“Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish va elektron (virtual) kutubxonani tashkil etish”

Mazkur modulda Pedagogik dasturiy vositalar va ularning imkoniyatlari, Elektron (virtual) kutubxona turlari va ulardan maqsadli foydalanish imkoniyatlari, AutoPlay Media studio dasturi orqali virtual kutubxona yaratish, Amaliy dasturlar xamda AutoPlay Media studio dasturi orqali Elektron darsliklarni yaratish, ZiyoNET taʻlim portali orqali Elektron (virtual) kutubxona yaratish, WordPress dasturining imkoniyatlari, ZiyoNET taʻlim portali orqali yaratilgan virtual kutubxonani WordPress dasturi yordamida taxrirlash usullari toʻgʻrisidagi maʻlumotlar yoritilgan.

Tuzuvchi:	MTTDMQTMOI “Maktabgacha taʻlim menejmenti” kafedra katta oʻqituvchisi Yu.Jumayev
Taqrizchilar:	MTTDMQTMOI “Maktabgacha taʼlim menejmenti” kafedrasi mudiri p.f.f.d, dotsent F.R.Valiyeva

Malaka oshirish toifasi:

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo’yicha mutaxassisi. Tuman (shahar) Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo’yicha mutaxassisi

MUNDARIJA

1. KIRISH...........................................................................................4

2. TEXNOLOGIK XARITASI..........................................................5

3. MAʼRUZA MATN VA OʻQUV MATERIALLAR.....................8

4. OʻZ-OʻZINI TEKSHIRISH UCHUN TEST SAVOLLAR........ 98

5. ADABIYOT VA MANBALAR ROʻYXATI............................... 101

6. TARQATMA MATERIALLAR................................................. 102

KIRISH

Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng koʻlamli islohotlar, milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-tartibotni, jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bagʻrikenglik muhitini taʻminlash uchun muhim poydevor boʻldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, jahon talablari darajasida taʻlim olishi va kasb egallashi, fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini roʻyobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi.

Yangi sharoitlardan kelib chiqib, Oʻzbekiston Respublikasi ­Prezidentining “Pedagog kadrlarni tayyorlash, xalq taʻlimi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Qaroriga muvofiq, taʻlim bosqichlarining uzluksizligi va izchilligini taʻminlash, taʻlimning zamonaviy metodologiyasini yaratish, davlat taʻlim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, oʻquv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish hamda pedagog xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirishni taqozo etadi.

Shulardan kelib chiqib maktabgacha taʻlimda elektron (virtual) kutubxonani amaliyotga tadbiq etish muhim masalalardan biri hisoblanadi. Maktabgacha taʻlim tashkilotlari kutubxonalariga elektron koʻrinishidagi maʻlumotlar ishlab chiqish va ulardan foydalanish orqali bolalarni maktab taʻlimiga tayyorlash muhim hisoblanadi. Ushbu “Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish va elektron (virtual) kutubxonani tashkil etish” oʻquv moduli maktabgacha taʻlim tizimidagi AKT mutaxassislari malakasini oshirish jarayonida qoʻllaniladi.

Modulning maqsadi. Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish va elektron kutubxonasini tashkil etish boʻyicha tushunchalarga ega boʻladilar va amaliyotga samarali tadbiq etadilar.

Kutilayotgan natijalar: tinglovchilar modulni oʻzlashtirish jarayonida quyidagi bilim, koʻnikma va malakalarga ega boʻladilar:

• Axborot-kommunikatsiya joriy etish boʻyicha mutaxassislari elektron (virtual) kutubxonasini tashkil etishga oid tushunchalarni bilib oladilar;

• Pedagogik dasturiy vositalar va ularning imkoniyatlari bilan tanishadilar;

• Elektron (virtual) kutubxona turlari toʻgʻrisidagi umumiy tasavvurga ega boʻladilar;

• AutoPlay Media studio dasturi orqali virtual kutubxona yaratadilar;

• Google disk orqali Elektron darslik uchun testlar yaratish malakasini egallashadi.

• Microsoft PowerPoint amaliy dasturiy taʻminotida animatsion maʻlumotlar yaratish usullarini oʻrganadilar va yangicha yondashuvlarni MTTga joriy etadilar.

