Получите свидетельство
Вход
"Qaztutynýodaǵy Qostanaı joǵary ekonomıkalyk kolledji" Mekemesі
Учреждение "Костанайский высший экономический колледж Казпотребсоюза"
Institution "Kostanay higher economic college of Kazpotrebsoyuz"
SABAQ JOSPARY
ПЛАН ЗАНЯТИЯ (УРОКА) № 13
LESSON PLAN
Pán /Дисциплина/ Discipline: Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті
Kúnі /Дата /Date:
Mamandyq /Специальность /Specialty:
Top /Группа /Group:
Taqyryby /Тема /Theme: Абай Құнанбайұлы. Өмірі мен шығармашылығы. Қысқарған сөздер
Sabaqtyń túrі /Тип урока /Lesson type: теориялық сабақ
Sabaqtyń maqsatary /Цели урока /Lesson objectives
bіlіmdіlіk /образовательные /educational:
Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы білетіндерін еске түсіре отырып, оқушылардың білімдерін толықтыруға жағдай туғызу
damytýshylyq /развивающие /developing:
мәнерлеп оқу, ауызша тіл мәдениетін сақтау, топта жұмыс істеу
дағдыларын дамыту;оқып түйгендері туралы ой қорытындысын айтқызып, жаттықтыру;
tárbıelіk /воспитательные / educational:
шығармашылық ойлау қабілеті жоғары, өз бетінше ізденіп, алған білімдерін
еркін қолдана алатын жеке тұлғаны тәрбиелеу.
Sabaqtyń jabdyqtary /Оборудование урока/ Lesson equipment
kórnekіlіk quraldar /наглядные пособия / visual aids: Абай Құнбайұлы жайлы презентация мен бейнебаян
úlestіrmeli quraldar /раздаточный материал / handout: карточкалар.кестелер
TOQ /ТСО / TTT:
Интербелсенді тақта.ноутбук
Ádebıet /Литература/ Literature
Каппасова. Қазақ әдебиеті.
Sabaqtyń mazmuny /Содержание занятия / Lesson content
| Kezeńderі /Этапы /Stages
| Ýaqyt /Время / Time
|
| Ұйымдастыру кезеңі 1. Сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу 2. Дайындығын қадағалау 3. Назарын сабаққа аудару | 1
|
| 2.Үй жұмысын тексеру кезеңі 1. Жаңа сөздерді сұрау. «Әке мен бала» әңгімесін рөлге бөліп оқу. | 10-15
|
| Жаңа тақырып | 60 |
| Үй жұмысын беру кезеңі | 2 |
| Баға | 2 |
Sabaqtyń barysy /Ход урока /During the lesson
| Oqýtyshynyń іs – áreketі/ Деятельность преподавателя/ Teacher Activities
| Oqý ádіsterі, oqytý ádіsterі, pedagogıkalyq ádіstemeler, pedagogıkalyq tehnologııalar/ Методы обучения, методические приемы, педагогические техники, педагогические технологии/ Teaching methods, teaching reception, pedagogical techniques, pedagogical technologies | Oqý resýrstary men materıaldar/ Учебные ресурсы и материалы/ Learning Resources and Materials
| Oqýshynyń іs – áreketі/ Деятельность обучающихся/ Students activities (jas oqytýshylar úshin toltyrý mindetti / обязательно для заполнения молодым преподавателям | ||||||
| І. Өткен сабақты пысықтау мақсатында мұғалім студенттерге сұрақ қойып, жауап алады. Сұрақтар қою арқылы. 1.1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысының-------------------------- туылған.
2. Ол ең алғаш---------жылы ------------------------ қаласында мектеп ашады. 3. 1879 жылы --------------қаласында «-------------------------------- » оқулығы басылып шығады. 4. Ыбырайдың зеректігін аңғарған атасы -------жылы ------------------- жетіжылдық орыс- қазақ мектебіне береді
ІІ. Қызығушылықты ояту. Абайдың «Құлақтан кіріп бойды алар» ІІІ.Жаңа сөздермен жұмыс. 1. Көрнекті ағартушы - видный просветитель - 2. Қоғам қайраткері - государственный деятель - 3. адамгершілік 2. имандылық 3. ізгілік 4.қанағатшылдық 5. адалдық Сөздерді оқу. Талдау сөйлем құрау.
