. Башҡортостан Республикаһы
Өфө ҡалаһы ҡала округы
«Мостай Кәрим исемендәге 158-се Башҡорт гимназияһы”
Муниципиаль дөйөм белем биреү учреждениеһы
«Ҡаралды» «Килешелде» «Раҫланды»
Мәктәп ММБ ултырышында Директорҙың УТЭ урынбаҫары мәктәп директоры
Протокол № _________ ________ /Э.Я.Шакирова/ _____Ахмадеева Г.Г./
«___» _______ 20___ й. «___» _______ 20___ й . Приказ № ______
«___» _______ 20___ й.
Кластан тыш эшмәкәрлек буйынса
уҡыу-уҡытыу эш программаһы
Кластан тыш эшмәкәрлек йүнәлеше: дөйөм интеллектуаль
Кластан тыш эшмәкәрлектең исеме: “Башҡорт телен өйрәнәм”
Ойоштороу формаһы:түңәрәк(кружок)
Класс:
Дөйөм сәғәттәр һаны:
Аҙнаға сәғәттәр һаны:
Программа:төҙөүселәре Мәүлийәрова Ә.Т. Яңы стандарттар буйынса дөйөм белем биреү мәктәптәренең 1-4 – се кластар өсөн “Башҡорт теле” дәреслегенә программа.
Уҡытыусы: Зәйнуллина Рәғиҙә Хөсәм ҡыҙы.
2017 йыл
Аңлатма яҙыу
“Башҡорт телен өйрәнәм” түңәрәгенең уҡыу- уҡытыу программаһы “Мәғариф тураһында”ғы законға, “Рәсәй Федерацияһының икенсе быуын Федераль дәүләт хөкүмәт стандарттарына, “Башҡортостан халыҡтары телдәре” законына, 2017/2018 уҡыу йылында дөйөм белем биреү учреждениеларында ҡулланыу өсөн Башҡортостан Республикаһының Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән уҡыу әсбаптары исемлегенә,Башҡортостан Республикаһы Өфө ҡала округы муниципаль мәғариф учреждениеһы “Мостай Кәрим исемендәге 158-се Өфө ҡала Башҡорт гимназияһынының” уҡыу планына таянып эшләнде.
Был документтарҙа милли мәктәптәрҙә туған телде тейешле кимәлдә уҡытыу, уның мөһим проблемалары, заманса уҡытыуҙың бурыстары, йүнәлештәре, юлдары билдәләнгән. Икенсе быуын хөкүмәт стандарттарының талаптарына ярашлы бала башҡорт теле буйынса белем алыу менән бер рәттән яңы йәшәү шарттарына яраҡлы тормош тәжрибәһе тупларға,уңышлы уҡыусы һәм эшмәкәр шәхес сифаттарына эйә булырға тейеш.
Түңәрәктә яңы технологиялар ( үҫтереүсе уҡытыу, проблемалы, проектлау) һәм уйындар ҡулланыла.
Уҡыу предметына дөйөм характеристика.
«Башҡорт телен өйрәнәм» түңәрәгендә башҡорт теле предметы ярҙамында түбәндәге үҫеш юлдары тормошҡа ашырыла:
Предмет кимәлендә белемгә эйә булыу;
Уҡыу техникаһын үҫтереү, текстарҙы анализлау юлдарына эйә булыу;
Яҙма һәм һөйләү телмәренә эйә булыу;
Тел тураһында белем алыу һәм системалаштырыу;
Орфография һәм пунктуацияны өйрәнеү;
Башҡорт теленең тәрбиәүи потенциалын ҡулланыу;
Программаның йөкмәткеһе
Программа һөйләшеү, телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм үҫтереүҙе күҙ уңында тотҡан тематиканы, уҡыу өсөн әҙәби әҫәрҙәрҙе, орфоэпия һәм орфография, элементар грамматик һәм пунктуацион материалдарҙы үҙ эсенә ала.
Фонетика. «Өн һәм хәреф» темаһы буйынса алған белемдәрҙе системаға килтереү. Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Нәҙек һәм ҡалын һүҙҙәр, уларҙы тамғалау. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ижек. Һүҙҙе ижеккә бүлеү. Һүҙҙе юлдан юлға күсереү.
Һүҙ башында э хәрефе. Һүҙ уртаһында е хәрефе. Й хәрефенең яҙылышы. Йо, йө, йе, йы, йә ҡушымсалары. Үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә е, ё, ю,я хәреф-тамғалары. У-ү хәрефле һүҙҙәр.
Һүҙ. Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәр. Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр. Предметтың хәрәкәтен (эшен) белдергән һүҙҙәр. Һәм, менән, да-дә, ҙа-ҙә, ла-лә. та-тә. ғына-генә, ҡына-кенә ярҙамсы һүҙҙәре.
Һөйләм. Һорау һөйләм . Өндәү һөйләм. Хәбәр һөйләм. О-ө хәрефле һүҙҙәр. Һөйләмдең сиктәрен билдәләү.
Орфография һәм пунктуация. Кешенең исем-фамилияларын, хайуан ҡушаматтарын һәм ер-һыу атамаларын ҙур хәреф менән яҙыу. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең айырым яҙылыуы.
Универсаль уҡыу эш төрҙәре. Уҡыу эшмәкәрлегенә өйрәнеү. Текстарҙы аңлы һәм тасуири уҡыу.
Хәрефтәрҙе айырым һәм бер-береһе менән тоташтырып таҙа яҙыу. һүҙ һәм һөйләмдәрҙе, текстарҙы күсереп яҙыу. Ишеткәнде яҙыу (диктант). Уҡытыусы ҡуйған һорауға тулы һәм асыҡ яуап биреү, дәрестә иғтибар менән тыңлау. Уҡытыусы ҡушҡанды аңларға өйрәнеү. Үҙ-ара һөйләшеү (диалог) ҡороу. Тел күренештәрен күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау һәм һығымта яһау. Үҙ аллы белем алырға өйрәнеү. Уҡытыусы ярҙамында маҡсат ҡуйыу. Эште планлаштырыу һәм уның буйынса эшләү. Тикшереү. Эште баһалау.
Тыуған төйәк, үҙебеҙ йәшәгән урын тураһында әңгәмәләр үткәреү, әҫәрҙәр уҡыу. Яҙыусылар менән осрашыуҙар үткәреү.
Шиғыр, хикәйә яҙыу күнекмәләренә өйрәтеү. Ғилми-тикшеренү эштәренә әҙерлек, проект эштәре башҡарыу.Төрлө конкурстарҙа ҡатнашыуға әҙерлек.
Уҡыу йылы аҙағына уҡыусыларҙың әҙерлек кимәленә талаптар
Шәхси үҫеш кимәле.
«Башҡорт телен өйрәнәбеҙ» түңәрәген үткәргәндә , уҡыусыны шәхси үҫеш кимәлен үҫтереү бурыстарын ҡуя:
телдең һәм телмәрҙең кешеләр тормошондағы әһәмиәтен аңлау;
тексты эмоциональ ҡабул итеү, үҙеңдең хис-тойғоларыңды белдереү;
кешеләрҙең хис-тойғоларын аңлау, уртаҡлашыу, бүлешеү;
уҡылған әҫәрҙең геройҙарына һәм уларҙың эшенә ҡарата үҙеңдең мөнәсәбәтеңде белдереү.
Метапредмет кимәле
Ойоштороу эшмәкәрлеге:
уҡытыусы ярҙамында эшмәкәрлек маҡсатын билдәләү;
дәрестә эш барышын һөйләп барыу;
дәреслек материалы менән эшләү барышында уйҙы, фаразды әйтеү;
уҡытыусы тәҡдим иткән план буйынса эшләү;
коллектив төҙөлгән план буйынса эшләү.
Танып белеү эшмәкәрлеге:
дәреслектең, матур яҙыу өлгөләренең айышына төшөнөү (тышы, йөкмәткеһе, шартлы билдәләре);
дәреслектән, текстан, иллюстрацияларҙан һорауға яуап табыу;
бергәләп йәки үҙ аллы башҡарған эш буйынса һығымта яһай белеү;
уҡылған текстың йөкмәткеһен һөйләү.
Аралашыу эшмәкәрлеге:
фекереңде телдән формалаштырыу;
кешенең телмәрен тыңлау һәм аңлау;
тыңлай белеүҙең уңышлы аралашыуға шарт булыуын үҙләштереү;
тексты тасуири уҡыу һәм йөкмәткеһен һөйләү;
уҡытыусы һәм класташтар менән берлектә тәртип ҡағиҙәләре һәм уларҙы үтәү тураһында килешеү.