• ZiyoNET taʻlim portali orqali Elektron kutubxona yaratish bilimlarini egallashadi:

• WordPress dasturining imkoniyatlaridan foydalanish bilim va kunikmalari shakillanadi:

II. “Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish va elektron (virtual) kutubxonani tashkil etish” moduli

TEXNOLOGIK XARITA

Vaqt	Mavzu	Jarayon, metod	Resurs, tarqatma materiallar	Tinglovchining faoliyati
80 daqiqa	1.Mavzu: Pedagogik dasturiy vositalar va ularning imkoniyatlari. (nazariy 2 soat)
10	Tashkiliy qism
30	Pedagogik dasturiy vositalar haqida tushuncha	Maʻruza	Kompyuter, proektor taqdimot, video.	Tinglaydilar va yozib boradilar
30	Pedagogik dasturiy vositalar yaratishga qo`yiladigan talablar.	Maʻruza	Kompyuter, proektor taqdimot, video, tarqatmalar.	Tinglaydilar va yozib boradilar
10	Yakuniy qism
80 daqiqa	2-Mavzu Elektron (virtual) kutubxona turlari va ulardan maqsadli foydalanish imkoniyatlari.(amaliy 2 soat)
10	Tashkiliy qism
30	Elektron kutubxona tushunchasi va  uning tarkibiy qismlari.	Maʻruza	Kompyuter, proektor taqdimot, video.	Tinglaydilar va yozib boradilar
30	Elektron kutubxona imkoniyatlari	Maʻruza	Kompyuter, proektor taqdimot, video, tarqatmalar.	Tinglaydilar va yozib boradilar
10	Yakuniy qism
400 daqiqa	3-Mavzu: AutoPlay Media studio dasturi orqali virtual kutubxona yaratish. (amaliy 10 soat)
50	Tashkiliy qism
120	AutoPlay Media studio dasturi bilan ishlash imkoniyatlari, AutoPlay Media studio orqali virtual kutubxona yaratish algaritmi.	Dasturni ishlatishni tushuntirib berish	Kompyuter, proektor	Tinglaydilar va kerakli maʻlumotlarni yozib oladilar.
		Tinglovchi-larni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tarqatma materiallar.	Tarqatmada berilgan topshiriqlarni ketma-ket bajaradilar
		Interaktiv testlar bilan ishlash	Kompyuter, proektor, elektron interaktiv testlar	Testlarni oʻqituvchi bilan birgalikda bajaradilar
180	Obyektlar va ularning funksiyalari, Plaginlar va ulardan foydalanish.	Dasturni ishlatishni tushuntirib berish	Kompyuter, proektor	Tinglaydilar va kerakli maʻlumotlarni yozib oladilar.
		Tinglovchi-larni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tarqatma materiallar.	Tarqatmada berilgan topshiriqlarni ketma-ket bajaradilar
		Interaktiv testlar bilan ishlash	Kompyuter, proektor, elektron interaktiv testlar	Testlarni oʻqituvchi bilan birgalikda bajaradilar
50	Yakuniy qisim
240 daqiqa	4-Mavzu: Amaliy dasturlar xamda Google disk orqali Elektron darslik uchun testlar yaratish. (amaliy 6 soat)
30	Tashkiliy ishlar
60	Google disk orqali Elektron darslik uchun testlar yaratish.	Tinglovchilarni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tinglovchilar mustaqil interaktiv oʻyinlar yaratadilar		Tinglovchilar davlat talablariga asosoan multimedia vositasini tayyorlaydilar.
60	Microsoft office dasturlari orqali ishlash	Dasturni ishlatishni tushuntirib berish	Kompyuter, proektor	Tinglaydilar va kerakli maʻlumotlarni yozib oladilar.
		Tinglovchilar-ni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tarqatma materiallar.	Tarqatmada berilgan topshiriqlarni ketma-ket bajaradilar
		Interaktiv testlar bilan ishlash	Kompyuter, proektor, elektron interaktiv testlar	Testlarni oʻqituvchi bilan birgalikda bajaradilar
60	Microsoft PowerPointda slayd dizayni va animasiya effektlari	Tinglovchilarni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tinglovchilar mustaqil interaktiv oʻyinlar yaratadilar	Tinglovchilar davlat talablariga asosoan multimedia vositasini tayyorlaydilar.
30	Yakuniy qism
80 daqiqa	5-Mavzu: ZiyoNET ta’lim portali orqali Elektron (virtual) kutubxona yaratish. (amaliy 2 soat)
10	Tashkiliy ishlar
30	ZiyoNET ta’lim portali haqida umumiy ma’lumot	Tinglovchilarni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tinglovchilar mustaqil satellit-saytlarining yaratish qoidalari bilan tanishadilar	Satellit-saytlarining yaratish qoidalari bilan to’liq tanishib chiqishadilar.
30	ZiyoNET ta’lim portalidagi satellit-saytlarining yaratilishi	Tinglovchilarni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tinglovchilar mustaqil satellit-saytlarining yaratadilar	Yaratilgan satellit-saytlarining ma’lumotlarini saqlab qolishadi.
10	Yakuniy qisim
80 daqiqa	6-Mavzu: WordPress dasturining imkoniyatlari. (amaliy 2 soat)
10	Tashkiliy ishlar
30	WordPress dasturining imkoniyatlari to’risida ma’lumot	Maʻruza	Kompyuter, proektor taqdimot, video.			Tinglaydilar va yozib boradilar
30	WordPress saytiga foydalanuvchilarning kirishi	Maʻruza	Kompyuter, proektor taqdimot, video.			Tinglaydilar va yozib boradilar
10	Yakuniy qisim
320 daqiqa	7-Mavzu: ZiyoNET ta’lim portali orqali yaratilgan virtual kutubxonani WordPress dasturi yordamida taxrirlash usullari. (amaliy 8 soat)
40	Tashkiliy ishlar
60	Sayt-satellitlari imkoniyatlari bilan ishlash	Tinglovchilarni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tinglovchilar mustaqil satellit-saytlari yaratish			Tinglovchilar mustaqil ravishda yaratilgan satellit-saytlari MTTlarda qo’llashadi
180	WordPress sahifalari bilan ishlash	Tinglovchilarni mustaqil ishlatish va nazorat qilish	Tinglovchilar WordPress dasturidan foydalanib sayt interfesini taxrirlashadi			Tinglovchilar WordPress dasturidan foydalanib yaratilgan saytni to’ldirishadi.
40	Yakuniy qisim