Жаңа тақырыпты ашу: Жоспар: 1. Абай Құнанбайұлының өмірі. 2. Абай - ұлы ақын, ойшыл, сазгер, аудармашы. 3. Абай - екі халықтың арасындағы достық пен туысқандықтың жаршысы. 4. Абай - ғұламалар көзімен. Фишбоун кестесін толтыру 1) Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы қазіргі ШҚО Абай ауданында Құнанбай Өскенбайұлының отбасында 10 тамызда 1845 жылы дүниеге келген. Әкесі Құнанбай дәулетті бай, аға сұлтан болып, өмірінің соңында Меккеге барып қажы атанған. Шешесі Ұлжан сабырлы, парасатты адам болған. Абай білімді 10 жасқа дейін ауыл молдасынан, одан әрі Семей қаласындағы Ахмет Риза медресінде оқып, оның үшінші жылында осы қаладағы «приходская школаға» қосымша түсіп, орысша сауатын ашады. Он үш жасқа келгенде Абайдың әкесі Құнанбай оқудан шығарып алып, оны ел билігіне баули бастады. Табиғатынан зерек Абай білімін өз бетінше жалғастыруын тоқтатпай, сол кездеге Семей қаласындағы кітапханаға түсетін әдеби басылымдармен тұрақты түрде танысып отырды. Абай 1876-1878 жылдары Қоныр-Көкше еліне болыс болып сайланады. 1870 жылдары мұнда жер айдалып келген Е.Михаэлис, И.Долгополов, Леонтьев т.б. ақындармен танысып, араласып кетеді. Абай өлең жазуды он жасынан бастаған, бірақ аға сұлтанның баласына өлең жазу, ақын болу деген қоғамдық пікірде дұрыс қабылданбағандықтан, ол өз өлеңдерін біреулердің атынан шығарып жүрген. Абай 1886 жылы қырық бір жасында «Жаз» деген өлеңін тұңғыш рет өз атымен жария еткен. Абай Фирдоуси, Низами, Сағди, Хафиз, Науаи, Физули т.б. шығармаларын араб, парсы, шағатай тілдерінде оқыған. Абайдың үш әйелі (Ділдә, Әйгерім, Еркежан ) болған, олардан жеті ұл, үш қыз өсіп-өнген. Абай өзі ерекше үміт еткен үш баласынан ерте айырылды. Петербургте оқып жүргенде өкпе дертіне шалдыққан Әбіш (Әбдірахман) 1895 жылы, өзіне тартып ақын болған балалары Мағауия мен Ақылбай 1904 жылы бірінен кейін бірі қайтыс болады. Балаларының қайғысы Абайды меңдетіп, ол 1904 жылы дүниеден озды. Жұртқа Абай қазасын естірту мақсатында «Семипалатинский листок» атты газетке 1905 жылы Ә.Бөкейханов некролог жариялады. Ақынның өмірбаяны орыс тілінде жызап Абайдың тұңғыш өлеңдер жинағын Петербургтегі Броганский баспасынан жарық көруге қолғабыс жасаған да Ә.Бөкейханов. 2) Абай - ұлы ақын, ойшыл, сазгер, аудармашы: а) Абай - ұлы ақын. 1. Ұлы ақынды заман туғызады. Абай қазақтың жаңа реалистік жазбаша әдебиетінің негізін салды. Абайдың шындық дарыны аса қуатты және сан қырлы. Ол-керемет суреткер ақын және сыршыл лириканың сирек кездесетін шебері. Абай поэзиясының көкейкесті мәселесі - санаға ойтүрткі салар нақыл, өсиет, өнеге тағылым айту. «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» немесе келшешек жастарға, «Ғлым таппай мақтанба, орын таппай баптанда» дейді. Ақынынң жылдың төрт мезгілін суреттейтін «Қыс», «Жаз», «Күз», «Жазғытұры» секілді өлеңдерінің әрқайсысы мағынасы жағынан бірдей, құрылысы жағынан әртүрлі болып шыққан. 2. Абайдың өлеңін мәнерлеп оқу. б) Абай - ұлы ойшыл. 1. Абайдың толық жинағында 1890 жылы мен 1898 жылы арасында жазылған бір алуан шығармалары - «қарасөз» деп аталады. Тарихтық мақала-очерк тәрізді қазақ халқының қайдан шыққандығына арналған дәлелді, деректі қысқа зерттеу шығармасы «Ғақлимат тасдиқат» деген атпен бөлекше көшіріліп жүретін дін, мораль мәселелеріндегі Абайдың бір үлкен ой-толғауы болады. 