Предмет үҙләштереү кимәле:
тексты һөйләмдәр теҙмәһенән әйыра белеү;
бөтөн һүҙҙәр менән аңлы, дөрөҫ уҡыу;
тексты ентекле һөйләй белеү;
хикәйә төҙөү;
һүҙҙең өндәрен атау, ижеккә бүлеү, өндәр һәм хәрефтәр һанын билдәләү. Дөрөҫ баҫым ҡуйыу, хәреф-өн анализы яһау;
һөйләмде, кешенең исемен һәм фамилияһын баш хәреф менән яҙыу;
һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйып яҙыу;
баҫма тексты күсереп яҙыу, диктант итеп яҙыу;
тамырҙаш һүҙҙәрҙең тамырын табыу.
1-се класс аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләр:
беренсе класты тамамлаған уҡыусы туғанлыҡ атамаларын белергә
туғандары менән ошо атамаларҙы ҡушып аралашырға,
башҡортса һөйләшергә,
дәрестә үткән һүҙбәйләнештәрҙе урынлы ҡуллана белергә, милли кейем, музыка ҡоралдары, аш-һыу, йорт хайуандары атамаларын белергә тейеш.
1-се класс: бөтәһе 99 сәғәт, аҙнаһына 3 сәғәт.
Тематик планлаштырыу.
№ | Тема | Сәғәттәрһаны | Үткәреү ваҡыты
| Факт сәғәт
|
I | Белем,мәктәп, класс һәм һабаҡташтар , ғаилә тураһында тәүге төшөнсәләр биреү. | 21 |
|
|
1-3 | Беҙҙең ғаилә | 3 |
|
|
4-6 | “Ололар әйткәнде тыңлау | 3 |
|
|
7-9 | Дәрескә кәртәләү яһаныҡ | 3 |
|
|
10-12 | Ғаилә ағзалары | 3 |
|
|
13-15 | Туғанлыҡ атамалары | 3 |
|
|
16-18 | Өләсәйемдең һандығы | 3 |
|
|
19-21 | Өләсәй- ҡояш. | 3 |
|
|
II | Ғаилә хеҙмәт менән йәшәй | 15 |
|
|
22-24 | Хикәйә сәхнәләштереү | 3 |
|
|
25-27 | Хикәйә сәхнәләштереү, ҡунаҡтар саҡырыу | 3 |
|
|
28-30 | Атайымдың эш ҡоралдары | 3 |
|
|
31-33 | Һүрәт менән эшләү | 3 |
|
|
34-36 | Беҙҙең баҡса | 3 |
|
|
III | Беҙҙең өйөбөҙ | 18 |
|
|
37-39 | Йорт йыһаздары | 3 |
|
|
40-42 | Хөрмәт итеү тигән һүҙ бәйләнеше менән эшләү | 3 |
|
|
43-45 | Бүләккә һүрәт | 3 |
|
|
46-48 | Дәфтәрҙәге һүрәткә аңлатма биреү. | 3 |
|
|
49-51 | Өләсәйем һөйләгәне | 3 |
|
|
52-54 | Ауыҙ асып тыңлау, аңлатма биреү | 3 |
|
|
IV | Башҡорттарҙың хужалығы | 12 |
|
|
55-57 | Дәфтәр- дәреслектәге һүрәт менән эш | 3 |
|
|
58-60 | Йорт- малдарының аиамалары менән танышыу. | 3 |
|
|
61-63 | Ҡолонҡай хикәйәһен уҡыу. | 3 |
|
|
64-66 | Ят тауыҡ. Йорт малдарының ҡушаматтары. | 3 |
|
|
V | Һаҡсыллыҡ – ваҡсыллыҡ түгел | 6 |
|
|
67-69 | Балаларҙа һаҡсыллыҡ тәрбиәләү | 3 |
|
|
70-72 | Оло йөрәкле тигән һүҙбәйләнешкә һүрәт | 3 |
|
|
VI | Башҡорт ғаиләһенең хәле | 9 |
|
|
73-75 | Милли кейемдәрҙең атамаларын үҙләштереү | 3 |
|
|
76-78 | Милли аштар тураһында белешмә биреү | 3 |
|
|
79-81 | Алтын ҡуллы һүҙбәйләнешенә аңлатма биреү | 3 |
|
|
VII | Ғаиләнең ял ваҡыты | 12 |
|
|
82-84 | Телеңде йоторлоҡ аҙыҡтар | 3 |
|
|
85-87 | Хикәйә өҫтөндә эш | 3 |
|
|
88-90 | Ауыл менән ҡала тәбиғәте тураһында һөйләшеү | 3 |
|
|
91-93 | Нимә ул бәхет? Нимә ул һағыныу? | 3 |
|
|
VII | Балаларҙы тәбиғәткә алып сығыу | 6 |
|
|
94-96 | Ағастар, ҡоштар, бөжәктәр төрлөлөгө | 3 |
|
|
97-99 | Тәбиғәт матурлығы, уны ҡәҙерләү тураһында һөйләшеү. | 3 |
|
|
| Бөтәһе: | 99 |
|
|
Программаның йөкмәткеһе.
Белем м2кт2п, класс 32м 3аба7таштар тура3ында т21ге т0ш0нс2л2р бире1. .;илем, хазина 31662ре ним2 а8лата/ Белем алыу – эн2 мен2н 7ойо 7а6ыу, тиг2н м272лде а8латыу.
Бе66е8 4аил2. ;аил2 а4залары ара3ында йылы м0н2с2б2т 3а7лар4а 0йр2те1. Татыулы7 тура3ында т0ш0нс2.
Ололар 2йтк2нде ты8лау, улар6ы8 а7ыл-к282шт2рен2 7ола7 3алыу к2р2клеге. Ним2 ул зи3ен Зи3ен ны4ытыу тиг2н 316 б2йл2нешк2 7арата т0ш0р0лг2н 31р2тте й2бештере1 32м а8латма бире1. М272лде8 ни ик2нен а8латыу.
Донъяла4ы и8 изге 31662р6е та7та4а я6ып 7уйыу. Изге тиг2н 316г2 а8латма бире1 32м синонимдар э6л21.
Е8 3ы64аныу, ихлас, бик тел2п, ысын к18елд2н тиг2н 31662р6е8 м242н23ен а8латыу.Улар менән һөйләмдәр төҙөү.
Д2р2рест2 к2рт2л21 я3аны7. Баланы фекерл2рг2,бер н2м2не икенсе3е мен2н са4ыштырыр4а, йор 316лекк2 0йр2те1. Бишк2 атланыу, 7ояштай бал7ыу 316б2йл2нешт2рен2 а8латма бире1.
;аил2 а4залары. Телм2р 19тере1 ма7сатында 0й62н алып килг2н фото буйынса 4аил2 а4залары тура3ында 30йл2те1. Ту4андарыны8 исемд2рен, ту4анлы7 атамаларын 2йтеп 30йл2те16е мотла7 шарт итеп 7уйыу. С2хн2л2штерелг2н уйындар6а 3орау6ар4а ши4ри яуаптар бирерг2 0йр2те1/Яуап бир2 алма4андарын ирек3е6л2рг2 ярамай, яйлап 0йр2терг2 к2р2к/.
Ту4анлы7 атамалары.Ту4анлы7 м0н2с2б2тт2рен 3а7лау6а ту4анлы7 атама3ы мен2н 0нд2ше16е8 232ми2тен а8латыу. Олоно оло ит2, кесене кесе ит2 беле16е8 ту4анлы7 атама3ынан башланыуын а8латыу.
)л2с2йемде8 3анды4ы битен2 31р2тт2р й2бештере1 32м баш7орт кейемд2рене8 борон4о атамаларын 2йте1. Ш2ж2р2 битенд2ге 31р2тк2 а8латма бире1. Баш7орт хал7ыны8 борон-борондан ш2ж2р2 т0601ен, ш2ж2р2 а4асы нинд2й осра7та матур булып 19еп кит2, нинд2й шарттар булма3а, 7орой – а8латыр4а.
?ан ту4андар6ы8 бер-бере3е мен2н к16г2 к1ренм29 нур6ар мен2н б2йле булыуы.
)л2с2й – 7ояш. №2р бала 16 0л2с23ен 31р2тк2 т0ш0р30н д2 ни 0с0н улай итеп т0ш0р01ен а8лат3ын.
