План-конспект открытого урока по лезгинской литературе в 5 классе Тема: «Мердали Жалилов «Фу» (поэма).

1. Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

2. «Гарахская ООШ»

7. План-конспект

8. открытого урока по лезгинской литературе в 5 классе

Тема: «Мердали Жалилов «Фу» (поэма).

2. Дата: 05.02.2018г

Подготовил учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Директор МКОУ «Гарахская ООШ»

Абдулкадиров Биласан Абдулкадирович

Школа: МКОУ «Гарахская ООШ»

Учитель лезгинского языка и литературы,

Сардарова Виктория Баламетовна

Дата: 05.02.2018г

Класс: 5

Конспект   урока по лезгинской литературе в 5 классе  

по теме: «Мердали Жалилов «Фу» (поэма).»

Мердали Жалилов

«Фу» ачух тарс

Тарсунин кьил: Мердали Жалилов «Фу» (поэма).

Тарсунин метлеб: М. Жалилован уьмуьрдин ва яратмишунин рехъ ачухарун ва поэмадин кьилин фикир чара авун. Аялрик фу хуьнин ва адан къадир чир хьунин руьгь кутун.

Тарсунин тадаракар:5кл. – патал учебник- М.Ж. ктабар, Самур Журнал(Мукал, цанвай къуьл) Лезги фарин жуьреяр авай сини ва таза ниси. Ватандикай аялри гьазурнавай шикилар.

Тарсунин финиф.

1. Тарсуниз гьахьун.

Мердали Жалилов

Поэма «Фу».

- Саламалек, зи аялар

Гьахьин чун чи тарсуниз

Зи суалриз гуз жавабар

Куь чирвилер къалуриз

- Муаллимдин гаф Суалар:

1. Литературадин, яни эдибиятдин тарсуна, чун гзафни гзаф никай рахазва, аялар?

- Инсандикай, адан къилихрикай хесетрикай, уьмуьрдикайни яшайишдикай, баркаллу крарикайни ахмакь кIвалахрикай ва инсанрихъ галаз алакъада авай гзаф маса затIарикай.

2.Инсанриз, гьайванриз, къушариз ва амай чан алай затIариз яшамиш хьун патал сифте нутабда вуч герек я?

- Ватан, недай суьрет.

3.Ватан гафунин гъавурда куьн гьикI акьазва?

- Ватан – им чун хайи кIвал, чун чIехи жезвай куьче, чи хуьр, кIелзавай мектеб, чи район, республика, чи чIехи уьлкве я.

4. Къушариз Ватан авани? Ам гьина ава?

- Къушарин Ватан цавун бушлухар, багълар, ачух чуьллер, тамар, никIер я.

5. Эгера чна балугъар чи кIвализ гъайитIа, абур яшамиш жедани?

- Ваъ. Абурун Ватан яд авай чкаяр: вирер, хуьлер, вацIар, гьуьллер я.

6. ГъвечIи классра квез Ватандикай гьихьтин шиирар чир хьана?

- Б. Салимован «Ватан», Х. Тагьиран «Ватан» ва масабур.

7. Алатай тарсуна чун «Ватан» ва «Стхадиз кагъаз»шииррихъ галаз таниш хьана. А шииррин автор вуж я?

- Ханбиче Хаметова.

8. «Ватан» ва «Стхадиз кагъаз» эсерар жанрдин жигьетдай гьихьтин эсерар я?

- Шиирар я.

9. Казим гьихьтин гада я? Казимаз чавай ватанперес гада лугьуз жедани?

- БицIи.

- Эхь.

10. Казиман стха квез бегенмиш яни, ва вучиз?

- Казиман стхади чи гьакуматдин серегьатар хуьзва, чи секинвал ва архайинвал патал къуллугъзава. Казимазни вичин стха хьтинди жез кIанзава.

11. Х.Х. «Ватан» ва «Стхадиз кагъаз»шииррин арада гьихьтин алакъа ава?

- Х.Х. «Ватан» шиирдай чаз Ватандин къамат аквазва. Яшар жердай ам жегьилни я, гуьрчегни. Ам игит Ватан я. Чна адал дамахзава.

- Х.Х. «Стхадиз кагъаз» шиирдай чаз Казиман стхади Ватан, чи секинвал хуьзвайди, чIехи хьайила, Казимазни аскервилиз физ кIанзавайди аквазва.

12. Гила чавай гьихьтин къейд ийиз жеда, аялар?

