Юбилей Шамиля Алядина

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ, МОЛОДЁЖИ И СПОРТА

АВТОНОМНОЙ РЕСПУБЛИКИ КРЫМ

Внеклассное мероприятие на тему:

Шамиль Алядиннинъ 100-йыллыгъына эдебий акъшам

Рашидова Эдие Рефатовна

Кубанская общеобразовательная школа I – III ступеней

5-11 класс

Внеклассное мероприятие

Шамиль Алядиннинъ 100-йыллыгъына эдебий акъшам

Цели: Показать истинное понимание автором души своего народа и огромное чувство любви к нему; формировать характер учащихся на примере личности автора; расширить идейно-нравственный кругозор учащихся; привить увлечение яркой личности писателя

Инновационные технологии: личностно-ориентированные; ролевые, элементы критического мышления;

ИКТ: мультимедийный комплекс, компьютер

Симферопольский район - 2012

Шамиль Алядиннинъ 100-йыллыгъына эдебий акъшам

Макъсадлар: Муэллифнинъ озь халкънынъ джан-юрегини акъкъикъий анълагъаныны,онъа беслеген буюк севги дуйгъусыны косьтермек; муэллифнинъ шахсиети эсасында талебелернинъ табиатыны шекиллендирмек; языджынынъ парлакъ шахсиетине авеслик ашламакъ;талебелернинъ гъаевий –ахлякъий ве эстетик анълайышларыны кенишлетмек

Сана донатмасы: Эдипнинъ портрети; онынъ яраткъан китаплары, «Дагъ» декорациясы, узакътан халкъ авасы янъгъырай, ИКТ

1.Гимн янъгъырай.

2.Яваштан музыка «Къырым кемане» янъгъырай. Презентация.Слайд иле фоторесимлери косьтериле

1 талебе: Языджы Шамиль Алядин миллий эдебият, медениет саасында итибар къазангъан эдиплеримизден биридир. Эдип семелери чалышты ве зенгин эдебий асабалыкъ къалдырды.

2 талебе:Шамиль Алядин 1912 сенеси июль 12-де Къырымнынъ Куй­бышев районындаки Махульдюр коюнде дюньягьа келе. 1925-1928 сенелери о, Багьчасарайда еди йыллыкъ къырымтатар мектебинде окъуй. Биринджи шиирини де Шамиль Алядин мектепте окъугъан девиринде яза. Исмаил бей Гаспринскийге багьышлангьан «Танъ бульбули» шиири 1927 сенеси «Яш къувет» газетасында басыла. Гаспринскийнинъ тилине такълит этилип язылгьан « шиирнинъ терен манасына ве ифаделигине мектеп оджалары шашып къалдылар». Халкъымызнынъ аятындаки ярыкъ, айдын, парлакъ куннинъ башланувына темель ташы къойгъан инсанны шаир танъ бульбулюне бенъзете.

3 талебе: «Танъ бульбули» шиирни эзберден айта

Отьме, байгъуш, отьме гедже бу ерде,

Гозьлеримден яшлар дюшен дереде,

Улу инсан ята топракъ тюбюнде,

Ани беним азиз атам нердедир?

Сизге гельдим, фуртуналы ёл гечип,

Къарт Ясафат дересинде гъам сечип,

Къальбинъизнинъ гъаесичюн ант ичип,

Ани нерде, мешъалемиз нердедир?

Элякете маъкюм, бедбахт миллете

Аят багъшыш эйлединъиз… иззете

Шаянсынъыз. Саф рухунъыз дженетте

Мекян булсун. Артыкъ бен не идейим?

Бунар басты, шевкъсыз къалды гозьлерим,

Элем чекер, енъи ишыкъ излерим,

Ятсам-къалкъсам, сёйлееджек сёзлерим

Ани халкънынъ садыкъ огълу нердедир?

Мен койлюйим. Гельдим бир юк чичекле,

Дагъда-къырда уздим яныкъ юрекле,

Рухунъыза дерин седжде этмекле,

Дейим: бизим башкъанымыз нердедир?

Сен сус, байгъуш, гонълюм азап чекмесин,

Фигъанынъдан эшкъым сёнип кетмесин,

Дердинъ эльге зиллет олып етмесин,

Ани ата талиматы нердедир?

Отьме, байгъуш, гедже терек далында,

Бу шерефли зынджырлынынъ алдында.

Койге дёнем эзиетли алында,

Сайра, бульбюль! Сайра… джихан динълесин!

4 талебе: Мектепни битирген сонь, Байбуртлы озь талебеси Шамильнинъ Бакуда Азер­байджан университетининъ эдебият факулътетинде окъумасыны истей ве бу мунасебет иле Бекир Чобан-задеге мектюп ёллай.

Амма такъдир башкъа тюрлю чевириле. 1928 сенеси Ш. Алядин Акъмесджитте педагогика техникумына кире. Окъув йыллары о, «Яш къувет» газегасы идареси янындаки «Къырмызы къалемлер» джемиети меджлислеринде иштирак эте, шаир языджыларнен таныш ола, шиир язувны девам эттире ве куньделик матбуат саифелеринде оларны бастыра.

5 талабе: 1930 сенеси шаир Русие пролетар языджылары ассоциациясы азалыгьына къабул олуна. Техникумны битирген сонъ, о, пединституткъа кире, бираз вакъыт «Янъы дюнья» редакциясында чалыша. 1932 сенеси Э. Шемъи-заденинь редакторлыгьы алтында яш шаирнинъ «Топракъ кульди, кок кульди» серлевалы биринджи шиирлер джыйынтыгъы нешир этиле. Бу шиирлерде шаир «халкънынъ агъыр куреште эльде эткен гъалебесини, эзиет-тен къуртулып янъы аят къуруджылыгьына бельсенген инсанны, онынъ арзу-хаялы олгьан парлакъ келеджекни акс эттире».

6,7 талебе: « Къарт эменлер» башта къырымтатар тилинде айта,сонъра шиирни украин тилинде айта « Старi дуби»

Эки къуршун дельди меним коксюмни,

Эки къуршун алды меним эсимни,

Йыкъылдым мен, фуртунада сынгъан бир

Сельби киби, эджель кести сесимни.

Къарт эменлер, тильге келип, дедилер:

«Бу топракъта къан акъызгъан йигитлер

Ольмек бильмез, ольмек бильмез! Дагъларнынъ

Къануны бу.Ач козюнъни, давуш бер!

Айын, аскер, — шефкъат нуру сачылсын,

Багъчаларда пение гуллер ачылсын,

Азиз юртта козьяш тёккен бу халкънынъ

Чехресине тебессюмлер къатылсын.

Сени олюм енъебильмез, сен шаркътан

Эскен рузгяр иле кельдинъ.

Узакътан Гъарип ильге енъи аят кетирдинъ,

Козьден учкъан бахтны ерге эндирдинъ!»

Эджель сыкъты гъыртлагьымны инъледим,

Къальбимдеки тепиндини динъледим.

Дедим: «Дёрт йыл ташыдым бу касканы,

Дёрт йыл оны къуршун деле бильмеди».

Къарлар ягъгъан, мени орьткен.

Айындым Гъульгъулели, чалыкъ озен четинде.

Садыкъ торум, бильмем насыл даяндым

Бу азапкъа, кийик дагьлыкъ ичинде?!

Шаирий фильм Д.Сейтджалилованынъ. Шамиль Алядиннинъ омюр ве яратыджылыкъ ёлу «След на земле»

8 талебе: Шамиль Алядин 1937 сенеси Къырым АССР Языджылары бирлигине къабул олуна, 1939 сенеси исе, онынъ реиси вазифесине сайлана. Даа догърусы «Языджылар бирлигининъ месуль секретарь сайландым. О вакъытларда мемлекетнинъ языджылар тешкилятында рейс вазифеси ёкъ, месуль секретарь - тешкилятнынъ биринджи рехбери эсап этиле эди». 1940 сенеси шиирий ве несир эсерлеринден ибарет эдип­нинъ «Омюр» серлевалы джийынтыгьы дюнья юзюни коре.Дженктен сонъки къырымтатар эдебиятында буюк несирджимиз муим ер туткъаны шубесиздир.

Шамиль Алядиннинъ « Чорачыкъ» повестинден бир парча эсасында саналаштырма

Иштиракчилер: Мола Ибраим агъа , Абдултаир эмджемнинъ огълу Сеит-Вели,муэллиф

Муэллиф: Окьуйыджы генчлик, татиль битип, койден шеэр мектеплерине къайткьан сонъ,бедиий акъшамларны койлюлернинъ озьлери де яптылар. Оларнынъ темашалары, эксериетле, мектеп азбарында, ачыкъ авада, юксекче ерде ола эди. Тютюн сырыкьларыны бири-бирине багълап, чаткьы ясап, тёпесини брезентнен орьтелер, буюк сана олып чыкьа. Не суфлёр, не режиссёр. Темашаджылар ерде, отлар устюнде отура яхут аякъ устюнде турып сейир этелер. Ойле темашаларнынъ биринде баш роллерде Ибраим агъа ве Абдултаир эмджемнинъ огълу Сеит-Вели ойнайлар.

(Перде ачыла. Сана ортасында юксек, сырлы курсю тура. Онынъ устюнде къурани азимшан булуна. Ибраим агъа молла ролюнде. Башында сарыкъ, кьолунда ири боюнджакълы теспи. Арт кьапуда Сеит-Вели корюне, устюндеки кийими эски.)

Муэллиф: Сеит-Вели балабан бир килимни сюйреп кетире, моллагъа якъын келе:

Сеит-Вели :Эфендим азретлери. (дей, моллагъа)

- Бу килимни багъчада таптым. Оны эвим ичине тёшемек истейим. Гунях олмазмы экен деп, сизнен акъыл танышмакь ичюн алып кельдим!

Мола: килим устюнде йыртыкъ-мыртыкь ёкьмы экен? ( деп, дикъкъатнен козьден кечире)

Ёкъ... Килим янъы. Огълум! Сабыр эт! Эвеля китап ачайым, ( къуранны элине алып, саифелерини къарыштыра)

Мына! Мында язылгъан: «тапкъан ува -арам ола, имам ува - элял ола»

Сеит-Вели : (молланынъ сёзлерини анъламай.)Насыл дединъиз, молла азретлери?( деп кьайтарып сорай.)

Мола: ( сёз­лерини текрарлай) «Тапкъан ува - арам ола. Имам ува - элял ол»! Къуранда ачыкъ-айдын язылгъан!.

Сеит-Вели : Демек, тапылгъан ки­лим манъа арам, молла азретлери, сизге исе элялмы? ( деп текрар сорап айта).

Молла: Э! А! ( деген давушлары чыкьа)

Сеит-Вели :( килимни моллагъа къалдырып, наразы алда чыкъып кете)

Муэллиф: Сейирджи джемаат этини гьаип этеджек къадар хахылдап кульди. Чюнки шимдичик санада косьтерильген лева эалининъ койде бугуньки аятынынъ озю эди.

9 талебе: Эдипнинъ дженктен эвельки терджимеийалы ве иджады да айрыджа Дикъкьаткъа Ляйыкътыр. 1999 сенеси къырымтатар ве рус тиллеринде басылгъан бир томлы сайлама эсерлерине эдипнинъ сонъки йылларда язгъан энъ яхшы бедиий ве публицистик эсерлери кирдилер.

Шамиль Алядиннинъ айдынъ симасы биз, янъы несильнинъ хатырасында,эдебий яшар!