1. MAʼRUZA MATNI VA OʻQUV MATERIALLARI

1-Mavzu. Pedagogik dasturiy vositalar va ularning imkoniyatlari.

Reja:

1. Pedagogik dasturiy vositalar haqida tushuncha.

2. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishga qoʻyiladigan talablar.

1. Pedagogik dasturiy vositalar haqida tushuncha.

Elektron pedagogika axborot kommunikatsiya texnologiyalar bilan toʻyingan (uygʻunlashgan) axborot taʻlim muhitida oʻquv jarayonlarni oʻrganish, bashoratlash va tafsirlash bilan shugʻullanadigan ilmiy yoʻnalish.

Elektron pedagogika - bu yuqori texnologiyali axborot taʻlim muhitida taʻlim va tarbiyaning usul va shakllarini ochib berish, oʻquv jarayonlarini oʻrganish, tavsiflash va bashoratlash bilan shugʻullanidigan pedagogikaning yangi bir yoʻnalishi.

Pedagogik dasturiy vositalar – kompyuter texnologiyalari yordamida oʻquv jarayonini qisman yoki toʻliq avtomatlashtirish uchun moʻljallangan didaktik vosita hisoblanadi. Ular taʻlim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy texnologiyalarning oʻqitish vositasi sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: oʻquv fani boʻyicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yoʻnaltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar majmuasi), texnik va metodik taʻminot, qoʻshimcha yordamchi vositalar kiradi.

Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin:

 oʻrgatuvchi dasturlar – oʻquvchilarning bilim darajasi va qiziqishlaridan kelib chiqib yangi bilimlarni oʻzlashtirishga yoʻnaltiradi;

 test dasturlari – egallangan bilim, malaka va koʻnikmalarni tekshirish yoki baholash maqsadlarida qoʻllaniladi;

 mashq qildirgichlar - avval oʻzlashtirilgan oʻquv materialini takrorlash va mustahkamlashga xizmat qiladi;

 oʻqituvchi ishtirokidagi virtual oʻquv muhitini shakllantiruvchi dasturlar (Virtual borliq tizimlari).

