Жерде сууда жашоочулар жана алардын ички сырткы тузулушу

Биология сабагы

7-класс

Сабактын темасы: Жерде –сууда жашоочулардын сырткы,ички тузулушу

1.Билим бер\\чул\к максаты: Жерде-сууда жашоого жъндъмд\\ болгон жаныбарлар жана алардын сырткы ички т\з\л\ш\н уйронушот.

2.Ън\кт\р\\ч\к максаты:Билим билгичтик кънд\мдър\н,тажрыйба ж\рг\з\\ жъндъмд\\л\ктър\н арттыруу

3.Тарбия бер\\ч\л\к максаты: Ъз иш аракеттерин пландаштыра алууга тарбиялоо.

Когнитивдик-т\з\л\ш\ сулуу жана кургак жашоого ынгайланышкан жаныбарлар туурасында так жана т\ш\нд\р\\н\ билишет

Ж\р\м-турумдук – сабакта каралуучу актуалдуу маселелерге ъз позициясын туюндурат

Баалуулук-сабактан алган маалыматтардын пайдалуу жактарын баалай билет.

Негизги компотентт\\л\к

• Маалыматтык

• Социалдык-коммуникативдик

• Ъз алдынча уюштуруу жана маселелерди чеч\\

Мазмундук тилке

• Организм биологиялык система катары

• Организмден жогору турган системалар

• Органикалвк д\йнонун къп т\рд\\л\г\

• Адам жана аны курчап турган чъйръ

Жандуу обьектилерди таануу жана баяндоо- биология илиминин негизги мыйзамдарын жана мыйзам ченемд\\л\ктър\н окуу мыйзамында чагылуусун аныктайт.

Кубулуштарды илимий т\ш\нд\р\\-илимий далилд\\ баяндоолорду,т\ш\нд\рмълърд\жана болжолдоолорду тааныйт.

Илимий далилдерди пайдалануу:Практикада алган далилдердин маалыматтарын пайдаланышат

К\т\л\\ч\ натыйжа

• Ойлонуу,жаны маалыматтарды ъздъшт\р\\ ыкмаларына ээ болуу

Сабактын тиби: Жаны материалдарды окуп- \йрън\\

Сабактын методу- интерактивд\\ метод,топтор,жуптар менен иштъъ

Сабактын формасы:т\ш\нд\р\\.ишмерд\\лукко негизделген практикалык сабак

Колдонулучу каражаттар:окуу китептери презентация,къргъзмъ куралдар,ватман,маркер,ноутбуктан видеолор

Сабактын ж\р\ш\:

Сабактын этаптары:

1.Уюштуруу: Саламдашуу,окуучулардын сабакка болгон даярдыгын текшер\\.Мотивация бер\\.1-2 мин

Окуучулар бири-бирине жагымдуу маанай тартуулоо менен сабакка кън\л бурушат

2.Ът\лгън теманы кайталоо 5-6 мин

Жаны тема:Жерде сууда жашоочулар биринчи кургакка чыккан жаныбарлар.Бул класска кир\\ч\лър 3 т\рк\мгъ бъл\нът.

1.Куйруктуулар т\рк\м\ 2.Куйруксуздар т\рк Бутсуздар т\рк\м\

Сырткы т\з\л\ш\

Амфибия классына кир\\ч\ъхордун денеси:баш,тулку бой,жана эки буттан турат.Куйруктуулар туркумунун окулдорунун куйругу бар.Денесинде эки жуп буттары бар.Териси жылмакай ,жылаёач,коп клеткалуу бездер жыш жайгашкан

.Тери бездери былжырлуу,илешкээк заттарды болуп чыгарып,денени коргоп турат.Тарсылдак жаргакчасы угуу органынын сырткы болугу.Арткы бутунун беш манжасынын аралары жаргакча менен биригип турат.Алдынкы буттарына караганда узунураак.

Скелети

Жерде-сууда жашоочлардын скелети

• баш съъг\нън

• омуртка тутумунан

• кол-бут съъктъруън турат

Омуртка тутуму:

1. моюн

2. тулку бой

3. куйрук омурткаларынан турат

Куйруктуулардын куйругу бири-бири менен бириккен омурткалардан турат.Ортонку кулакта уктургуч соок –узонгучо пайда болгон.

Алдынкы буттары эки далыдан,эки акыректен турат.Карга тумшук съъг\ тъшт\ кън жилик менен бириктирет.Алдынкы кол буттары кун жиликте,кар жиликтер жана манжалардан турат.

Арткы буттары-жамбаш съъг\нън,куйрук съъктърдън турат,Алардын тъмънк\ учтары биригип кашка жиликтин башы кирип туруучу чункурун т\зът.Арткы колу-буттары кашка,жото,жиликтен,бут кетменинен турат.Куйруксуздардын кабыргалары ърч\гън эмес.Куйруктуулар менен бутсуздардын ътъ кыска кабыргасы бар.

Булчуёдары

Арткы ,алдынкы буттарынын булчундары жакшы оърч\гън.Ички органдары жылма булчундан турат.

Т
амак синируу системасы

Жерде-Сууда жашоочулар ,жаныбарлар менен азыктанат.Баканын ооз къндъй\ндъ тил,шилекй бездери жайгашкан.Тили былжырлуу,жабышкак зат бъл\уп чыгарат.Бака тилин сыртка чыгарып,азыгын кармап оозуна алып келет.Ооз-кызыл ънгъч—анан карынга барат.Карында азыгы ээрип,ичке ичегиге ътът.Ичке ичегинин башталышында уйку жана боор бездеринин т\т\ктър\ ачылып тамак эрит\\гъ катышат.Сиёбей калган тамак-аштын калдыктары жоон ичегинин кенейген жерт- клоака аркылуу сыртка чыгат.