2. Абайдың отыз екінші қара сөзі: «Білім-ғылым үйренбекке талап қылушыларға әуелі білмек керек. Әуелі-білім-ғылым табылса, ондай-мұндай іске жаратар едім деп, дүниенің бір қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемекке керек». в) Абай - сазгер. Абай тек ақын ғана емес, сонымен қатар бірге қазақтың халық музыкасын терең білетін сазгер де еді. Ол өз өлеңдеріне көптеген әндер шығарып, қазақ поэзиясын бұрын болмаған ұйқас түрімен (сегіз, алты тармақ т.б.) байытты. Абайдың әлі күнге дейін айтылып жүрген әңдерінің қатарына «Желсіз түнде жарық ай», «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Көзімнің қарасы» сияқты әндерін айтуға болады. Мысалы «Көзімнің қарасы ...» - атты Абайдың әні 1891 жылы жазылған, әрқайсысы 4 тармақты 22 шумақтан тұрады. Шығарманың өзекті тақырыбы - махаббат мәселесі. г) Абай - аудармашы. 1. Абай орыс әдебиетін 1882 жылдан бастап аударған. Ең ірі аудармасы - орыстың ұлы ақыны М.Ю.Лермонтовтың «Бородино» атты патриоттық өлеңінен үзінді. Ең соңғысы Лермонтовтың «Вадим» атты әңгімесі. Абай аудармаларын зерттеушілер қазіргі орыс әдебиетінен оның елуден аса аударған өлеңдері барлығын айқындап отыр. Қазақ жұртшылығы Пушкин, Лермонтов, Толстой, Крылов т.б. ірі тұлғалармен бірінші рет Абай арқылы танысып, оларды қазаққа өз ақындарындай сүйгізді. 2. Абайдың А.С.Пушкиннен аударған «Татьянаның Онегинге жазған хаты». ІІІ.Ой – толғаныс Абайдың мұражайы бейнефильм арқылы көрсетіледі
Сабақты бекіту Бекітуге арналған сұрақтар: 1 тапсырма Абайдың өмірі мен шығармашылығына байланысты. Домино ойының ойнаймыз. 2 тапсырма А деңгей Абай жайлы ң сөйлем құрайдыү В деңгей Абай тақырыбында диалог құрадыү Сдеңгей «Менің сүйікті ақыным-Абай». «Абай дана-Абай дара» . «Ұлы ақын -Абай» тақырыптарының бірін таңдап эссе жазу. Қорытындылау
Оқушыларды бағалау. Үйге тапсырма:Ереже жаттау. Абай өмірбаянын оқу мазмүндау. | Cұрақ-жауап әдісі Сың тұрғысынан ойлау. Айтылым жазылым Топпен жұмыс ЖИГСО 3 тәсілі арқылы тақырыпты ашу Тыңдалым Жазылым Сұрақ-жауап Деңгейлік тапсырма Сыңдарлы оқыту | Ыбырай шығармашылығы жайлы сұрақтар Оқулықтағы жаңа сөздер Абай Құнанбаев жайлы ресурс Бейнебаян
Кеспе қағаздар | Студенттер сұрақтарға жауап береді
Сөздерді дауыстап оқиды қайталайды Сөйлем құрайды Балық қанқасын толтырады.
Студенттер бейнебаянды тамашалайды ой түйеді Студенттер бір параққа сұрақ жазса екінші параққа сұраққа жауап жазып, өзара қисынына келтіреді ББҮкестесі арқылы сабақты қорытады |
Oqýtyshy /Преподаватель/ Teacher: ___________________________________
Өмір жолы:
Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы қазіргі ШҚО Абай ауданында Құнанбай Өскенбайұлының отбасында 10 тамызда 1845 жылы дүниеге келген. Әкесі Құнанбай дәулетті бай, аға сұлтан болып, өмірінің соңында Меккеге барып қажы атанған.
Шешесі Ұлжан сабырлы, парасатты адам болған. Абай білімді 10 жасқа дейін ауыл молдасынан, одан әрі Семей қаласындағы Ахмет Риза медресінде оқып, оның үшінші жылында осы қаладағы «приходская школаға» қосымша түсіп, орысша сауатын ашады. Он үш жасқа келгенде Абайдың әкесі Құнанбай оқудан шығарып алып, оны ел билігіне баули бастады.
Табиғатынан зерек Абай білімін өз бетінше жалғастыруын тоқтатпай, сол кездеге Семей қаласындағы кітапханаға түсетін әдеби басылымдармен тұрақты түрде танысып отырды.