Virtual borliq (Virtualnaya realnost) tushunchasini Jaron Lanier (Lane) taklif etgan. Virtual borliq immersivlik va interfaollik tushunchalari bilan bogʻliq.

Immersivlik deganda odamning virtual borliqda oʻzini faraz qilishini tushunish lozim.

Interfaollik foydalanuvchi real vaqtda virtual borliqdagi obʻektlar bilan oʻzaro muloqotda boʻlib ularga taʻsir koʻrsatishga ega boʻladi.

Virtual borliq tizimi deganda – biz imitatsion dasturiy va texnik vositalarni qabul qilamiz. Interfaollikni taʻminlash uchun, virtual tizim boshqaruvchi amallarni qabul qilishi kerak. Bu amallar koʻpmodallikga, yaʻni koʻz bilan koʻradigan, tovush orqali qabul qiladigan boʻlishi kerak. Bu amallarni amaliyotda bajarish uchun zamonaviy tizimlarda turli tovush va videotexnologiyalardan foydalaniladi. Masalan, katta hajmli tovush va videotizimlari, shuningdek odamning bosh qismiga oʻrnatiladigan shlem va koʻzoynak displeylar, “hid sezadigan” sichqonchalar, boshqaruvchi qoʻlqoplar, kibernetik nimchalar simsiz interfeys birgaligida ishlatiladi. Yuqoridagilar ekzotik qurilmalarga tegishli.

1. Pedagogik dasturiy vositalar yaratishga qoʻyiladigan talablar.

Pedagogik dasturiy vositalarni yaratish texnologiyasini amalga oshirish maqsadida ularning anʻanaviy vositalardan ustunligini tasdiqlovchi qator ijobiy omillar mavjud. Mazkur omillar didaktik, psixologik, iqtisodiy, fiziologik guruhlarga ajratildi.

Pedagogik dasturiy vositalarga qoʻyiladigan didaktik talablarga quyidagilar kiradi: ilmiylik, tushunarli, qatʻiy va tizimli bayon etilishi bilan birgalikda (pedagogika, psixologiya, informatika, ergonomikaning asosiy tamoyillarini, zamonaviy fanning fundamental asoslarini hisobga olib, oʻquv faoliyati mazmunini qurish imkoniyatini taʻminlash), uzluksizlik va yaxlitlik (ilgari oʻrganilgan bilimlarning mantiqiy oqibati hamda toʻldiruvchisi hisoblanadi), izchillik, muammolilik, koʻrgazmalilik, faollashtirish (oʻqitish mustaqilligi hamda faollilik xususiyatining mavjudligi), oʻqitish natijalarini oʻzlashtirish mustahkamliligi, muloqotning interfaolliligi, oʻqitish, tarbiyalash, rivojlantirish va amaliyotning yaxlit birligi.

Metodik talablarga quyidagilar kiradi: aniq oʻquv fanining oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olish, maʻlum bir faning oʻziga xosligini hisobga olish, axborotni zamonaviy metodlari oʻzaro bogʻliqliligi, oʻzaro aloqadorliligi, turlitumanligi, amalga oshirilishi.

Psixologik talablarga idrok etish (verbal-mantiqiy, sensor-pertseptiv), tafakkur (tushunchaviy-nazariy, koʻrgazmali-amaliy), diqqati (qatʻiyliligi, boshqaga koʻchishi), motivatsiya (ishlashda faol shakllari, yuqori darajada koʻrgazmalilik, oʻz vaqtida qayta aloqa yordamida oʻquvchilarning yuqori darajadagi motivatsiyalarini doimiy ravishda ragʻbatlantirish), xotira, tasavvuri, yoshi va individual psixologik xususiyatlarini hisobga olish (egallagan bilim, koʻnikma va malakalarini hisobga olib, oʻquv fani mazmuni hamda oʻquv masalalari murakkablik darajasi oʻquvchilarning yosh imkoniyatlari va individual xususiyatlariga mos kelishi, oʻquv materialini oʻzlashtirishda ortiqcha hishayajonli, asabiy, aqliy yuklamalardan taʻsirlanishdan himoyalash) kiradi.