Куйруктулардын жаактарында майда тиштери болот.Тамакты кармап тиштегенге жардам берет.

Дем алуу системасы

Къпч\л\к жерде-сууда жашоочулар ъпкъс\ менен дем алат.Куйруксуздар:

• ъпкъс\

• бакалоору

• териси

• оозу менен дем алат

Баканын териси нымдуу,капиллярлар жыш жайланышкан,газ алмашууга катышат.Абадагы кычкылтек тери аркылуу канга ът\п канды кычкылтек менен байытат. Кеч к\здъ, эрте жазда,кышында дем алуусу тери аркылуу ж\рът.

Аба таноого—ооз рганына –кокого—андан ъпкъгъ барат.Ъпкъдъ толук газ алмашуу ж\ръ албайт.Себеби,кък\рък съъг\ жок.К\н жылуу мезгилде ъпкъс\ менен дем алат.

Кан айлануу системасы

Ж\ръктън жана кан тамырлардан турат.Ж\ръг\ эки д\лъй,бир карынчадан турат.Ж\ръкт\н сол д\лъйчъс\ндъ ъпкъдън артерия каны келет,он д\лъйчъс\нъ организмден вена каны келет.Он жана сол д\лъйчълърдън кан ж\ръкт\н карынчасына барат.Карынчада аралашкан кан болот..Кан жоон кан тамырдан толтого келет.Толтодон \ч жуп кан тамыр чыгат.Экинчи жуп арткы кан тамыр аркылуу ъпкъ артериясы менен вена тканын ъхпкъгъ алып келет.Амфибияларда кан айлануунун чон жана кичине тегерек кан айлануу бар.

Газ алмашуу ж\р\п ъпкъдън сол д\лъйгъ куят.Бул кан айлануунун кичине тегереги деп аталат.

Вена каны ъпкъгъ келгенге чейин теринин кан тамырлары аркылуу да кычкылданат.Ж\ръкт\н карынчасы аркылуу бардык орган,ткандарга тарайт,газ алмашуу ж\рът. Бул кан айлануунун чон тегереги деп аталат.

Нерв системасы

Нерв системасы баш мээден жана ж\л\ндън жана андан чыккан нервдерден турат.Мээсинин кълъм\ кичине.Алдынкы мээси чон,жакшы ърч\гън.,чон жарым шарлары айырмаланып турат,Бакалар ткургакта аз кыймылдагандвктан каракуш мээси анча жакшы ърч\гън эмес. Баш мээден 10 жуп нерв чыгат.

Сез\\ органы

Амфибияларда ички жана ортонку кулак жакшы ърч\гън.Ортонку кулакта угуу съъктър\ бар.Ортонку кулакты сырткы чъйрън\н таасирлеринен жука кулак тарсылдагы коргоп турат.Къздър\ жакшы ърч\гън.Кыймылдуу кабагы къзд\ чандан,кургап кет\\дън сактап турат.Сырткы жана ички таноосу жыт бил\\ кызматын аткарат. Кънък баштын баканыкындай каптал сызык органы бар.

Бъл\п чыгаруу органы

Организмдеги керексиз суюк заттар бъйръктър\ аркылуу сыртка чыгарылат.Дененин ички къндъй\нън арка жагынан орун алган.

Бъйръктън эки сийдик т\т\кчъс\ чыгат.Алар аркылуу табарсыкка чогулуп,клоака аркылуу сыртка чыгарылат.

Къбъй\ш\ жана

А
йрым жыныстуу жаныбарлар.Эркегинин эки уруктугу.ургаачысынын эки жумурткалыгы болот.Уруктануу сыртта ж\рът.

.Куйруктууларда уруктануу ичте ж\рът

М: баканын уруктанган жумурткасынын ърч\ш\ суунун,абанын температурасына байланыштуу болот.Уруктанган жумурткадан личинка (кънък баш) ъърч\п чыгат.Кънък баш т\з\л\ш\ боюнча чоё бакалардан айырмаланып турат.Куйругу,каптал сызык органы,бакалоору,бир кан айлануу тегереги,эки камералуу ж\ръг\ болот.Кънък баш бул белгилери менен балыкка окшош болот.Кънък баш алгач денесиндеги топтолгон органикалык эсебинен ъърч\йт.Ооз тешиги ачылып,жаактары пайда болгондон кийин балырлар.,майда жандыктар менен азыктанатКыска убакыттын ичинде кънък баштын бакалоору тери менен жабылып,ъзгърът.Дем алуусу ъпкъс\,териси,оозу аркылуу ж\рът.Бака 3 жашында жыныстык жактан жетилет.

Жыйынтыктоочу суроолор

Балдар мониторго кън\л бургула

1.Экранда кър\нгън с\ръттъ баканын кайсы сстемасы берилген?

1

2

2.Х тамгасы менен баканын кайсы органы берилген

тапкыла

3.Бул кайсы т\рк\мгъ кирген жерде-сууда жашоочу?

Топторго тексттин негизинде т\з\лгън чайнворд таркатылат.Б\г\нк\ темадагы жаёы създ\ктърд\ баш-аламан тамгалардын ичинен табуу

Б
акалар жън\ндъ кызыктуу с\ръттър

Д\йнъдъ эё чоё бака Эё кичине бака

Г
олиаф бакасы

Биология сабагы.7-класс

Мугалим:

22.02.2022