- Къейд: Гьар са касдиз са Ватан жеда. Ам чаз багьа я, масан я. Гьавиляй ам чи бубайри хвена, алай вахтунда хуьзва ва гележегдани хуьда.

Ватан шиир кIелда гадайри.

13. Гила, аялар, чун кIвализ ганвай тапшуругъдиз килигда. (КIвалера, аялри Ватандикай чIугунвай шикилриз килигда, абуруз къиметар эцигда.)

Муаллимдин гаф

- ЖуванВатандикайшикилчIугвазикьванчалишмишхьанвайчиаялринрикIелайчпинВатанарсадраниалатдач. АбургьамишахайиВатандриз, хайидидейриз, жуваниграмичIалазвафалужедайдахъзаумудкутазва.

Квез виридаз баркалла.

ЦIийи тас ачухарун.

Муаллимдин гаф

- Гила, аялар, чна цIийи тарс ачухарда амма адан кьил чаз малум туш.

Ам чирун патал чал са тIимил кьван четинвал гьалтзава ва куь куьмек герек къвезва. Куьн куьмек гуз гьазур яни, аялар?

-Эхь, гьазур я. (Са руша доскадал суалар кIелда.)

1 суал: Квез ватандикай гьихьтин мисалар чида?

- (Ватан хвейиди Ватандини хуьда.); (Ватан авачирди вич вичиндумман я.); (Ватандивай хьайиди чандивайни жеда.)

Муаллимдин гаф

-Суалриз чна дуьз жаваб гузва, амма чи тарсунин кьил ачух жезвач.

2 суал: Ватандикай шиирар мад ни теснифнава?

- Х. Тагьир

- А. Саидов

- Мазам Али

3 суал: Вири хуьрекрин шагь вуч я?

(Вири хуьекрин шагь фу я.)

Муаллимдин гаф

- Аферин, аялар. Куь куьмекдалди чи цIийи тарсунин кьил ачухарна.

Мердали Жалилов. Поэма «Фу»

(Рушари фар авай подносар акъудда.)

Муаллимдин гаф

- Къе, аялар, чна бажарагълу шаир, зурба ватанперес, инсанперес, чи Ватандин баркаллу рухвайрикай сад Мердали АбдулазизовичЖалилован уьмуьрдикай сугьбетда ва шаирди чи вилик эцигнавай месела ачухарда. Сифте нубатда чун шаирдин уьмуьрдикай рахада.

(Доскадал шаирдин шикил куьрсарда.)

(Биография кIелда са аялди.)

Муаллимдин гаф

-Аферин ацукьа.

Гила чна шаир ханвай йисуз фикир гун, аялар. 1943-йис хъсандиз фикир ая.

И йисакай квевай вуч лугьуз жеда?.

- Ватандин ЧIехи дяве кьиле физвай къизгъин вахт. Къати женгер физвай вахт. Гьеле дуьньядиз акъатдалди чи жезмай шаирдин вилик дяведин къурхулувал акатнавай. Дуьньядиз акъайсифте йикъалай М.Ж. къачур нефес барутдин, дяведин гумадин ни галайди тир. Гьар юкъуз адан япари кужумзавайбур ихьтин гафар тир: Дяве! Дяве! Пехъи душманар чалай мус алатда. Залум дяве мус куьтягь жедатIа?

- Гьам дяведин цIаяра, гьам дяведи тур барбатIвилер арадай акъуддай йисара чIехи хьайи М. Жалиловаз кашни-мекь, етимвални-ажизвал вуч ятIа вилералди акунай. Адан суьретдай чаз аквазвайвал, адан чина мердвал, къастунал кIевивал ава. Милайим, чина берекат авай чи шаир уьмуьрдин гзаф вакъиайрин шагьид хьана.

- Гила, аялар, чун «Фу» поэмада гьалтзавай четин гафарал акъвазва ва баянар гуда.

- Дегь заманайра инсанриз фу чидачир. Абуру чиляй экъечIдай къуьлуьн, мухан ва маса техилрин тварар никIеда амаз недай, ахпа абуру дигмиш хьайила нез хьана. Са хейлин вахтундилай инсанриз къуьлуьн вам аса тварар цIал чраз нез чир хьана. Амма виридавай хъухъванвай тварар жакьваз жезвачир, абурун кьилиз тварар къванцел куьлуь ийиз атана. Са вахтундилай куьлуь авунвай гъуьр ламу ийиз галкIуриз чир хьана. Ахпа ам цIал чраз, нез хьана. Гьа икI, аялар 15 агъзур йис идалай вилик Египетда фу арадал атана.