Texnik talablarga zamonaviy universal shaxsiy kompyuterlar, tashqi qurilmalari, test oʻtkaziladigan manbalar kiradi. Tarmoq talablariga “mijoz-server” arxitekturasi, Internet- navigatorlar, tarmoq operatsion tizimlari, telekommunikatsiya, boshqaruv vositalari (oʻqitish jarayonini individual va jamoaviy ishlari, tashqi qayta aloqa) kiradi.

Estetik talablarga quyidagilar kiradi: tartiblilik va ifodalilik (elementlari, joylashishi, oʻlchami, rangi), bezashning funktsional vazifasi va ergonomik talablarga mosligi.

Maxsus talablarga quyidagilar kiradi: interfaollik, maqsadga yoʻnalganlik, mustaqillik va moslashuvchanlik, audiolashtirish, koʻrgazmalilik, kirish nazorati, intellektual rivojlanish, differentsiatsiyalash (tabaqalashtirish), kreativlik, ochiqlik, qayta aloqa, funktsionalilik, ishonchlilik.

Ergonomik talablarga quyidagilar kiradi: doʻstonalik, foydalanuvchiga moslashish, ekran shakllarini tashkil etish.

Metodik talablar pedagogik dasturiy vositalar asosida oʻqitishga moʻljallangan oʻquv fanining oʻziga xos xususiyatlarini, uning qonuniyatlarini, izlanish metodlari, axborotga ishlov berishning zamonaviy usullarini joriy qilish imkoniyatlarini hisobga olishni koʻzda tutadi.

Fanlardan yaratiladigan pedagogik dasturiy vositalar quyidagi metodik talablarga javob berishi kerak:

1. Pedagogik dasturiy vositalar – oʻquv materialini taqdim etishning tushunchali, obrazli va harakatli komponentlarining oʻzaro bogʻliqligiga tayangan holda qurilishi.

2. Pedagogik dasturiy vositalar oʻquv materialini yuqori tartibli tuzilma koʻrinishida taʻminlashi. Fanlararo mantiqiy oʻzaro bogʻliqlikning hisobga olinishi.

3. Pedagogik dasturiy vositalarda taʻlim oluvchiga oʻquv materialini bosqichma-bosqich oʻzlashtirganligini turli xildagi nazoratlarni amalga oshirish asosida aniqlash imkoniyatlarining yaratilishi.

2-Mavzu Elektron (virtual) kutubxona turlari va ulardan maqsadli foydalanish imkoniyatlari.

Reja:

1. Elektron kutubxona tushunchasi va  uning tarkibiy qismlari.

2. Elektron kutubxona imkoniyatlari.

1. Elektron kutubxona tushunchasi va  uning tarkibiy qismlari.

Har birimizning hayotimizda axborot olamining ahamiyati tobora kuchayib borayotgani kundek ravshan. “Infosfera” (axborot olami) olis manzillarni yaqinlashtirib, oraliqdagi masofalarni qisqartirmoqda. Mazkur olamda insoniyat tarixining barcha bilimlari jamlangan. Bizdan esa “Infosfera”ning kirish eshigi, undan foydalanish imkonini beruvchi asosiy kalit – internetni bilish talab etiladi, xolos. Bu maʻruzamiz taʻlim va fan sohasida tobora ahamiyati ortib borayotgan, jahon bilim omborining asosiga aylanayotgan elektron kutubxonalarga dahldor.
Elektron kutubxona deganda nimani tushunamiz? Uning tarkibiy qismlari nima? Xalqaro Tarmoqdagi minglab kitoblarni oʻz ichiga oladigan saytlar elektron kutubxonami yoki kutubxona saytlari hammi? Raqamli kolleksiyalarni yaratish uchun qanday bilim va malakalar kerak boʻladi? Ushbu maʻruzada shu kabi savollarga javob topishga harakat qilamiz (maqolada "elektron kutubxona", "e-kutubxona" va "raqamli kutubxona" terminlari bir maʻnoda qoʻllaniladi).