Абай 1876-1878 жылдары Қоныр-Көкше еліне болыс болып сайланады. 1870 жылдары мұнда жер айдалып келген Е.Михаэлис, И.Долгополов, Леонтьев т.б. ақындармен танысып, араласып кетеді.
Абай өлең жазуды он жасынан бастаған, бірақ аға сұлтанның баласына өлең жазу, ақын болу деген қоғамдық пікірде дұрыс қабылданбағандықтан, ол өз өлеңдерін біреулердің атынан шығарып жүрген.
Абай 1886 жылы қырық бір жасында «Жаз» деген өлеңін тұңғыш рет өз атымен жария еткен. Абай Фирдоуси, Низами, Сағди, Хафиз, Науаи, Физули т.б. шығармаларын араб, парсы, шағатай тілдерінде оқыған. Абайдың үш әйелі (Ділдә, Әйгерім, Еркежан ) болған, олардан жеті ұл, үш қыз өсіп-өнген.
Абай өзі ерекше үміт еткен үш баласынан ерте айырылды. Петербургте оқып жүргенде өкпе дертіне шалдыққан Әбіш (Әбдірахман) 1895 жылы, өзіне тартып ақын болған балалары Мағауия мен Ақылбай 1904 жылы бірінен кейін бірі қайтыс болады. Балаларының қайғысы Абайды меңдетіп, ол 1904 жылы дүниеден озды. Жұртқа Абай қазасын естірту мақсатында «Семипалатинский листок» атты газетке 1905 жылы Ә.Бөкейханов некролог жариялады. Ақынның өмірбаяны орыс тілінде жызап Абайдың тұңғыш өлеңдер жинағын Петербургтегі Броганский баспасынан жарық көруге қолғабыс жасаған да Ә.Бөкейханов.
2) Абай - ұлы ақын, ойшыл, сазгер, аудармашы:
а) Абай - ұлы ақын.
1. Ұлы ақынды заман туғызады. Абай қазақтың жаңа реалистік жазбаша әдебиетінің негізін салды. Абайдың шындық дарыны аса қуатты және сан қырлы. Ол-керемет суреткер ақын және сыршыл лириканың сирек кездесетін шебері. Абай поэзиясының көкейкесті мәселесі - санаға ойтүрткі салар нақыл, өсиет, өнеге тағылым айту. «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» немесе келшешек жастарға, «Ғлым таппай мақтанба, орын таппай баптанда» дейді. Ақынынң жылдың төрт мезгілін суреттейтін «Қыс», «Жаз», «Күз», «Жазғытұры» секілді өлеңдерінің әрқайсысы мағынасы жағынан бірдей, құрылысы жағынан әртүрлі болып шыққан.
2. Абайдың өлеңін мәнерлеп оқу.
б) Абай - ұлы ойшыл.
1. Абайдың толық жинағында 1890 жылы мен 1898 жылы арасында жазылған бір алуан шығармалары - «қарасөз» деп аталады.
Тарихтық мақала-очерк тәрізді қазақ халқының қайдан шыққандығына арналған дәлелді, деректі қысқа зерттеу шығармасы «Ғақлимат тасдиқат» деген атпен бөлекше көшіріліп жүретін дін, мораль мәселелеріндегі Абайдың бір үлкен ой-толғауы болады.
2. Абайдың отыз екінші қара сөзі:
«Білім-ғылым үйренбекке талап қылушыларға әуелі білмек керек. Әуелі-білім-ғылым табылса, ондай-мұндай іске жаратар едім деп, дүниенің бір қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемекке керек».
в) Абай - сазгер.
Абай тек ақын ғана емес, сонымен қатар бірге қазақтың халық музыкасын терең білетін сазгер де еді.
Ол өз өлеңдеріне көптеген әндер шығарып, қазақ поэзиясын бұрын болмаған ұйқас түрімен (сегіз, алты тармақ т.б.) байытты. Абайдың әлі күнге дейін айтылып жүрген әңдерінің қатарына «Желсіз түнде жарық ай», «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Көзімнің қарасы» сияқты әндерін айтуға болады.
Мысалы «Көзімнің қарасы ...» - атты Абайдың әні 1891 жылы жазылған, әрқайсысы 4 тармақты 22 шумақтан тұрады. Шығарманың өзекті тақырыбы - махаббат мәселесі.
г) Абай - аудармашы.