Гьар са халкьдиз фу чрадай вичин къайдаяр аватIани, фу, фу я. Ам дуьньядиз чIехи нямет я. Ада вири халкьар сад ийизва.

- Гила чавай М. Жалилован «Фу» поэмадал акъвазиз жеда, авторди дяведин йисара чи дидейрал акьалтнавай гуж, азият цIийитерефдихъай къулурзава. Эсердин мана-метлеб авторди суьгьбетзавайди хьиз аквазва, амма поэмадин суьгьбетчи лирикадин игит я.

- Поэма 8 кьилиникай ибарат я.

1. Фан къадир

2. Къуьлуьн кьилер

3.Кьит фу

4. Хуьруьз фу гьикI хтанай

5. Бубадин муьгъ

6. ЧIехи фу

7. ЧIурухъан

8. Баркалла

- ЧIехи зариди вичин поэма гафаралди башламишун дуьшуьш кар туш. Гьелбетда, чил хьайила, фу битмишариз жеда. Фу хьайила, чи Ватандин абадвал артух жеда.

Сад лагьай кьиле: М. Жалилов кьве бицIи гъиливди элкъвей тIунутIсивив тухузвай аялдин къамат къалурзава. Квез чизва фак вири йисарин вахтар ква: чимни, эквни, ядни. Са гузватIа булдиз марфар, сада чаз магьсул. Фан къадир хьуниз, ам хуьниз эвез гузва чаз шаирди. Фан къадир авачирдаз, чилин къадирни жедач. Фан къадирда ава Ватан, ава диде, кIвал ва дуствал. Фан къадир авай кас садрани тек амукьдач. Ша , чна факай мисалар хъийин….

Кьвед лагьай кьиле М. Жалилов лирикадин игитди вичин аял вахтар рикIел хкизва ва адаз гзаф каш-мекь, азият акунвайди чаз чир жезва.

- Игитди лугьузвайвал, адан намусдинни инсанвилин дережа дидедин къабарламиш хьанвай гъилера ава.

Дидени фу сад я. Сад галачиз сад гьич фикирдизни гъиз жедач.

- Диде, диде фан къадирни ви къадир .

Белки сад я, белки туш, зун ягъалмиш

Багъишламиш яая, кватIа зак тахсир

Амма зунни жезва фу хуьз яшамиш.

Мани «факай»

Пуд лагьай «Кьит фу» кьиле фу кьит вахт, дар вахт къалурзава. Дагъви халкьдиз адет тирвал мугьман патпл авай тIимил фуни, къафун хуьдай. Дидеди лацу гъуьруькай мугьмандиз кьелечI чкалар чрадай. А вахтунда аялар къуьл гвенвай никIиз чантаяр гваз фидай. Няни хьайила, абур ичIи чантаяр гваз кIвалериз хкведай. Дустарихъ галаз перер къачуна, хкар къачуна салариз фидай.

Эгъуьнвай чилер мад сеферда эгъуьн хъувурла, я абуруз са картуф, я са газар жагъидачир. И кьиле М. Жалилова са етим рушакайни ихтилат ийизва.

Ам диде квай тарагъаждив игис хьанвай. Адан шел кьуранвай.

- Фу, це! – минетзавай аялди, кичIе кваз. Рекьяй физвай аскерди аялдиз са кIус фу гузва. Руша фу жезмай кьван чIугуна хурув кьазва. Ахпа ада дидедиз ялварзава: Фу, неъ! Фу, ма! Аялдиз чизвач хьи, диде къарагъиз тежедай ахвариз фенвайди. Аял аскердин фа кьиникьикай къутармишзава.

- Аскердин фу! Барутдин ни галамай, рекьерин руг ацукьнавай винелай! Шумуд етим хвенватIа на рекьера. Шумуд умудсуз хиялриз вуна умудрин рагъ хганатIа.

- Фу, вири алемдин девлетда авайди ва чи вири алахъунар фу патал тирди лугьузва.

Поэмадин кьуд лагьай кьил генани магьсирлуди я. «Хуьруьз фу гьикIхтанай». Кьиле шаирди дяве куьтягь хьанвай вахт еке устадвилелди къалурзава.

2-4 бендера авторди гьар са цIарцIе гьисс кваз тикрарзава «хквезва» лугьуз. И устадвилелди шаирди гъалибвилин дережа, инсанрик квай шадвилин къалабулух хказава.

Факай мисалар.

- Уртах фу хьра тахьуй.

- Фикирди фу гудач, кIвалахди гуда.

- Фу авачир кIвале къал жеда.

Квез виридаз чухсагъул.