Elektron kutubxona-Internetning ajoyib imkoniyatlaridan  biridir. Bu kutubxonaning elektron shaklidir.  Kutubxona deganda, odatda, koʻplab kitoblar terib qoʻyilgan , uzun, katta javonlar joylashgan xonalar koʻz oldimizga keladi.  Elektron kutubxonada javonlar vazifasini jildlar, kitoblar vazifasini  esa Internet saxifalari bajaradi.  Bu kutubxona maʻlumotlari elektron koʻrinishda boʻladi va ular kompyuterda joylashadi. Bu kutubxonadan foydalanish juda qulay. U orqali Siz dunyoning ixtiyoriy nuqtasidagi elektron kutubxona maʻlumotlaridan foydalana olishingiz mumkin. Yana bir qulay tomoni zarur maʻlumot nusxasini koʻchirib olishingiz mumkin. Elektron kutubxonadan foydalanishingiz uchun kompyuter, modem va Internet tarmogʻi boʻlishi yetarli.

Faraz qilaylik, biror bir maʻlumot bilan tanishish uchun elektron kutubxonadan foydalanmoqchisiz. Kompyuter va Internet yordamida maʻlumotni bir necha daqiqada topish mumkin. Maʻlumot dunyoning ixtiyoriy nuqtasidan bir zumda sizning kompyuteringiz ekranida tasvirlanadi. Buning uchun Siz kompyuteringiz tugmachasini bosishingiz va elektron kutubxonaga kirishingiz yetarlidir. Bir necha daqiqada maʻlumot koʻz oldingizda namoyon boʻladi. Bu mujizani eslatadi. Bu mujiza virtuallik deb ataladi. Unga faqat kompyuter va maxsus tarmoq orqali erishish mumkin. Bir necha yil avval bir maqolani topish uchun oylab vaqt sarflash zarur edi. Bugun esa bu maqsadni amalga oshirish uchun boshqa shaharga borish va vaqt sarflash zarurati yoʻqoldi. Elektron kutubxonalar yordamga keldi. Elektron kutubxonalarni turlicha nomlashadi: Elektron kutubxona, Virtual kutubxona, e-kutubxona, e-library, digital library.

Keyingi vaqtlarda virtual dunyo, virtual olam, virtual doʻst kabi soʻzlar paydo boʻldi. Virtual soʻzining maʻnosi bu tasavvur qilishdir. Virtual kutubxona bu odatdagi kutubxonaning abstrakt koʻrinishidir. Bu kutubxonaning kitoblari, jurnallari va roʻznomalari kitob javonlarida emas, balki kompyuter xotirasida joylashgan boʻladi. Bu kompyuterda yoki kompyuter maxsus qurilmalarida raqamli formatda saqlanadigan maʻlumotlar toʻplamidir. Bu: bosma audio, video va multimedia maʻlumotlaridir. Maʻlumotlar xajmiga qarab, serverlar bitta yoki tarmoq bilan bogʻlangan bir necha kompyuterlardan iborat boʻladi.

Gʻarb mamlakatlarida, masalan AQShda, kutubxonalarni avtomatlashtirish 60-yillardan boshlangan, kitoblarni kompyuterga kiritish orqali elektron kolleksiyalarni yaratish 1971-yildanoq bajarib kelinmoqda. Bizning mamlakatimizda Internet tarmogʻining 90-yillarning oxiri-2000-yillarning boshidan ommalashishi bugungi kunga kelib bizga elektron kutubxonalarni yaratib, mamlakatimiz aholisi va dunyo ahli bilan alishish imkonini bermoqda. Alisher Navoiy nomidagi Davlat Kutubxonasining kabi markaziy tashkilotlarning loyihalari, Internet tarmogʻida tashabbuskor vatandoshlarimiz tomonidan yaratilgan va yaratilayotgan kolleksiyalar bunga misol. Bu loyihalarning bajarilish darajasi turlicha boʻlib, bu albatta malakali mutaxassislarning bu jarayonlarda zamonaviy bilimlarni qoʻllagan holda ishtirok etganlari yoki etmaganlariga bogʻliq. Xalqaro standartlar va muvaffaqiyatli amaliyotlar (best practice) dan xabardorlik va koʻp hollardagi vaziyatni tubdan yaxshilashi muqarrar. Shu maqsad yoʻlida elektron kutubxonalar konsepsiyasi, uning tamoyillari va xorijda toʻplangan tajribalar xususida soʻz yuritamiz.
AQSh universitetlaridan biridagi "Elektron kutubxonalar" kursi talabalari ilmiy adabiyotdan ushbu atamaning 65 ta taʻrifini toʻplab, umumiy xususiyatlarni ajratib olishdi. Unga koʻra elektron kutubxona:

*maʻlum jamoalar yoki jamoalar majmuiga xizmat qiladi;

*yagona obʻekt boʻlmasigi mumkin (yaʻni qismlar turi domenlar yoki tashkilotlarga biriktirilgan);

*barcha qismlar uchun umumiy boʻlgan mantiqiy tashkiliy strukturaga ega;

*nafaqat erkin foydalanish imkoni, balki taʻlimiy komponentlarni oʻz ichiga olgan;

*inson va texnologik resurslardan unumli foydalangan;

*tez, samarali va toʻsiqsiz kirishni taʻminlaydi;

*kirishning turli darajalarini taʻminlaydi (user, contributor, administrator va hok.)

*bepul foydalanishni taklif etadi (ehtimol foydalanuvchilarning faqat ayrim guruhlariga);

*resurslarga egalik va nazorat qilish;

*kolleksiyalar:

**yirik va uzoq muddatga saqlab kelinadigan;

**yaxshi tashkillashtirilgan va boshqariladigan (fayllarning mavjud kategoriyalarga toʻgʻri kiritilishi, metadata qoidalarga mos shaklda taʻminlanishi va hok.);

**turli xil formatlarni oʻz ichiga olgan;

**nafaqat obʻektlar haqida maʻlumot (abstrakt, bibliografik maʻlumot va hok.), balki ularning oʻziga ham ega boʻlishi (kitob, maqola, jurnal va hok.);

**boshqa yoʻl bilan qoʻlga kiritib boʻlmaydigan noyob manbalarga ega boʻlishi;

**baʻzi fayllar raqamli shaklda yaratilgan (ab origine) boʻlishi mumkin.

Elektron kutubxona tushunchasining quyidagi taʻriflari alohida eʻtiborga loyiq:

Elektron kutubxonalar shu turdagi tashkilotlarki, ular raqamli asarlar kolleksiyalarini maʻlum bir jamoalar yoki jamoalar majmuiga oson va iqtisodiy jihatdan qulay holda foydalanish uchun taqdim qiladi; saralash, strukturasini tuzish, intellectual yoʻl ochish, talqin qilish, tarqatish, toʻlaligicha saqlab qolish uchun zarur resurslar, shu jumladan, ixtisoslashgan xodimlar bilan taʻminlaydi.

Shuningdek:

Raqamli kutubxonalar elektron resurslar majmui boʻlib, axborotni yaratish, izlash va foydalanish uchun zarur texnik quvvatlarni oʻz ichiga oladi. Bu maʻnoda ular axborot saqlash va qidiruv sistemalarini toʻldiradi va kengaytiradi; distribyutlashgan tarmoqlardan job olib, har qanday koʻrinishdagi media (matn, surat, ovoz, sokin va dinamik suratlar)ni manipulyatsiya qiladi. Raqamli kutubxonaning tarkibida maʻlumotning oʻzi va uning turli xossalarini tasvirlaydigan metadata (masalan, aks ettirish (representation) yoʻllari, yaratuvchisi, egasi, qayta boʻyicha huquqlar va hok.) va boshqa maʻlumot yoki metadata (tashqi yoki raqamli kutubxona ichidagi)ga boʻlgan link yoki munosabatni koʻrsatadigan elementlardan tashkil topgan boʻladi.

1. Elektron kutubxona imkoniyatlari

Elektron kutubxona odatdagi kutubxonaga qaraganda bir qancha qulayliklarga ega:
joy tejalishi, yaʻni kitoblarni saqlash uchun maxsus joy zaruriyatining yoʻqligi;

• nodir asar va maʻlumotlarni saqlash va ulardan foydalana olish imkoniyatini mavjudligi;

• foydalanishning qulayligi va yingilligi;

• qidiruv tizimlarining mavjudligi;

• maʻlumotlar xajmining cheklanmaganligi;

• maʻlumotni audio, video va kompyuter grafikasi yordamida sifatli va yaxshiroq aks ettirilishi;

• vaqtning tejalishi va cheklanmaganligi, yaʻni undan 24 soat mobaynida foydalanish mumkinligi;

• qoʻshimcha xizmatlarning mavjudligi.