Ту4анлы7 атамалары буйынса с2хн2л2штерелг2н уйын-7абатлау д2ресе. Д2реск2 0лк2нд2р62н бер-нис2 кешене са7ырып, ту4анлы7ты8, ту4анлы7 атама3ы мен2н 0нд2ше16е8 232ми2тен а8латыу.
;аил2 хе6м2т мен2н й2ш2й. Балалар4а физик с2л2м2тлекте8, сыны77анлы7ты8 232ми2тен а8латыу. Баш7орт хал7ыны8 Я7шы кеше тура3ында4ы хыялы. Хыялында4ы батыр6ы 2ки2т батыр6ары итеп к16 алдына килтере1е.
С2хн2л2штерелг2н 7абатлау д2ресенд2 кемг2 о7шар4а тел2162ре, улар6ы8 уйынса я7шы сифаттар6ы 2йттерерг2 к2р2к.
Атайымды8 эш 7оралдары. Ир-егетт2р6е8 эш 7орамалдарыны8 атамаларын 2йтерг2, 7улланылышын 0йр2терг2. )й62 нинд2й эш 7орамалдары барлы4ын 3орашыр4а. Умартасылы7 7орамалдары тура3ында а8латыр4а.
;аил2 хе6м2т мен2н й2ш2й. Кемде8 ни мен2н ш040лл2нг2нен а8латыу. Белм21 42йеп т1гел, белерг2 тел2м21 42йеп тиг2н м272лг2 а8латма бире1.
№1р2т мен2н эшл21. Абдулла Нафи7ов мен2н Моор6ы8 /б0й0к рус к0р2шсе3е Александр Знаменский/ )ф0л2ге к0р2ше тура3ында 30йл2рг2. Табан ялтыратыу тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1. Балалар6ы8 1662рен2н 32р т0рл0 к0р2шт2р тура3ында 30йл2терг2. Б2л2к2й62н хе6м2т яратып 19к2н кешене8 ма7сатына ти6ер2к 0лг2ш2 алыуы тура3ында фекер6е зи3енен2 3алыр4а.
Бе66е8 ба7са. !6е8 т2рби2л2п 19тереп, 16е8 060п аша4ан емеште8 икел2т2 фай6алы булыуын а8латыр4а. Й06 нурланыу тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1. Емеш-ел2к, й2шелс2 атамаларын баш7ортса атап сы4ыр4а.
Бе66е8 0й0б06. Д2фт2р-д2реслекк2 йорт йы3аздары 31р2тт2рен й2бештереп сы4ыу, 32рбере3ене8 атамаларын 2йте1. Х0рм2т ите1 тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1.
М2кт2п й2ки ҡала музейына барыу.
Д2фт2р62ге 31р2тк2 а8латма бире1. Баш7орт м262ни2те кабинетына сы4арылыш класы у7ыусы3ы и9т2лекк2 б1л2к 7алдыр4ан. Б1л2кте 7улдан я3а4ан осра7та 726ерле л2, матур 6а була.
Шатморатты8 0л2с23е 30йл2г2нд2ре буйынса 28г2м2 1тк2ре1. Ауы6 асып ты8лау тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1. С2хн2л2штерелг2н 7абатлау д2рест2ренд2 м0мкин тиклем я8ы 31662р, атамалар 0йр2те1.
Баш7орттар6ы8 хужалы4ы. Д2фт2р-д2реслект2ге 31р2тт2р 32м 09т2лм2 к1рг26м2лелек мен2н эшл21. Йорт малдарыны8 атамаларын, улар6ы8 тауыш сы4арыуына 7арата 2йтелг2н ымлы7--7ылымдар6ы а8латыр4а. №ыйыр ба7ыра, ат кешн2й, к2з2 м2ьелд2й, 3ыйыр бы6аулай, бей2 7олонлай, к2з2 б2р2сл2й 3.б.
?олон7ай. Хик2й2л2 7олон7ай6ы 7от7арыу ва7и4а3ы. Бей2не8 батырлы4ы. Балалар6ан йорт малдары тура3ында 30йл2те1.
Шатморатты8 0л2с23е ни 0с0н ауылда абруйлы кеше – балалар6ан 30йл2терг2.
Ят тауы7. Йорт малдарыны8 7ушаматтары. Улар6ы8 ни 0с0н 7ушылыуы.
С2хн2л2штерелг2н 7абатлау д2ресенд2 32р мал4а хас бул4ан 16енс2лекте к1ре1 32л2тен 19терерг2.
№а7сыллы7 - ва7сыллы7 т1гел. Балалар6а 3а7сыллы7 сифаты т2рби2л21. И9ке я8ыны 3а7лай тиг2н 2йтемг2 а8латма бире1. Бер2й 0лк2н кешене са7ырып 3а7сыл булыу6ы8 к2р2кле сифат ик2нлеге тура3ында 28г2м2 1тк2ре1 отошло булыр.
№1р2т мен2н эшл21. Оло й0р2кле тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1.
Баш7орт 4аил23е.
Милли кейемд2р6е8 атамаларын 16л2штере1. Милли аштар туа3ында белешм2 бире1. Балалар6ы8 1662рен2н 30йл2те1. Алтын 7уллы тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1.
С2хн2л2штерелг2н 7абатлау д2ресенд2 милли кейем, аш-3ыу атамаларын 16л2штере1г2 и4тибар итерг2. Алтын 7уллы тиг2н 316б2йл2нешк2 и4тибар ите1. Милли аш-3ыу байрамы 1тк2ре1.
Ары9лановтар. №0н2рле кешене8 ма7таулы, и4тибар 162генд2 булыуы тура3ында 28г2м2. У7ыусыны8 ярат7ан музыка 7оралы 31р2тен эшл2терг2, 32л2тен билд2л2рг2, балала музыка4а 7арата 7ы6ы73ыныу уятыр4а. Бер2й о9та музыкантты са7ырып уйнатыу отошло булыр.
;аил2не8 ял ва7ыты. Балалар6ы т2би42тк2 алып сы4ыу. Т2би42тте8 матурлы4ы, т090 тура3ында 28г2м2.
Шатморат 7алала. Хик2й2не у7ы4ас, бала4а 0лк2нд2р62н нинд2й 32йб2т сифаттар к1ск2нлеген а8латыр4а. №2р баланан кемг2 о7шар4а тел21е тура3ында фекерен 3орар4а.
?алала ял. Т2би42тте8 кеше к18елен2 т2ь9ире тура3ында 28г2м2. К18ел сафландырыу тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1.
Шатморатты8 т0ш0. Хик2й2 буйынса 28г2м2. Ним2 ул б2хет №а4ыныу ним2 ул. №а4ыныу тура3ында м272лд2р. Ни 0с0н Шатморат ауылын 3а4ынып т0ш к1р2, 2 Р2с1л ауыл тура3ында бик уйламай». Т16емле, сы6амлы булыу тура3ында 28г2м2.
Балалар6ы т2би42тк2 алып сы4ып, т2би42тк2 7арата 3а7сыл булыу тура3ында 28г2м2 1тк2ре1.
А4астар6ы8, 7оштар6ы8, б0ж2кт2р6е8 т0рл0л0г0, 32р бере3ене8 тап шулай булыуыны8 фай6а3ы тура3ында бала а8ларлы7 итеп 28г2м2 1тк2рерг2.
2-се класс аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләр:
икенсе класты тамамла4ан у7ыусы 4аил2 уса4ыны8 йылылы4ын, ишле 4аил2не8 09т0нл0г0 тура8ында
ту4анлы7ты8, татыулы7ты8, ду9лы7ты8 232ми2те ним2 ик2нлеген белерг2
изге той4олар6ы 3а7лар4а к2р2клеген а8лар4а тейеш
баш7ортса 30йл2шерг2
д2рест2 1тк2н 316б2йл2нешт2р6е урынлы 7уллана белерг2
ҡыҫҡа хикәйәләр, иншалар яҙырға тейеш.
2-се класс: бөтәһе 68 сәғәт, аҙнаһына 2 сәғәт.
Тематик планлаштырыу.
