Спосабы выражэння выказніка (просты дзеяслоўны, састаўны дзеяслоўны, састаўны іменны))

Настаўнік : Нісцюк Алена Іванаўна, гімназія № 1 г. Дзяржынска,

першая катэгорыя

Тэма ўрока: Спосабы выражэння выказніка (просты дзеяслоўны, састаўны дзеяслоўны, састаўны іменны).

Мэты і задачы ўрока: садзейнічаць фарміраванню ў вучняў паняцця пра лексічнае і граматычнае значэнні выказніка і на аснове адрознення спосабаў выражэння гэтых значэнняў рыхтаваць да ўспрымання класіфікацыі тыпаў сказаў;

Выпрацоўваць уменні характарызаваць найбольш пашыраныя спосабы выражэння выказніка, вызначаць у сказах простыя дзеяслоўныя, састаўныя дзеяслоўныя і састаўныя іменныя выказнікі, правільна дапасоўваць выказнікі да дзейніка ў вусным і пісьмовым маўленні, карыстацца рознымі спосабамі выражэння выказніка як сродкам арганізацыі і ўзмацнення выразнасці тэксту.

Тып урока: урок замацавання ведаў

Ход урока

1. Арганізацыйны момант

Добры дзень вам, мае цудоўныя дзяўчынкі і хлопчыкі! Сядайце! Старажытныя грэкі казалі: “Добры настрой – палова перамогі”. Падыміце рукі ўверх, калі вы пачынаеце свой урок з добрым настроем. Я спадзяюся, што ён будзе бадзёрым, а гэта дапаможа нам працаваць лёгка і прыемна і атрымаць добрыя адзнакі.  Праверце, ці ўсё падрыхтавана да ўрока. Запішыце дату і “класная работа”.

Мы ўжо пазнаёміліся са спосабамі выражэння выказніка. Сёння будзем удасканальваць уменні … (знаходзіць выказнік у сказах, вызначаць яго спосаб выражэння, указваць, якой часцінай мовы ён выражаны)

2. Назіранне над моўным матэрыялам

- Давайце ўспомнім, які член сказа называецца выказнікам?

- На якія пытанні ён адказвае?

-Давайце звернем увагу на дошку. Прачытаем сказы.Знойдзем у іх выказнікі.  Вызначым, якой часцінай мовы выражаны выказнікі.

Праверка разумення правілаў

1. Выпраўце памылкі, дапушчаныя ў сказе

Слайд 1,2

• На якія віды паводле будовы дзеляцца выказнікі? (простыя і састаўныя)

• На якія віды паводле спосабу выражэння дзеляцца выказнікі? (дзеяслоўныя і іменныя)

Слайд 3

• Які выказнік называецца простым дзеяслоўным? Прывядзіце прыклады.

•  Што мы ведаем пра просты дзеяслоўны выказнік? (дапасуецца да дзейніка ў ліку, асобе, родзе)

• Калі просты дзеяслоўны выказнік выражаецца некалькімі словамі? (дзеяслоў мае аслабленае значэнне: даў параду-параіў, выражаны фразеалагізмам, паўторам слоў, спалучэннем тыпу пайду і прынясу, вазьму і скажу)

Успамінаем, чым можа быць выражаны выказнік у сказах.

Слайд 4

Модуль “Спосабы выражэння простага дзеяслоўнага выказніка”

Вывад : у простым дзеяслоўным выказніку лексічнае і граматычнае значэнні выражаюцца адной дзеяслоўнай формай.

Разгледзьце сказы і знайдзіце ў іх простыя дзеяслоўныя выказнікі.

Слайд 5

Завіруха бушавала ўсю ноч і ўвесь дзень.

 І буду сніць дарогу я.

Ты ляці, маё слова, праз палі і лясы.

Ён пасля не спускаў з вока Марыну, час ад часу заходзіў да яе, прывёз ёй на зіму дроў .

Бацька даў параду сыну.

Дзяўчынка ўзяла ды расплакалася

• Які выказнік называецца састаўным дзеяслоўным?

• З чаго ён складаецца?

• На што можа ўказваць дапаможная частка? Прывядзіце прыклады.

• Чым выражана асноўная частка?

Слайд 6

Слайд 7

1. Зарыва то затухала, то пачынала ярчэць.

2. Пра харчаванне Кастравіцкі мусіў клапаціцца сам

3. Хачу бясконца славіць наш родны беларускі край.

4. Без Радзімы і без свайго народа чалавек не можа жыць.

5. Маці хацела працаваць у бібліятэцы.

Заданне: Назваць у гэтых сказах састаўныя дзеяслоўныя выказнікі.

• Які выказнік называецца састаўным іменным?

• З чаго ён складаецца?

• На што можа ўказваць дапаможная частка? Прывядзіце прыклады.

• Чым можа быць выражана асноўная частка?

Слайд 8

Слайд 9

1. Яны былі аднагодкі.

2. Сын, таленавіты і прыгожы, стаў радасцю майго жыцця.

3. Жураўліны крык мацнее, робіцца больш выразным.

4. Лёнік астаўся адзін на сваёй варце. Сон узяў сваё.

5. У познюю восень вада пад мастком чыстая і халодная.

6. Пінчукі -- народ жвавы, рухавы . 

Заданне: Назваць састаўныя іменныя выказнікі.

