеттері:

1)Тапсырманы талапқа сай орындау

2)Жоспардан аутқымау

Тарихнамасы:

Алаш қозғалысының тарихы бойынша жазылған еңбектерді екі кезеңге бөліп қарастырамыз. Бірінші кезеңі: ХХ ғасырдың басынан бастап- 50жылдарға дейін жарық көрген әдебиеттер; екінші кезең: ХХғасырдың 50 жылдардан қазіргі заман тарихшылардың еңбектері жатады.

1.ХХ ғасырдың басында жарық көрген А.Байтұрсыновтың «Ревлюция және қырғыздар» мақаласы 1917жылғы қазан, ақпан революцияларын қазақ халқының қалай қарсы алуына өз бағасын беріп, Алаш автономиясын жариялау мен оның үкіметін құрудағы себептерді ашып көрсетіп, Алашорданың Уақытша Сібір үкіметі, құрылтай жиналысы комитеті (комуч) және Колчак билігімен қандай қарым-қатынаста болғандығы туралы өз пайымдауларын баяндайды.[8.]

2.С.Сейфуллиннің «Манап Шамиль» деген бүркеншік атпен жазылған «Қазақ интелегенциясы туралы» мақаласы «Қырғыз интелегенциясының арасындағы партиялық» және «Қазақстанның кешегі революционерлері» деген екі бөлімнен тұрады. Мақала 1905-1912 жылдары қазақ зиялылар қызметіне арнаған.[9.]

3.Алаш қозғалысының тарихын ресми тұрғыдан таптық және партиялық тұрғыдан А.К.Бочагов 1971жылы жарияланған еңбегінде Алашорданың контрреволюциялық мәні жөнінде, деректер негізінде совет өкіметіне қарсы етіп жазған.[10.]

4.1929 жылы Алашорда тарихына арналған құжаттар жинағын құрастырған Қазақ Өлкелік Комитетінің Насихат бөлімінің меңгерушісі Н.Мартыненко, кітап редакциясын Қазақ АССР Халық комиссарлар Кеңесінің төрағасы Ораз Исаев жасады. Кітапқа енген құжаттарға берілген түсініктемелерден коммунистік идеология мен таптық принцип тұрғысынан Алаш қозғалысына теріс баға берілген. [11.]

5.1935 жылы С.Брайнин мен Ш.Шафиро «Алашорда тарихы бойынша очерктер» атты кітабы жарық көрді. Кітап «Алаш қозғалысының бастау көздері», «1916жылғы көтерілістегі алаш интелегенциясының ролі», «Алашорда- ұлтшыл контрреволюцияның үкіметі» Алаш қозғалысының тарихын дәріптеушілікке қарсы деген бөлімдерден тұрады.[12.]

6.М.Шоқайдың «1917 жылғы естеліктерден үзінділер» атты еңбегі 1917 жылы бүкіл Рессейдегі, бірінші кезекте Түркістан өлкесімен Қазақстандағы саяси хал-ахуалды жан-жақты, әрі терең түсінуге мүмкіндік береді7.[№13,106-181б.] 7.Американдық зерттеуші Марта Олкоттың 1987 жылы Стэнфорт университеті баспасынан ағылшын тілінде жарық көрген «Қазақтар» атты монографиясы үш бөлімнен көне дәуірден ХХ ғасырдан бастап, 80жылдарға дейінгі Қазақстан тарихының басты мәселелерін қарастырған. Үшінші бөлімі 1917-1920 жылдарға арналған тарауында 1917 жылғы екі ревоюция мен азамат соғысы жылдарындағы Қазақстанға арналған.Алаш партиясы мен Алашорда қозғалысының тарихының әртүрлі кезеңдеріне , 1917жылы болған жалпы қазақ сьездеріне шолу жасады.[№14]

Тәуелсіздік алған жылдары тарихшы ғалымдарымыз архивте сақталған құжаттармен жұмыс істеуге қол жеткізді. Зерттеушілер бұл мәселені белсенді зерттеп, мерзімді баспасөз беттерінде ғылыми нәтижелерін жекелеген мақалалар топтамалары етіп жариялады. 8.К.Нүрпейісовтың «Алаш һәм Алашорда» еңбегі бойынша «Алаш» қозғалысының бастаулары, Алаш партиясының құрылуы, Алашорда мен Кеңес үкіметінің өзара қатынастары деген бөлімдерге бөліп қарастырған.[№2.]

9.М.Қойгелдиевтің «Алаш қозғалысы» атты монографиясында «1905-1916 ж.ж. қазақ зиялыларының қоғамдық саяси қызметі», «Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің құрылуы» бойынша тарауларға бөлініп қарастырылған.[15.]

10. М.Қойгелдиевтің «Ұлттық саяси элита. Қызметі мен тағдыры»[16.] 11.С.Өзбекұлының «Арыстары алаштың: тарихи очерктер» еңбектері қазақ зиялылардың өмірі мен қызметіне арналған көлемді шығармалар қатарына жатқызамыз8.[№16,24б.]

Саяси элита ұғымы және оның қалыптасу кезеңі

«Элита» ұғымы

өзінің о бастағы этимологиялық мағынасында ешқандай антидемократиялық мазмұны жоқ және күнделікті өмірде кеңінен таралған.