№ | Тема | Сәғәттәр һаны | Үткәреү ваҡыты | Факт сәғәт |
Йәйге ялым | 2 |
|
| |
1-2 | Мин аралашҡан кешеләр | 2 |
|
|
| Туғандарым күңел нурҙарым | 2 |
|
|
3-4 | Туғанлыҡ терминдарын иҫкә төшөрөү, нығытыу | 2 |
|
|
Туғандар һәм дуҫтар | 4 |
|
| |
5-6 | Атай әсәй яғынан туғандар | 2 |
|
|
7-8 | Туғанлыҡ тураһында мәҡәлдәр | 2 |
|
|
Беҙҙең заттың хөрмәтле кешеләре | 6 |
|
| |
9-10 | Өлкәндәр менән балалар мөнәсәбәте | 2 |
|
|
11-12 | Ҡалабыҙҙың хөрмәтле кешеләре | 2 |
|
|
13-14 | Абруй ҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы менән осрашыу | 2 |
|
|
Минең атайым | 4 |
|
| |
15-16 | Атай һабағы нимә ул? | 2 |
|
|
17-18 | Ир- егет булыу өсөн нимә кәрәк(мәҡәлдәр менән эш) | 2 |
|
|
| Башҡа яҡтарҙа йәшәүсе туғандар | 2 |
|
|
19-20 | Хат яҙырға өйрәтеү. Һүҙбәйләнештәрҙе урынлы ҡулланыу. | 2 |
|
|
| Ҡунаҡ ашы ҡара ҡаршы | 2 |
|
|
21-22 | Ҡунаҡ ҡаршылау һәм оҙатыу йолаһы. | 2 |
|
|
Әсәй яғынан туғандар | 4 |
|
| |
23-24 | Ҡоҙа һәм ҡоҙасалар, улар кемдәр? | 2 |
|
|
25-26 | Туғанлыҡ атамаларын нығытыу.Уларҙы һөйләмдә урынлы ҡулланыу күнекмәләре. | 2 |
|
|
| Минең дуҫ-иштәрем | 6 |
|
|
27-28 | Ысын дуҫ ниндәйбулырға тейеш? | 2 |
|
|
29-30 | «Йылан» хикәйһе менән танышыу. мәҡәлдәр менән эш. | 2 |
|
|
31-32 | Һабаҡташтарым | 2 |
|
|
Дуҫлыҡ | 4 |
|
| |
33-34 | Тормоштан ваҡиғалар.Хикәйә яҙыу. | 2 |
|
|
35-36 | Тормоштан ваҡиғалар.Хикәйә яҙыу. | 2 |
|
|
Уйын һәм уның әһәмиәте | 2 |
|
| |
37-38 | Буҙ яратҡан уйындар. | 2 |
|
|
Ярҙам | 4 |
|
| |
39-40 | Нимә ул ярҙам? | 2 |
|
|
41-42 | Бәләкәй туғандарға, ололарға ярҙам.Мәҡәлдәр менән эш. | 2 |
|
|
Матурлыҡ | 2 |
|
| |
43-44 | Матурлыҡ тураһында төшөнсә. | 2 |
|
|
Беҙҙең класс малайҙары | 2 |
|
| |
45-46 | «Ярымһаҡланыу» хикәйәһен уҡыу. Беҙҙең класс малайҙарының иң һәйбәт сифаттары. | 2 |
|
|
Беҙҙең класс ҡыҙҙары | 2 |
|
| |
47-48 | Биҙәнеү матурлыҡмы? Биҙәнгестәр нимә ул. | 2 |
|
|
Әсәй- әсәкәйгенәм | 6 |
|
| |
49-50 | Әсәйҙәр тураһында шиғырҙар ятлау. йырҙар йырлау. | 4 |
|
|
51-52 | Әсәйҙәр беҙҙә ҡунаҡта. | 2 |
|
|
Өләйсәйҙәр һабағы | 2 |
|
| |
53-54 | Өләсәйем кәңәштәре. Киң күңелле һүҙбәйләнеше өҫтөндә эш. | 2 |
|
|
Борнонғо биҙәнеү ысулдары | 2 |
|
| |
55-56 | Боронғо биҙәнеү ысулдарының ыңғай яҡтары, сәләмәтлеккә йоғонтоһо. | 2 |
|
|
Ғаилә бәйләнештәре | 4 |
|
| |
57-58 | Минең шәжәрәм | 2 |
|
|
59-60 | Минең ғаиләм | 2 |
|
|
Кешеләр, күршеләр менән аралашыу | 4 |
|
| |
61-62 | Ҡунаҡсыллыҡ тураһында мәҡәлдәр, әйтемдәр. | 2 |
|
|
63-64 | Башҡорт ҡунаҡсыллығы тураһында риүәйәт | 2 |
|
|
Экскурсиялар. | 4 |
|
| |
65-66 | Ҡаланың хөрмәтле кешеләре менәносрашыу | 2 |
|
|
67-68 | Беҙ –тимур командаһы. | 2 |
|
|
| Бөтәһе: | 68 |
|
|
Программаның йөкмәткеһе.
?абатлау. У7ыусыны8 й2йге ялы, кемд2р мен2н аралашыуы, 7ай6ар6а булыуы тура3ында 30йл2терг2. Ту4анлы7 атамаларын, 0йр2нг2н 316б2йл2нешт2рен фай6аланамы, баш7ортса та6а 30йл2ш2ме – и4тибар итерг2. К06, й2й мен2н к06 ара3ында4ы айырмалар, кешел2р6е8 ни мен2н ш040лл2не1е, к06 к0н0 7ыш7а нисек 26ерл2не1е ха7ында 28г2м2 алып барыр4а.
Ту4анлы7 терминдарын и9к2 т0ш0р01, ны4ытыу.
Бер ту4андар6ы8 4ына т1гел, ике ту4ан, 0с ту4андар6ы8 ту4анлы7 атамаларын 16л2штерерг2. Ту4андарым – к18ел нур6арым тип я6ып, ту4андар6ы8 исемд2ре й2н2ш23ен2 атамаларын да я6ып 7уйыр4а. Д2фт2р62ге м272лд2рг2, фразеологик атамалар4а а8латма бирерг2.
Ту4андар 32м ду9тар. Атай 32м 2с2й я4ынан ту4андар. Шатморатты8 ту4андары ха7ында хик2й2не у7ыр4а 32м, балалар6ы8 1662рен2н д2 ошо4а о7шаш хик2й2л2р уйлатып, д2фт2р62рен2 я66ырыр4а. )лг0 Мира9 7артатайым – мине8 атайымды8 ата3ы, ;илми2 0л2с2йем /72рс2йем/ - атайымды8 2с23е. Х0с2йен олатайым /7артатайым/ - 2с2йемде8 ата3ы, Асия 0л2с2йем – 2с2йемде8 2с23е. Ошо р21ешле ту4анлы7 атамаларын д0р09 7улланыу6арына и4тибар й1н2лтерг2.
Шатморат мен2н Р2с1лде8 “Бе6 байбы6” - тип 7ыуаныуыны8 с2б2бен а8латыр4а. С2хн2л2штерелг2н 7абатлау д2ресенд2 ту4анлы7 терминдары буйынса 3орау6ар бирерг2, д2реслект2ге м272лд2рг2 а8латма бирерг2.
Бе66е8 затты8 х0рм2тле кешел2ре. Был хик2й2н2н сы4ып, 0лк2нд2р мен2н балалар ара3ында4ы м0н2с2б2тте8 нинд2й булыр4а тейешлеген а8латыр4а.
Ары9лановтар ш2ж2р23енд2ге и8 х0рм2тле кеше А7сура 7артты8 ни 0с0н абруй 7а6аныуы тура3ында 28г2м2 1тк2реп, 16 ту4андары й2ки ш2ж2р2л2ге абруй 7а6ан4ан кеше тура3ында белешерг2 – м0мкин тиклем я6ма р21ешт2 баш7арыр4а. Д2реслект2ге 3орау4а яуаптар 26ерл2рг2.
Ауылыбы66ы8 ,7алабы66ы8 и8 х0рм2тле кеше3е. Д2реслект2 бирелг2н 3орау6ар буйынса 28г2м2 1тк2рерг2, м272лг2 а8латма бирерг2. Халы7 улы тиг2н х0рм2тле исемде кемг2 7ушыр4а м0мкин. /Баш7ортостан Республика3ыны8 Беренсе Президентыны8 баш7ар4ан эшт2ре ха7ында 30йл2рг2/.
Абруй 7а6ан4ан м2кт2п у7ытыусы3ы й2ки баш7а бер2й 0лк2н кеше мен2н осрашыу 1тк2ре1 я7шы булыр. “Мин 6урай4ас нинд2й кеше булам” тиг2н тема4а инша я6ыр4а.
Атай. Атай6ар тура3ында 28г2м2 1тк2рерг2. Атай3ы6 балалар6ы8 к2йефен т0ш0рм21, с2мен2 тейм21 ма7сатында 28г2м2не д0й0м алып барыр4а 32м класта4ы малай6ар6ы8 буласа7 атай6ар ик2нлеген2 ишара я3ар4а. М272лд2рг2 а8латма бирерг2, атай булыу6ы8 оло яуаплылы7 ик2нлеген бала зи3енен2 3алыр4а.