1. Абай орыс әдебиетін 1882 жылдан бастап аударған. Ең ірі аудармасы - орыстың ұлы ақыны М.Ю.Лермонтовтың «Бородино» атты патриоттық өлеңінен үзінді. Ең соңғысы Лермонтовтың «Вадим» атты әңгімесі. Абай аудармаларын зерттеушілер қазіргі орыс әдебиетінен оның елуден аса аударған өлеңдері барлығын айқындап отыр. Қазақ жұртшылығы Пушкин, Лермонтов, Толстой, Крылов т.б. ірі тұлғалармен бірінші рет Абай арқылы танысып, оларды қазаққа өз ақындарындай сүйгізді.
2. Абайдың А.С.Пушкиннен аударған «Татьянаның Онегинге жазған хаты».
Тапсырма
А деңгей Абай жайлы 4 сөйлем құрайды.
В деңгей Абай тақырыбында диалог құрайды.
Сдеңгей «Менің сүйікті ақыным-Абай». «Абай дана-Абай дара» . «Ұлы ақын -Абай» тақырыптарының бірін таңдап эссе жазу.
Қорытынды
| Білемін | Білдім | Білгім, үйренгім келеді |
|
|
|
|
Қысқарған сөздер
Кейбір күрделі атаулар, мемлекет, мекеме, ұйым аттары бірнеше сөздің тіркестерінен құралып, кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы: Машина-трактор станциясы деген МТС болып, Америка Құрама Штаттары деген АКШ болып, Біріккен Ұлттар Ұйымы деген Б¥¥ болып, Қазақтың мемлекеттік университеті деген ҚазМУ болып кысқарып та жұмсалады. Осындай күрделі атаулардың белгілі тәсілдермен қысқартылып алуын қысқарған сөздер дейді.
Күрделі атаулар әр түрлі жолдармен кыскартылады.
1. Күрделі атау құрамыңдағы сөздердің бас әріптерінен құралады. Мысалы: Б¥¥ — Біріккен Ұлттар Ұйымы, ҒА — Ғылым Академиясы, ХШЖК — Халық шаруашылық жетістіктерінің көрмесі, КТУ — кәсіптік-техникалық училище т. б.
Бұндай қысқарған сөздер бас әріппен жазылады да оларға қосымша дефис (-) арқылы жалғанады. Мысалы: АКШ-тың (Америка Құрама Штаттарының), ҒА-нан (Ғылым академиясынан).
2. Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің бас буыны мен кейінгі сөздердің бас әріптерінен құралады. Мысалы: ҚазМИ — Қазақтың медицина институты.
Бұндай қысқарған сөздердің бірінші буынындағы бірінші әріп пен кейінгі сөздерден қысқартылып алынған бірінші әріптері бас әріппен жазылады да, оларға қосымша дефис (-) арқылы жалғанады. Мысалы: ҚазМУ-дің (Қазақтың мемлекеттік университетінің) студенті, ҚазТАГ-тің (Қазақтың телеғраф агенттігінің) мәлімдемесі.
3. Күрделі атау құрамындағы сөздердің бірінші буындарынан немесе бірінші сөздің бірінші буыны мен келесі сөз тұтасымен бірігіп құралады. Бұндай қысқарған сөздер кіші әріппен жазылады да, қосымша әдеттегі сөздей (дефис арқылы емес) жалғанады, яғни қосылып жазылады. Мысалы: обкомға (облыстық комитетке) барды, ауаткомда (аудандық атқару комитетінде) болды, педучилищеге (педагогтік училищеге) түсті, медпункттің (медициналық пункттің) алдында т. б.
4. ГАЗ-51, ТУ-154, Ил-86, АН-24 тәрізді техника түрлерінің (самолет, машина, трактор т. б.) маркаларын көрсету үшін алынған шартты белгілер де қысқарған сөздер болып табылады. Бұңдай қысқарган сөздер бас әріппен жазылады да, қосымша дефис арқылы жалғанады. Мысалы: ТУ-154-пен ұшып келді.
5. Әр түрлі өлшемнің атауы болып табылатын м (метр), см (сантиметр), кг (киллограмм), т (тонна), га (гектар), ц (центнер), т. б. (тағы басқа), тәрізді белгілер де қысқарған сөздер болып табылады. Бұлар кіші әріппен жазылады да, қосымша жалғанбайды.
Абай Құнанбайұлы. Өмірі мен шығармашылығы. Қысқарған сөздер (114.5 KB)
0
141
0
Нравится
0