3. Замацаванне матэрыяла

Слайд 10

Вучні чытаюць сказы, запісваюць у сшытак, знаходзяць і падкрэсліваюць граматычную аснову сказа, вызначаюць від выказнікаў у сказах і спосабы іх выражэння.

1. Я думаю заўсёды пра будучае маёй краіны.

2. Песня – душа народа.

3. Хачу пець сваю песню я роднаму краю.

4. Без Радзімы і без свайго народа чалавек не можа жыць.

5. Шчырая у іх была дружба, сапраўдная

6. Іван трымаў язык за зубамі.

Адказ:

1. Я думаю (просты дзеяслоўны выказнік, выражаны асабовай формай дзеяслова ў абвесным ладзе) заўсёды пра будучае маёй краіны.

2. Песня – душа (састаўны іменны выказнік, выражаны іменнай часткай з нулявой звязкай) народа.

3. Хачу пець (састаўны дзеяслоўны выказнік, выражаны дапаможным дзеясловам і інфінітывам) сваю песню я роднаму краю.

4. Без Радзімы і без свайго народа чалавек не можа жыць (састаўны дзеяслоўны выказнік, выражаны дапаможным дзеясловам і інфінітывам).

5. Шчырая у іх была дружба, сапраўдная (састаўны іменны выказнік, выражаны дзеясловам-звязкай і іменнай часткай).

6. Іван трымаў язык за зубамі (просты дзеяслоўны выказнік, выражаны фразеалагізмам)

Праблемная сітуацыя. Пры вызначэнні віду выказніка ў апошнім сказе "трымаў язык за зубамі'' вучні адчулі цяжкасць.

• А што гэта за спалучэнне “трымаць язык за зубамі”? (Фразеалагізм).

Вучні адзначаюць, што выказнік называецца простым дзеяслоўным, калі выражаны фразеалагізмам.

– Пазнайце фразеалагізм, растлумачце іх значэнне і складзіце з імі сказы.

Н а дошцы з’яўляюцца малюнкі, у якіх "хаваюцца" фразеалагізмы.

Лавіць варон – быць няўважлівым

З’есці пуд солі – доўгa прaжыць рaзaм, перажыўшы складаныя моманты

Задзіраць нос – зазнавацца, фанабэрыцца, задавацца.

Яшчэ раз звяртаецца ўвага на тыпы выказнікаў у такіх сказах.

Фізкультхвілінка

4. Праверка вывучанага матэрыяла

1. Пісьмо па памяці.

Праслухайце верш Дануты Бічэль Загнетавай. Запішыце спалучэнні “дзейнік + выказнік”, якія вы змаглі вызначыць на слых.

Ранак

На сівое соннае балота

Ціха апускаецца яснота.

Сонца не ўзышло, а разлілося.

Будзіць сонца соннае калоссе…

2. Падкрэсліце граматычную аснову ў сказах

1. За акном усё спявала і гаманіла.

2. Пабялелі ад снегу маўклівыя сосны

3. Хай жыве ў шчасці мой народ.

4. Слова - зброя пісьменніка

5.Ён доўга вадзіў за нос свайго кампаньёна.

3.Спішыце, падкрэсліце граматычныя асновы. Вызначце, чым выражана граматычнае і лексічнае значэнне выказнікаў. Назавіце тып выказніка.

1. З неба ціха падаў першы ў гэтай восені снег.

2. Мой сябра яшчэ і вынаходлівы.

3. Дзвіна тут была значна шырэйшая, чым каля горада.

4. Хай да світання свечка гарыць.

5.Гараджане былі ў дужадобрым гуморы.

6. Царыца ім – наша Зямля.

7. Актрыса з мяне ніякая.

8. Нейкі неспакой пачынаў агортываць маладое насенне.

9. Ларыса папрасіла свякроў прынесці з хаты хлеба.

4. Перакладзіце сказы на беларускую мову. Назавіце выказнікі. Вызначце, чым выражаны яго дапаможная і асноўная часткі.

1. Вода в озере искриться переливается сверкает.

2. Растите дети и берегите жизнь и дружбу.

3. А вот мой дедушка был каким то особенным.

4. Солнце стало теплым и ярким.

5. Деревня Ягодка - пять домиков.

6. Город лежал как на ладони.

7. Веселый скворец поет солнцу песню.

5. Тэставае заданне

Выпісаць нумары сказаў з выказнікам:

а) простым дзеяслоўным;

б) састаўным дзеяслоўным;

в) састаўным іменным.

1. Чары паэзіі Колас пачаў чэрпаць з чыстых крыніц народнай мудрасці.

2. Я.Колас заўсѐды быў пранікнуты клопатамі пра чалавека.

3.Паэзія  Я.Коласа  сваімі  вытокамі  выходзіць  з  глыбіні  народнай  творчасці.

4.Барацьба  за  светлую  будучыню  стала  мэтай  жыцця  і  творчасці  Я.Коласа.

5.Творчасць  Коласа  натхняе  маладых  паэтаў  на  вяршыню  паэтычнага майстэрства.

6. Сѐння мы можам ганарыцца творчасцю Я.Коласа.

5. Падвядзенне вынікаў урока

Прыём “ Выбар”

6. Дамашняе заданне.

Паўтарыць пар. 16-19