Углеводдор. Липиддер. Алардын биологиялык мааниси

Углеводдор, липиддер. Алардын биологиялык мааниси.

Предмет: Биология

Класс: 10

Мугалим: Жунусалиева Э.Ж.

План:

• Углеводдор жана липиддер жөнүндө жалпы түшүнүк.
• Алардын биологиялык мааниси

Углеводдор

• Углеводдор курамында көмүртек, суутек жана кычкылтек атомдору бар татаал органикалык кошулмалар болуп эсептелинишет.
• Углеводдордун жалпы формуласы: C n (H 2 O) m
• Жаныбар клеткаларында углеводдор аз өлчөмдө болот. Боор менен булчуң клеткаларында углеводдор 5% чейин, урукта, мөмөдө, картошкада 70 % чейин кармалат.

Углеводдор

Жөнөкөй

Татаал

(моносахариддер)

(полисахариддер)

Моносахариддер

• Бардык моносахариддер- сууда эрий турган тузсуз заттар. Алар жагымдуу таттуу даамдуу. Эң көп таралган моносахариддер- глюкоза, фруктоза, рибоза жана дезоксирибоза. Мөмө жемиштердин таттуу даамы андагы глюкоза менен фруктозага жараша болот.

Дисахариддер моносахариддер сыяктуу эле сууда жакшы эрийт, даамы таттуу. Мономердик муундары көбөйгөн сайын полисахариддердин эригичтиги азаят да, таттуу даамы жоголот. Полисахариддерден крахмал (өсүмдүктө), гликоген (жаныбарда), клетчатка (целлюлоза) кеңири таралган.

Углеводдордун биологиялык мааниси

• Углеводдор энергиянын негизги булагы. Клеткада углеводдор ажыроого дуушар болот да, СО 2 жана Н 2 О айланат.

Липиддер

• Липиддер-момомерлери май кислоталары жана үч атомдууу спирт-глицерин болгон биополимерлер.
• Майлар жаныбар жана өсүмдүктөрдө кармалат.

Липиддердин биологиялык мааниси

• Липиддер клетканын мембранасынын курамына кирет. Клеткада липиддер ажыроого дуушар болот да, СО 2 жана Н 2 О айланат. Май ажыраганда углеводдорго салыштырмалуу эки эсе көп энергия бөлүнүп чыгат.

Липиддердин биологиялык мааниси

• Май жылуулукту начар өткөрөт. Ал тери алдында жыйналат да, кээ бир жаныбарларда бир кыйла калың болот.
• Мисалы: киттин тери алдындагы майынын калыңдыгы 1мге жетет. Бул китти түндүк муз океанынын деңиздеринде жашоого мүмкүндүк берет.

• Майдын суу булагы катары да мааниси бар. 1 кг май кычкылданганда 1,1 кг суу пайда болот. Бул кээ бир жаныбарлардын көп убакка чейин суусуз жашоого жөндөмдүүлүгүн шарттайт.
• Мисалы, төө чөлдө 10-12 күн бою суу ичпей жүрө алат. Аюу, суур ж.б. жаныбарлар чээнге киргенден баштап эки айдан ашык суу ичишпейт.

Энергетикалык баалуулугу

Аталышы

Өлчөмү

Углеводдор

Энергия

1 г

Липиддер

1 г

17,6 кДж

38,9 кДж

Жыйынтыктоо

Үйгө тапшырма

• Нуклеин кислоталары