«Элита» сөзі француз тілінен аударғанда «ең жақсы», «ерекше» деген мағынаны білдіреді .

Элита барлық қоғамға және мемлекетке тән нәрсе

(1848—1923)

еңбекті ақыл-ой, қара күш, басқарушылық және т.с.с. қоғамдық бөлу

басқарушылық еңбектің жоғарғы қоғамдық маңыздылығы және оны

адамдардың психологиялық және әлеуметтік жағынан тең болмауы,

лайықты ынталандыру

саясатқа қатысуға деген олардың қабілеттерінің, мүмкіндіктерінің және ниет-

тілектерінің бірдей болмауы

ЭЛИТА

саяси басшылардың іс-әрекетіне тегіс қамтитын бақылауды жүзеге

асырудың іс жүзінде мүмкін болмауы

түрлі деңгейдегі әлеуметтік артықшылықты алу үшін басқарушылық

қызметті пайдаланудың кең мүмкіндіктері

халықтың басым көпшілігінің саяси салғырттығы

Элитология - саясаттану ғылымы саласында элитаның пайда болуын, шығу тегін, қалыптасуын, өсуін, дамуын, билікке келуін, қоғамға ықпалын, жойылуын зерттейтін ғылым саласы.

Кеңес өкіметінің орнауы және

АлашОрда

Пржевальск

Қапал

ВЕРНЫЙ

1917 жылы қазан төңкерісінен кейін қарулы көтерілістің жеңіске жеткені туралы хабар тарады

Мерке

ЛЕПСІ

Пішпек

Бейбіт жолмен орнады

Сырдарияның басқа облыстарында

Черняевте

Түркістанда

Қазалыда

Аса күрделі және ұзаққа созылған күрес нәтижесінде

Солтүстік Шығыс Қазақстанда

Семей Облыстарында

Ақмолада

Партия программасының жобасы

• Мемлекет Қалпы
• Жергілікті Бостадық
• Негізгі құқық
• Дін ісі
• Билік және Сот
• Ел қорғау
• САЛЫҚ
• Жұмысшылар
• Ғылым білім үйрету
• Жер мәселесі

Екінші жалпы қазақ-қырғыз съезі

30-ға жуық адамға арнаулы шақырулар жіберілді

«Ұран»,,«Сарыарқа»,«Бірлік туы»,«Тіршілік» газеттерінен бір-бір өкілден шақырылды

Екінші жалпы қазақ съезінде 80-ге жуық делегаттар бас қосты

Ә.Бөкейханов

А.Байтұрсынов

Комиссия мүшелері

Елдес Омаров

М.Дулатов

С.Досжанов

1917 жылы 5-13 желтоқсанда Алаш орда үкіметі құрылды

Съездің талқылап тиісті шешім қабылдауына 10 мәселе ұсынылды

1)Сібір Түркістан автономиясы және оңтүстік-шығыс одағы туралы;

2)Қазақ-қырғыз автономиясы;

3)Милиция туралы;

4)Ұлт кеңесі;

5)Ұлт Қазнасы;

6)Муфтилік Мәселе;

7)Халық соты;

8)Ауылды бақару және азық-түлік жөніндегі мәселелер

Алашорда төрағасы баламалы түрде сайланды

Ә.Бөкейханов

40 дауыс

А.Тұрлыбаев

20 дауыс

Б.Құлманов

19 дауыс

Алашорда бүгіннен бастап қырғыз-қазақ халқының билігін өз қолына алады

Алаш партиясы мен Алаш Орда өкіметінің Азамат соғысы жылдарындағы қызметі

Азамат Соғысының алғашқы ошағы 1917 жылы Орынборда пайда болды

1917 жылы 14-қарашада Верный қаласында

1917 жыл қараша Оралда

1917 жылдың соңында Қазақ және Қоқан автономияларының жетекшілері советтерге қарсы позицияда болды және соған байланысты әрекеттер жасады

1918 жыл

Сібірде Большевизм құлады

УФА мәжілісінде директория ұйымдасты

Уақытша сібір үкіметі құрылды

Азамат соғысы кең етек жайды

Шетелдік империалистік мемлекеттер

Себеп болды

Орал,Семей ,Ақмола,Торғай облыстарының көп бөлігін ақ гвардияшылар басып алды

АЛАШОРДА

казачестволар

Тығыз байланыстар орнатты

Орал

СІБІР

Жетісу

Омбыдағы,Самарадағы үкіметтерге,УФА директориясына үміт артты

Колчак диктатурасына өтініштер жіберді.Көмек сұрады

Нәтиже бермеді

1918 жылы маусым айында Алашорда заңдық күші бар бірнеше қаулы қабылдады

Совет өкіметі шығарған барлық декреттердің күшін жою

Алашорданың жанында үш адамнан тұратын әскери кеңес құру

Облыстар мен уездерде Алашорда кеңестерін құру

1919 жыл көктем

Алашорда жетекшілерінің жағдайы қиындай түсті

Жақып Ақбаев, Имам Әлімбеков тұтқынға алынды

Петропавл қаласында шығып тұрған қазақ жастарының үні- «Жас Азамат» жабылды

Семейде шығып тұрған «Свободная речь» газеті Ә.Бөкейхановты КОЛЧАК үкіметі алдында жаманатты етуге әрекеттер жасады

ҚОРЫТЫНДЫ: