Өөрхн болн зөрүд чинртә үгмүд

Хальмг келн ә кичәл

Багш: Хейчиева З.Д.

• Күцл:Синонмис –гисн юмб? Антонимс- гисн юмб? Юуна төлә келнд синонимс болн антонимс бәәхинь медүлх. Хальмг авъясла таньлдулх.

• Ямаран кичәл эклҗәнәвидн?
• Хальмг келн мана ямаран келн болна?
• Чи юңгад хальмг кел дасчанач?
• Төрскн келнә тускар Бадмин Серәтр юн гиҗ келсн бәәҗ?
• Келн гисн юмб? Ямаран үгллин чинртә?

Үглл гисн юмб?

Үглл ю дасчана?

Ямаран чинртә үгмүд бәәнә?

Арслң- гисн юмб? Цасн- гисн юмб?

Зун – гисн юмб? Футбол-гисн юмб?

Эндр бидн үгллин нег әңглә таньлдхмн. Ода тана оньгт келвр өгчәнәв. Сәәнәр соңсад, сурврмудт хәрү өгтн:

Ө рк - бүл альдаран одв?

• Ямаран хот-хол эдн хулдҗ авв?
• Ямаран сән өдрт белдҗәнә?
• Кедү күн күүндҗәнә?

Бемб өдрлә аак маднд келв:

-Удлго Цаһан гидг хаврин байр болх. Эндр бидн машиһәрн хот-хоолын делгүр орхмн.

Делгүрт хот-хол элвг. Бидн хөөнә , үкрә мах хулдҗ авувидн.

-Заһс авхмби?- гиҗ би сурув.

-Э-э, авий. Тана аав заһснд дурта,- гиҗ аак хәрү өгв.

Темснәс бидн боднцг , мәңгрс, шар луувң, хаяр, адамч хулдҗ авувидн.

- Зер-земшәс ю авхмби? – гиҗ Очр сурв.

-һадль, зүрҗ, тошл.

-Дәкәд Цаһана цә чанх , боорцг шарх хот-хол бас кергтә, - гиҗ аак келв .

Кергтә юман авад, мадн хулдан машинүр зөөвүвидн. Цаһана нәәрт мана өрк-бүл белн .

Толь: элвг-много,изобилие; хулдҗ авувидн-купили; хулдан- свои покупки,белн- готова.

Ц ә чанхла, ямаран хот-хол кергтә?

• Усн, цә, үсн,өрм,тосн,зать,давсн

• Усн,иссн үсн,һуйр, урһмл тосн,давсн,һуйрин экн

• Келврт харар барлата үгмүд бәәнә.Умштн.
• Бидн,хаврин байр,хөөнә махн,үкрә махн, мәңгрсн, шар луувң, адамч,зүрҗ, Цаһана нәәрт,мадн, темсн, зер-земш,чанх, шарх.
• Эн үгмүдиг чинрәрнь баглтн.
• Ямаран үгмүд өөрхн чинртә ? Олҗ умштн
• Наадк үгмүд ямаран чинртә?
• Өөрхн-близкие
• Сөрүд-противоположные
• Ухалад иим сурврт хәрү өгтн: Юуна тускар бидн күүндхмн?

• Бидн,мадн; Хөөнә махн,үкрә махн;
• Хаврин байр, Темсн- зер-земш
• ЦаҺана нәр; Чанх- шарх
• Мәңһрсн- адамч

• Малын зүсәрн,
• амтарн,
• Чинрәрн
• үүлдврәрн

• Чинрәрн өөрхн ,зуг тал-талданар келгддг үгмүдиг синонимс гиҗ нерәднә.Эдн нег келлһнә хүвс болна.
• Сөрүд чинртә үгмүдиг антонимс гиҗ нерәднә.Эдн бас нег келлһнә хүвс болна.

- Санҗ,чи альдаран одвч?

-Хот-хоолын делгүрт.

-Хот-хол бәәнү?

- Элвг.

-Чи үс хулдҗ авувч?

-Уга,әмтәхн ус .

• Синонимс болн антонимс олзлхмн.

Иньг- Йовх-

Шуурһн- Үнн-

Күүндх- Ик-

Зөргтә - Деегшән-

Төрскн- Уутьхн-

Гилвкҗәнә- Барун-

• Ик кезәнәс нааран ода күртл медәтә улс халун хот идҗ уухдан дурта.Эмгчүд цә чанхларн,бичкнәр,әмтәхнәр,бийдән зөвәр чандг билә. Бүлән ,киитн шалдрң цәәд көгшн улс дурго бәәсмн.Һазаһас гиич ирхлә, мана ээҗнр шин цә болһдг билә.
• Цә чанлһн- амр төр биш.Цәәһинь элвгәр тәвхлә , цә нигт, агта,һашун болна.Үснь баһ болхла, усн гүүсн цә болна. Үснь ,тоснь зөв болхла,йир әмтәхн,өткн болна. Ү стә, тоста,затьта цәәг «җомба» гиҗ нерәднә.
• Өдр болһн шин чансн цәәһәр дееҗ өргдг сәәхн авъяс одачн бәәнә.

Толь :күртл-до,нигт-крепкий,агта-крепкий,усн гүүсн -водянистый

• Өөрхн чинртә үгмүд: Сөрүд чинртә үгмүд
• Медәтә – көгшн Кезәнә-ода
• Халун-бүлән бичкнәр- элвгәр
• Идҗ-уух Әмтәхн-һашун
• Эмгчүд-ээҗнр Шалдрң - өткн
• Цә-җомба Дурта- дурго
• Чандг-болһдг Үсн- усн
• Нигт-агта Халун-киитн

• Хальмг улс ямаран с әәхн авъяста?
• Ямаран хот медәтә улс идҗ ууна?
• Даалһвр.

Эн зәңгс умшад келтн- эн үнн, аль үнн биш? Үнн биш болхла, чиклчктн.

Ирсн гиичд киитн цә өгнә.

Бүлән,киитн цәәд көгшн улс дурта.

• Өдр болһн- каждый день
• Зәрмдән - иногда
• Хая-хая - изредка
• Төрүц уга - никогда
• Үлгүрнь: - Чи өдр болһн хальмг цә уудвч?

-Уга, зәрмдән уунав.(хая-хая,төрүц уудн угав)

-Ямаран цәәд дуртавч?

-Үстә,затьта цәәд.

Олзлх үгмүд: махта хот,иддвч,үстә хот, уудвч, чанну,аакчн,ээҗчн,болһну,шарну.

Ямаран чинртә үгмүд тадн олзлвт ?

Негдгч баг : 1.Уга,әмтәхнь,цәәһәс.

2.Уга, чинртәнь,цәәҺәс.

Хойрдгч баг :1.Уга,үнтәнь, цәәһәс.

2.Уга,ахнь,цәәһәс.

Ямаран үгмүд синонимс болх?

• Негдгч баг аралҗна гөлмд синонимс торҺтн:

Ц ә

• Хойрдгч баг - антонимс торҺтн.

• Зәңгсин харар барлата үгмүдиг синонимсар сольтн :
• Мана гер хол биш бәәнә. Түүрвәчин шин дегтр соньн. Баатрур иньгүднь ирҗ. Күүкдин шууган холд соңсгдв. Юуна тускар күүндхәр бәәнәч?Делгүрт җөөлн өдмг орҗ.

• Сурһулин аш- җирһл,залхуһин аш-…….
• Икәр мед, …кел
• Харңһуг … диилдг.
• Му уга,… уга.
• Келтәнь- уралан, келн угань-…
• Көвүг-үүрәрнь,…- үүләрнь
• Цө кел-… сан.
• Нег үзхлә-таньл,…үзхлә- иньг

• Мадн …, … тускар медүвидн.
• Бидн …,… олзлдг дасувидн.
• Ямаран үгмүдиг өөрхн чинртә гиҗ нерәднә?
• Ямаран үгмүдиг сөрүд чинртә гиҗ нерәднә?
• Юуна төлә синонимс болн антонимс бәәнә?

• 179 –гч дамшл һн

• ТЕМДГ ТӘВЛҺН