Баш7а я7тар6а й2ш21се ту4андар. Ту4андар6ы8 х2лд2рен белешеп торор4а к2р2клеге тура3ында 28г2м2 1тк2рерг2. Хат я6ыр4а 0йр2те1. М272лд2рг2, 316б2йл2нешт2рг2 а8латма бире1. Йома7 сисе1.
?уна77а й0р0ш016е8 т0п ма7саты – бер-бере8де8 х2лен белеше1 ик2нлекте а8латыу. Балалар6ы ла ту4андары мен2н таныштырып тороу6ы8 м03имлеген а8латыу.
Әс2й я4ынан ту4андар. «Әс2й я4ынан ту4андар мен2н атай я4ынан ту4андар6ы8 я7ын 4ына 7о6а-7о6а4ый булыу6арын а8латыу. М272л, 316б2йл2неште8 2р2с23ен т0ш0нд0р01. Тема буйынса инша я6ыу.
Мине8 ду9-ишт2рем. Ысын ду9 нинд2й булыр4а тейеш. Ысын ду9 тура3ында т0рл0 ва7и4алар 30йл2те1, 31р2т эшл21. Баш7орт 2ки2тт2ренд2ге
Бер2162н ик21 я7шы, ик2162н 0с21 я7шы, тиг2н 2йтемг2 а8латма бире1.
№аба7таштарым. №аба7таштар мен2н нинд2й м0н2с2б2тт2 булыр4а ик2нлеген а8латыу. Бына-бына 6урайып китер3еге6, айырылыш7ас, 3аба7таштар6ы8 ту4андай я7ын бул4анлы7тарын а8лар3ы4ы6, шуны8 0с0н 2ле татыу й2ш2ге6, тип а8латыр4а.
Ысын ду9лы7. Ду9лы7ты8 нинд2й булыр4а тейешлеге тура3ында 28г2м2. Тормоштан ва7и4алар.
Ауыр шарттар6а тыу4ан ду9лы7, 3у4ыш яланында 7ал4ан ду9тар6ы8 бер-бере3ен2 анты 32м уны тотоу6ары.
Уйын 32м уны8 232ми2те. Уйынды8 физик с2л2м2тлек, телм2р 19тере1, зи3ен ны4ытыу, бер-бере8де т2рби2л21, ду9лы7 ны4ытыу й232тен2н 232ми2те.
Яр6ам. )лк2нд2рг2 яр6ам ите1, ду9тар4а, синыфташтар4а, атай-2с2йг2, олатай-0л2с2йг2, б2л2к2й ту4андары8а яр6ам ите1 тура3ында 28г2м2.
У7ыусылар6ы8 1662рен2н ми9алдар килтертеп 30йл2терг2.
Матурлы7. Матурлы7 тура3ында т0ш0нс2. Донъяла и8 матур кеше – 2с2й. «с2й тура3ында инша я6ыу.
Малай6ар. “Ярам3а7ланыу” тиг2н хик2й2не у7ып, фекер алышыр4а. Ысын ду9лы7, ял4ан ду9лы7, яр6ам 32м ярам3а7ланыу тура3ында 28г2м2 1тк2ре1. Балалар 32р бере3е 16 фекерен 2йт3ен. ?ы66ар малай6ар6ы8 и8 32йб2т сифаттарын 3анап бир3ен. «ки2тт2р62 батыр6ар6ы8 нинд2й сифаттары ма7тала.
Бе66е8 7ы66ар. ?ы66ар6ы8 матурлы4ы тура3ында. Би62не1 матурлы7мы? Д2фт2р-д2реслект2ге эште 1т2рг2. Малай6ар класташ 7ы66ар6ы8 и8 я7шы сифаттарын 3анап сы4а. /Бер-бере3ен к2м3етм23енд2р/. «ки2тт2р62 7ы66ар6ы8 нинд2й сифаттары ма7тала.
Әс2й. Әс2й62р тура3ында4ы м272лд2р6е а8латыу, ятлау, ши4ыр6ар 30йл2те1. М0мкинлек табып, класс б1лм23ен матур итеп би62п, 2с2й62р6е 7уна77а са7ырыу. «с2й62р тура3ында йыр6ар 0йр2не1. №1р2тт2р т0ш0р01, йыр6ар, ши4ыр6ар сы4арыу, инша я6ыу. «с2й62р6е са7ыр4ан са7та к1рг26м2 ойоштороу.
)л2с2й62р 3аба4ы.)лк2нд2р6е8 б2л2к2й62р6е ипле ген2 итеп а7ыл4а 0йр2те1е. Улар 0йр2тк2н а7ылды зи3енг2 3е8дереп 7уйыр4а к2р2клеге. )й62 0лк2нд2р булма3а, ф23емле китаптар у7ып, унан а7ыл алыу тура3ында 30йл2рг2. Ки8 к18елле тиг2н 316б2йл2нешк2 а8латма бире1.
Борон4о би62не1 ысулдары. Борон4о би62не1 ысулдарыны8 ы84ай я7тары, с2л2м2тлекк2 йо4онто3о.
;аил2 б2йл2нешт2ре. Шатморатты8 4аил2 б2йл2нешт2рен нисек 31р2тл21е. «ә8г2м2 1тк2рерг2. !6 4аил2 ш2ж2р23ен т060т0рг2. Инша я6ыр4а.
Кешел2р, к1ршел2р мен2н аралашыу.?уна7сыллы7 тура3ында м272лд2р, 2йтемд2р. Баш7орт 7уна7сыллы4ы тура3ында ри12й2т. К1рше ха7ы – т28ре ха7ы тиг2н 2йтемг2 а8латма.
Экскурсиялар. Ҡаланы8 х0рм2тле кешел2ре мен2н осрашыу. М0мкинлек бул3а, 0й62рен2 барып й2ки клас7а са7ырып 28г2м2 1тк2рерг2.
3-сө класс аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләр:
3-с0 класты тамамла4ан у7ыусы4а туған теле 31662 ген2 т1гел, ысынлап та, 2с2й ке1ек я7ын, изге ик2нлеген а8латыр4а, у4а 7арата к18ел йылы3ы уятыр4а, ту4ан телде белмәүҙең етемлекк2 ти8 ик2нлеген к18елен2 3е8дерерг2 к2р2к.
Хал7ыбы66ы8, ошондай той4о 3алыу 0с0н, тел тура3ында мо8ло, к18елг2 ятыш йыр6ар ижад ите1ен а8латыр4а.
“Атай-2с2й62н 7ал4ан бер етем, теленән я64ан ме8 етем” тиг2н м272лг2 а8латма бирерг2.
Т2би42т к1ренешт2рен2 б2йле бул4ан 31662р мен2н телм2рҙе байытыр4а.
Тел байлы4ы – к18ел байлы4ы. Т2би42тт2 т0рл0 буяу6ар6ы8 к1п булыуы матурлы7, й2м 09т2г2н ке1ек, тел байлы4ы ла к18елд2рг2 нур 09т2й.
3-сө класс: бөтәһе 68 сәғәт, аҙнаһына 2 сәғәт.
Тематик планлаштырыу.
№ | Тема | Сәғәттәр һаны | Үткәреү ваҡыты | Факт сәғәт |
Минең тыуған яғымдың тәбиғәте | 10 |
|
| |
1-2 | Нимә ул тыуған яҡ?Тәбиғәт? | 2 |
|
|
3-4 | Ер-һыу атамаларының килеп сығышы.Яңғыҙлыҡ исемдәр | 2 |
|
|
5-6 | Тыуған тәбиғәт матурлығын күҙәтеү. Ниндәй ?һорауына яуап биреүсе һүҙҙәр. | 2 |
|
|
7-8 | «Тәбиғәт матурлығы» темаһына инша яҙыу | 2 |
|
|
9-10 | «Тәбиғәт матурлығы» темаһына һүрәт төшөрөү | 2 |
|
|
Тәбиғәттең гүзәл буяуҙары | 14 |
|
| |
11-12 | Йәйге каникулдар тураһында әңгәмә(һөйләү оҫталығын тикшереү) | 2 |
|
|
13-14 | «Бесәндә» хикәйәһен тәржемә итеү | 2 |
|
|
15-16 | «Йондоҙ атамалары»реферат яҙыу | 2 |
|
|
17-18 | «Тәбиғәт серҙәре» проект эшенә әҙерлек. | 2 |
|
|
19-20 | «Ай» хикәйәһен уҡыу(һөйләү телмәрен байытыу) | 2 |
|
|
21-22 | Дәрес- уйын(тәбиғәт күренештәрен сағылдырыу, тел байлығын арттырыу) | 2 |
|
|
23-24 | «Тәбиғәттең гүзәл мәле» шиғыр яҙыу оҫталығын тикшереү | 2 |
|
|
Башҡорттарҙың тәбиғәткә мөнәсәбәте | 4 |
|
| |
25-26 | Башҡорттарҙың тәбиғәтте изгеләштереүе. | 2 |
|
|
27-28 | Боронғо ышаныуҙар нигеҙендә барлыҡҡа килгән легендалар.Һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы. | 2 |
|
|
Ҡоштар һәм йәнлектәр менән танышыу | 6 |
|
| |
29-30 | Ҡалалағы ҡоштар(күҙәткәнде һөйләү) | 2 |
|
|
31-32 | Йәнлектәр тормошо тураһындағы китаптар менән танышыу., белешмә төҙөргә өйрәнеү | 2 |
|
|
33-34 | Кеше- тәбиғәттең бер өлөшө(һөйләү телмәрен байытыу) | 2 |
|
|
Тыуған төйәктең билдәле урындары. Тәбиғәттәге һындар. | 8 |
|
| |
35-36 | Тыуған яҡтың матурлығын һүрәткә төшөрөү(конкурс) | 2 |
|
|
37-38 | Тирә-яҡта үҫкән ағас, ҡыуаҡтарҙың атамалары (интернет селтәренән белешмә төҙөү, башҡортсаға тәржемә итеү) | 2 |
|
|
39-40 | Ырыу тамғалары ниндәй булған? | 2 |
|
|
41-42 | Һин ниндәй ырыуҙан?(“Минең ырыуым” белешмә) | 2 |
|
|
Символдар | 2 |
|
| |
43-44 | Башҡортостан Республикаһы символдары менән танышыу. | 2 |
|
|
Башҡортостан минең тыуған йортом | 10 |
|
| |
45-46 | Урал ғына тауҙың итәгендә… | 2 |
|
|
47-48 | Уралдың ете мөғжизәһе тураһында (реферат) | 2 |
|
|
49-50 | «Урал батыр» әкиәтен уҡыу. Уҡыу тиҙлеген баһалау. | 2 |
|
|
51-52 | «Урал батыр» әкиәтен уҡыу. Уҡыу тиҙлеген баһалау. | 2 |
|
|
53-54 | «Урал батыр» әкиәтен уҡыу, нығынған һүҙбәйләнештәрҙе табыу. | 2 |
|
|
Тәбиғәт- кешелек донъяһының әсәһе | 10 |
|
| |
55-56 | Тәбиғәт байлығын һаҡлау. | 2 |
|
|
57-58 | Урманға экскурсия | 2 |
|
|
59-60 | «Ҡыҙыл китап» ниндәй китап ул? | 2 |
|
|
61-62 | «Мин тәбиғәтте һаҡлайым» (иншаға әҙерлек) | 2 |
|
|
63-64 | «Мин тәбиғәтте һаҡлайым» (инша) | 2 |
|
|
Башҡорт халыҡ уйындары | 4 |
|
| |
65-66 | Башҡорт халыҡ уйындары | 2 |
|
|
67-68 | Саф һауала «Аҡ тирәк, күк тирәк» уйын уйнау | 2 |
|
|
|
| 68 |
|
|
Программаның йөкмәткеһе.
Мине8 тыу4ан я4ымды8 т2би42те.
Ним2 ул тыу4ан я7/ Ним2 ул т2би42т/ Атай-олатай6арыбы6 т2би42тк2 30й01 уятыу 0с0н нинд2й алымдар 7уллан4ан.
Ер-3ыу атамалары тура3ында а8латма биреп, тыу4ан 7ала, 7асаба, ауыл исемд2ре, уны8 тир2-я4ында4ы ер-3ыу атамалары 7ай6ан килеп сы77ан – шул ха7та 30йл2рг2. Экскурсияла к06г0 т2би42т мен2н танышыу. Унан ал4ан т2ь9ораттар ниге6енд2 ижади эш эшл2те1 инша, хик2й2, ши4ыр й2ки 31р2т. !6 т2ь9ораттарын са4ыштырыу6ар мен2н 30йл2рг2 0йр2те1.
Т2би42тте8 г1з2л буяу6ары.
Балалар6ы8 й2йге каникулдары тура3ында 28г2м2 1тк2ре1. Г1з2ллекте к162т2, тасуирлап, са4ыштырыу6ар, м272лд2р мен2н 30йл21 о9талы4ына и4тибар итерг2. “Бес2нд2” тиг2н хик2й2не у7ып, таныш булма4ан 31662р6е д2фт2рг2 я66ырып, артабан 7уллана беле162рен2 и4тибар итерг2. Йондо6 атамаларына и4тибар итерг2. )лк2нд2р62н 3орашып й2ки баш7ортса календар6ан йондо6 атамаларын я6ып кил3енд2р. Т2би42т матурлы4ын к162т2 беле1 – баланы8 к18ел матурлы4ын байытыу4а, тасуирлап 30йл2й беле1 – телм2р 19тере1г2 яр6ам ит2. Т2би42т сер62рен у7ыр4а 0йр2терг2. К0нья7 мен2н т0нья7ты айырыу, к0нья7та й2шеллекте8 7уйыра7, 19емлек япра7тарыны8 мулыра7 булыуына, 7ырмы97а ил21е 0й0м0н08 3062гер2к булыуына и4тибар итерг2. Та84ы нур6ар6ы8 кеше с2л2м2тлеген2 ы84ай йо4онто я3ауын, тау4а артылыу6ы8 фай6а3ын 30йл2рг2. Д2рес-уйын р21ешенд2 7абатлау д2ресе 1тк2ре1 0с0н 7ойма ям4ыр, к1к к1кр21, к0сл0 ел, таш7ын йыл4а, к1л буйы, 7оштар6ы8 мо8ло 3айрауы, 3ыу буйында балы7сы, к2к1к са7ырыуы ке1ек к1ренешт2р6е са4ыштырыу х2р2к2тт2ре баш7арыр4а к2р2к. Ым-ишара мен2н т2би42т к1ренешт2рен са4ылдырыу – баланы8 к162те1с2нлеген арттыра. №2р баланы8 баш7ар4ан эшене8 ы84ай я4ын табып ма7тар4а, к18елен к1т2рерг2, хуплар4а к2р2к.
Баш7орттар6ы8 т2би42тк2 м0н2с2б2те.,
Баш7орттар6ы8 т2би42тте изгел2штере1е 32м й2нл2ндере1е, ошо ниге662 262пк2 0йр2те1е. Борон4о ышаныу6ар ниге6енд2 барлы77а килг2н легендалар, ри12й2тт2р мен2н таныштырыу4а д2рес б1лерг2 к2р2к. /Баш7орт халы7 ижады, 2 том, - )ф0, Китап, 1997/. ?оштар 32м й2нлект2р мен2н таныштырыу, улар6ы8 тауыштарына 7арап халы7ты8 0но7шаш 31662р табыуы. Т2би42т, 7ыра4ай й2нлект2р тормошо тура3ында я6ыл4ан китаптар мен2н таныштырыу 0с0н китапхана4а алып барыу ма7сат7а ярашлы. ?ош тауыштары я6ыл4ан аудиоя6ма бул3а, ты8латыу я7шы. Кеше - т2би42тте8 бер 0л0ш0 ик2нлеген а8латыу. Ошо у8ай6ан тыу4ан т0й2ге матурлы4ын 3а7лау4а к0с 3ал4ан, исеме я7ты и9т2лек булып 3а7лан4ан затлы кеше тура3ында ла 30йл2рг2 к2р2к.
“Урал батыр” 2ки2тен й2ки эпосты8 т242йен 0л0ш0н у7ып, Урал батыр6ы8 ни 0с0н тере 3ыу6ы эсм2г2нлеген а8латыу. М. Бура7аеваны8 “А9ылташтар б2йге3е” исемле 4илми 2ки2тен у7ыр4а м0мкин.
Символ. Баш7ортостан Республика3ы флагы. Баш7ортостанды8 гербы, флагта4ы т09т2р6е8 нинд2й м242н2г2 эй2 булыуын а8латыу.
Баш7ортостан – мине8 тыу4ан йортом. Т2би42тк2 сы4ып, 7ал7ыулы7, т18, уба 32м тау6ы8 айырма3ын, тау6ы8 32м 7аяны8 0л0шт2рене8 атамаларын, а4ас т0р62рен, улар6ы8 атамаларын, 7ар6ан 2рселг2н ер, тупра7 е9е, с2ск2л2р6е8 т0рл0л0г0н к1р32теп а8латыр4а. У7ыусылар6ы8 к18елен2 я7ын урынды 31р2тк2 т0ш0рт0рг2. Тыу4ан я7ты8 матурлы4ы к18елг2 ил3ам 09т2й, к18елд2рг2 йылылы7 бир2, с2ск2л2р к16 7амаштырырлы7 т0рл0, тупра7тан икм2к е9е кил2, 7оштар мо8ло 3айрай ке1ек 316б2йл2нешт2р6е 7улланыр4а 0йр2те1. Тир2-я7та 19к2н а4астар6ы8, 19емлект2р6е8 атамаларын я6ып, эрг23ен2 япра7 й2бештереп 7уйыр4а.
Т2би42т – Кешелек донъя3ыны8 2с23е. Я7ын-тир2л2ге й2ки районда4ы 7урсаулы77а барыр4а. Ундай м0мкинлек булма3а, “?ы6ыл китап”та4ы 3а7лау4а алын4ан б0ж2кт2р, й2нлект2р, 19емлект2р т0р0н08 7ай3ылары тыу4ан я4ыбы66а бул4ан 32м ю4ал4ан, ни 0с0н ик2нлеген а8латыр4а. Б2лки, я8ынан 19тереп, иш2йтеп еб2рерг2 м0мкиндер. “Мин т2би42тте 3а7лайым” тиг2н тема4а инша я6ыу 0с0н фекер туплау.
Т2би42т –бе66е8 тыу4ан йортобо6.
Балалар6ы8 иншаларын, 31р2тт2рен туплап альбом т0601 й2ки г2зит сы4арыу. Т2би42т 3а7лау буйынса ш040лл2нг2н бер2й 23ел мен2н осрашыу, 28г2м2 1тк2ре1.
Т2би42тте 0йр2не1 д2ресе.
Ошо д2рест2 а4ас ултыртыу, шишм2л2р6е та6артыу6ы8 фай6а3ы тура3ында 28г2м2 1тк2ре1.
Тыу4ан я7ты8 т2би42т матурлы4ына дан йырла4ан 31р2тт2р 7арау, йыр ты8лау.
Баш7орттар6а ни 0с0н йыл4а, тау исемд2рен2 7арата йыр6ар к1п. Бер нис23ен 0йр2те1 я7шы.
Экскурсиялар. Т2би42тк2 с2й2х2тт2н алын4ан т2ь9ораттар6ы са4ылдырып инша я6ыу.
!6еге6 й2ш2г2н йыл4а буй6арын, я7ын тир2не 7арау, с1п-сар6ы8 7ай6а ташлан4анлы4ын к1ре1, 3ы4ымта я3ау, т2би42тк2 зыян килтерерлек к1ренешт2р бул3а, сара к1ре1. У7ыусыла т2би42тк2 7арата битараф булмау той4о3о уятыу. Т2би42т 7омарт7ылары мен2н танышыу.
Саф һауала башҡорт халыҡ уйындарын уйнау.
4-се класс аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләр
4-се класты тамамла4ан у7ыусы донъяла т0рл0 телд2 30йл2ше1се, т0рл0 холо7-фи4елле, традициялы бик к1п милл2тт2р барлы4ын белерг2 тейеш.
Т2би42т 0с0н улар6ы8 бары3ыны8 да ти8 булыуы, бере3ене8 д2 09т0н д2, т1б2н д2, арты7 та, к2м д2 т1геллеген т0ш0нд0р0рг2.
Т2би42т алдында 4ына т1гел Р2с2й Федерация3ы, Баш7ортостан Республика3ы закондары алдында ла ти8 хо7у7лы булыуыбы66ы а8латыр4а к2р2к.
№2р милл2т 16ен 16е 3а7лама3а, бер кем д2 3а7лай алмай, закон 7урсалай 32м м0мкинлек кен2 бир2 ала.
Ер й060нд2 й2ш21-й2ш2м21 32р милл2т в2килене8 16 7улында, ик2нлекте у7ыусы зи3ене 7абул итерлек ким2лд2 а8латыр4а к2р2к.
4-се класс: бөтәһе 68 сәғәт, аҙнаһына 2 сәғәт.
Тематик планлаштырыу.
№ | Дәрес темаһы | Сәғәт һаны | План | Факт |
|
| |||
1-2 | Ни өсөн республикабыҙ “Башҡортостан” тип атала? | 2 |
|
|
3-4 | Нимә ул “республика”? | 2 |
|
|
5-6 | 11 октябрь – Башҡортостан Республикаһының тыуған көнө. | 2 |
|
|
7-8 | “Урал” йыры – башҡорт халыҡ гимны. | 2 |
|
|
9-10 | Башҡортостандың Дәүләт гимны. | 2 |
|
|
11-12 | Башҡортостан Республикаһы гимны авторы Ф.Иҙрисов. | 2 |
|
|
Республиканың баш ҡалаһы – Өфө. (18 сәғәт) |
| |||
13-14 | Ҡала тарихынан ҡыҙыҡлы ваҡиғалар. | 2 |
|
|
15-16 | Бөгөнгө Өфө. | 2 |
|
|
17-18 | Салауат батырға һәйкәл. | 2 |
|
|
19-20 | Дуҫлыҡ монументы. | 2 |
|
|
21-22 | Башҡортостан Республикаһының Зәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы. | 2 |
|
|
23-24 | Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры. | 2 |
|
|
25-26 | Ҡурсаҡ театры. | 2 |
|
|
27-28 | Өфөнөң иҫтәлекле урындары. Өфөлә йәшәүсе халыҡтар. Өфөлә ниҙәр етештерелә? | 2 |
|
|
Республика байрамдары. (4 сәғәт) |
| |||
29-30 | Башҡортостан Республикаһының рәсми байрамдары. | 2 |
|
|
31-32 | Район һәм ауыл кимәлендә үткәрелгән байрамдар. Мәктәптә үткәрелә торған байрамдар. Класс байрамдары. | 2 |
|
|
Тел тураһында. (8 сәғәт) |
| |||
33-34 | Ике ҡәҙерлә тойғо. | 2 |
|
|
35-36 | Тел – аралашыу ҡоралы. | 2 |
|
|
37-38 | Халыҡ-ара аралашыу телдәре. | 2 |
|
|
39-40 | Сит телдәрҙе өйрәнеү тураһында. | 2 |
|
|
Беҙ һәм башҡалар. (16 сәғәт) |
| |||
41-42 | Дуҫлыҡ байрамы. | 2 |
|
|
43-44 | Рус халҡы көнкүреше. | 2 |
|
|
45-46 | Татар халҡы көнкүреше. | 2 |
|
|
47-48 | Мари халҡы көнкүреше. | 2 |
|
|
49-50 | Сыуаш халҡы көнкүреше. | 2 |
|
|
51-52 | Мордва халҡы көнкүреше. | 2 |
|
|
53-54 | Удмурт халҡы көнкүреше. | 2 |
|
|
55-56 | Рәсәйҙә йәшәүсе милләттәр. | 2 |
|
|
Халыҡтар дуҫлығы. |
| |||
57-60 | Вафа Әхмәҙуллин. Даян Мурзин. | 2 |
|
|
Сәнғәт оҫталарыбыҙ – донъя сәхнәләрендә. (8 сәғәт) |
| |||
61-62 | Әҙәби бәйләнештәребеҙ. | 2 |
|
|
63-64 | Бәлә-ҡаза килгәндә үҙ-ара ярҙам. | 2 |
|
|
65-66 | Мин – үҙ илемдең тулы хоҡуҡлы гражданы. | 2 |
|
|
67-68 | Мин – үҙ илемдең тулы хоҡуҡлы гражданы. | 2 |
|
|
|
| 68 |
|
|
Программаның йөкмәткеһе.
Баш7ортостан – мине8 республикам. Республикабы6 ни 0с0н Баш7ортостан тип атала/ “Республика” 316ене8 м242н23е ним2? Республиканы8 тыу4ан к0н0 тура3ында яуапты д0р09 2йтеп 0йр2те1. Ни 0с0н “Урал” йырын баш7орт хал7ыны8 борон4о гимны тип й0р0т2бе6? Йыр 31662рен а8латыр4а баш7орт хал7ы тупланып й2ш232 ген2 халы7 булып ойоша ала. Шуны а8латыр4а. Республика к0н0н2 7арата н2шер ителг2н ба9малар, ва7ытлы матбу4атта4ы м272л2л2р мен2н таныштыра барыр4а.
Республиканы8 баш7ала3ы - )ф0.
)ф0 7ала3ыны8 борон4о исеме мен2н таныштырыу. )ф0 7ала3ыны8 7асан барлы77а киле1е ха7ында ва7ытлы матбу4атта ба9ыла бар4ан м272л2л2р мен2н у7ыусы а8ларлы7 ким2лд2 таныштыра барыу. )ф0н08 и9т2лекле урындары. )ф0л2 й2ш21се халы7тар. )ф0 7ала3ында ни62р етештерел2? Коллекция туплар4а яратыусылар6ы )ф0 7ала3ында етештерелг2н 2йбер62р6е8 этикеткаларын йыя барыу мен2н 7ы6ы73ындырыр4а к2р2к. Открыткалар фай6аланып, )ф0н0 бел23е8ме ? тиг2н уйын ойошторор4а м0мкин.
Республика байрамдары.
Республикала р2сми 1тк2релг2н байрамдар мен2н таныштырыу. Ш2ж2р2 байрамы х26ер р2сми байрамдар исемлеген2 инде. Р2сми булма4ан байрамдар ха7ында м24л1м2тт2р бирерг2 к2р2к.
М2кт2пт2 1тк2рел2 тор4ан байрамдар. Р2сми ра9ланма4ан байрамдар6ан тыш тар к1л2мд2, урында 4ына 232ми2тле байрамдар 6а була. Улар тура3ында м24л1м2т бирерг2 к2р2к.
Тел тура3ында. Ту4ан телде8 аралашыу теле ген2 т1гел, 2 ту4анлы7 теле, 2с2 теле, ту4ан мо8 ик2нлеген а8латыу. Аралашыу телд2ре тура3ында м24л1м2т бире1. Ту4ан тел мен2н аралашыу телд2ре ара3ында4ы айырманы а8латыу.
Бе6 32м баш7алар. Т0рл0 милл2т кшел2рене8 телд2ре ген2 т1гел, 2 традицияларыны8 да, холо7-фи4елд2рене8 д2, аш-3ыуыны8 да айырылып тороуын а8латыу. Д2реслект2ге уйын-д2рест2р6е матур итеп 1тк2рерг2, 2г2р унда я6ыл4ан милл2т в2килен са7ырыр4а м0мкинлек бул3а, 7уна77а са7ырып сы4ыш я3атыр4а к2р2к.
Халы7тар ду9лы4ы. Илебе662 й2ш2г2н т0рл0 милл2т кешел2рен берл2штерг2н саралар тура3ында 30йл2рг2. Халы7тар ара3ында йылы м0н2с2б2т ни 0с0н к2р2к 32м уны нисек 3а7лап була. Халы7тар ду9лы4ы тура3ында м272лд2р 32м улар4а а8латма бире1. Шул м272лд2р6е8 бере3ен исем итеп, инша я6ыр4а.
Мин – 16 илемде8 тулы хо7у7лы гражданы.
Илебе662 й2ш21се 32р кешене8, 32р милл2тте8 ти8 хо7у7лы 4ына булыуы т1гел, 2 ти8 р21ешт2 бурыслы 32м ил 0с0н яуаплы ла ик2нлеген а8латыу.
Экскурсия. Я7ын тир2л2 й2ш21се икенсе милл2т в2килд2рене8 тормошо, к0нк1реше, м0мкин бул3а, йола3ы мен2н танышыу.
Универсаль- уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыуҙы индергән планлаштырылған һөҙөмтәләр.
1. Шәхси сифаттарҙы үҫтереү:
-үҙ аллы эш итергә , белем алыу процесына етди һәм яуаплы ҡарарға;
-атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә , уҡыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә ҡарата ихтирамлы булырға;
- мәктәп йыһаздарына, уҡыу-әсбаптарына һаҡсыл булырға;
- Тыуған илде яратырға, ерҙе, телде һаҡларға;
- һаулыҡты нығытырға;
- ҡунаҡта, кинола йәки экскурсияла һәм башҡа йәмәғәт урындарында әҙәпле булырға, файҙалы ял итергә;
- кеше менән аралышыу этикетын үҙләштерергә.
2. Предмет буйынса белем алыу:
- һүҙҙең өн моделенә ярашлы һүҙ уйлап табырға;
- һүҙҙең өлөштәрен (тамыр һәм ялғау , яһаусы ялғау һәм яһалма һүҙ) айырырға.
- тамырҙаш һүҙҙәрҙе танырға, уларҙы башҡа оҡшаш һүҙҙәрҙән айырырға;
- тартынҡы һәм һуҙынҡы өндәр һәм хәрефтәр,парлы-парһыҙ, яңғырау-һаңғырау, сонор тартынҡы өндәр, сиратлашып килеүсе тартынҡылар тураһында һөйләй белергә;
-һүҙгә фонетик анализ яһай белергә;
-ҡушма һүҙҙәрҙе танырға, уларҙың дөрөҫ яҙылышын аңлата белергә;
-үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе танырға һәм уларға дөрөҫ ялғау ҡуша белергә тейеш;
-һүҙ төркөмдәрен (предмет атамаһын, билдәһен, хәрәкәтен белдергән һәм ярҙамсы һүҙҙәрҙе ) таба белергә ;
-һөйләмдең баш киҫәктәрен айыра белергә;
-сюжетлы һүрәт , һорауҙар, терәк һүҙҙәр ярҙамында хикәйә, әкиәт ижад итергә.
3. Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштеү:
- үҙ аллы белем алырға , мәғлүмәт йыйырға һәм уларҙы ҡуллана белергә;
-дәрес барышында уҡытыусы менән берлектә эшләргә: дәрескә маҡсат ҡуйырға һәм уны дәрес һуҙымында күҙ уңында тота белергә һәм тормошҡа ашырырға, эште дөрөҫ планлаштырырға, эҙләнеү эше алып барырға;
-эҙләнеү эше һөҙөмтәләре буйынса презентация эшләргә;
-тиҫтерҙәре һәм оло кешеләр менән итәғәтле һөйләшергә, кеше менән мөнәсәбәт ҡороу оҫталығын үҙләштерергә;
-эшләгән эштәрен дөрөҫ баһаларға һәм кәрәк икән төҙәтмәләр индерергә.
Көйләүсе универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:
- Тыуған илгә, уның теленә, мәҙәниәтенә, тарихына һөйөү һәм хөрмәт;
- төрлө ситуацияларҙа йәштәштәре һәм ололар менән хеҙмәттәшлек күнекмәһе, конфликтлы һәм бәхәсле ситуацияларҙан сығыу юлын белеү;- толерантлыҡ;
- башҡа кешеләрҙең хис-тойғоларын аңлай һәм билдәләй белеү, уртаҡлаша алыу;
- матурлыҡ тойғоһо – тәбиғәт матурлығын күрә белеү, йәнле тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш үҙеңдең һәм әйләнә-тирәңдәге кешеләрҙең ҡылыҡтарына дөрөҫ баһа биреү;
- мораль тәртип ҡағиҙәләрен көйләүсеэтик тойғолар – намыҫлана, ояла белеү, ғәйебеңде танып ғәфү үтенеү.
Танып-белеү универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:
- телмәр ситуацияһына ярашлы үҙеңдең фекереңде телдән әйтеү;
- төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте таба белеү (тотош текст, иллюстрация, схема, таблица);
-мәғлүмәтте бер форманан икенсе формаға үҙгәртә белеү (план, схема, таблица төҙөү);
-һүҙлектәр, белешмә материал менән менән файҙалана белеү;
-анализлай һәм синтезлай белеү;
-сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәрен урынлаштыра белеү;
-фекерләй белеү;
Коммуникатив универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:
- һөйләү һәм яҙма формала яуап бирә белеү;
-телмәр сараларын төрлө коммуникатив мәсьәләләрҙе сисеүҙә дөрөҫ ҡулланыу;
- телмәрҙең диалогик һәм монологик формаларын яҡшы белеү;
-үҙеңдең фекереңде нигеҙләй белеү һәм дөрөҫ итеп башҡаларға еткерә алыу;
-башҡаларҙы ла ишетә һәм тыңлай белеү, уларҙың ҡараштарын аңларға тырышыу, кәрәк булғанда үҙеңдең ҡарашыңды төҙәтә белеү;
-дөйөм эшмәкәрлек барышында ҡарар ҡабул итә белеү;
-һорауҙар бирә белеү.
21