Demak, elektron kutubxona - turli maʻlumotlar jamlangan Internet sahifalaridir. Bu sahifa kutubxonalardagi maxsus markaz mutaxassislari tomonidan maʻlumotlarni muntazam ravishda kompyuterga kiritish va yigʻish orqali tayyorlanadi. Yaʻni maʻlumotlar doimo yangilanib turiladi va kutubxona xajmi kengayib boradi.

Kutubxona bilan qanday ishlash mumkin. Buning uchun kutubxona manzilini Adres maydoniga yozishingiz zarur. Odatdagi kutubxona singari elektron kutubxona maʻlumotlari xam mavzu yoki alfavit boʻyicha tartiblanadi. Shuning uchun zarur maʻlumotlarni shu tartibda topish mumkin. Virtual kutubxona haqida batafsil maʻlumot bilan quyidagi http://vlibrary.freenet.uz saxifasida tanishishingiz mumkin.

Hozirgi kunda elektron kutubxonalar son sanoqsizdir. Kutubxonalar, universitetlar, baʻzi tashkilotlar oʻz elektron kutubxonalariga ega. Oʻzbekistonda ham shunday kutubxonalar mavjud. Quyida baʻzi elektron kutubxona manzillari va tavsifini keltiramiz.

Kongress virtual kutubxonasi. http://Icweb.lok.gov - Kongress kutuvxonasining elektron kurinishi boʻlib, u dunyodagi eng yirik virtual kutubxonalardan biridir. Kongress kutubxonasi 1800-yili 24-aprelda tashkil etilgan. Unda 115 milliondan ziyod kitob va xujjatlar yigilgan. Virtual kutubxonada tarixga oid maʻlumotlar, turli kollektsiyalar, rasmlar axborotlar, yangiliklar mavjud. Bu kutubxona boʻylab sayr qilganingizda, unga mujassamlashgan obidalarning uzoq tarixiga safar qilgandek boʻlasiz.

WWW Virtual kutubxonasi. http://www.vlib.org - WWWVirtual kutubxonasi turli-tuman maʻlumotlarni oʻz ichiga oladi: qishloq xujaligi, iqtisod va biznes, kompyuter texnologiyalari, aloqalar, axborot va jurnalistika, oʻqish, qonunlar, ilm - fan va hokazolar. Kutubxonaning quyidagi boʻlinmalari xam mavjud: Pensilvaniya Davlat Universiteti (USA), Buyuk Britaniya (UK), Shveytsariya (Switzerland) va Argentina. Kutubxonada alfavit boʻyicha soʻz va jumlalar boʻyicha qidirish tizimi mavjud.

Gpo Access. http://gpo.gov - US Goverment Printing Office markazi millionlab maʻlumotlarni oʻzida mujassamlagan. Unda siz AQSHdagi turli tuman hujjatlar, kitoblar, yangiliklar bilan tanishishingiz mumkin. Har oyda bu kutubxona 28.000.000 ta xujjat bilan toʻldirilib boriladi. Bu vazifani maxsus elektron maʻlumotlar boʻlinmasi bajaradi. Maslahatlar va buyurtmalar telefon va elektron pochta orqali bajariladi. Kuniga bir necha minglab foydalanuvchilar bu xizmatdan foydalanadi. Bu kutubxonadan davlat va shaxsiy korxonalar keng foydalanadilar. Ushbu kutubxonada bolalar uchun maxsus boʻlinma mavjud boʻlib, bu boʻlinmada bolalar oʻziga zarur va qiziqarli maʻlumotlarni olishi mumkin. Boʻlar: tarix, qonunlar, oʻqishga oid zarur toʻplam va maʻlumotlardir. Bu boʻlinmaning nomi - AQSH hukumatining bolalar uchun sahifasi. (Benʻs Guide to the US goverment for kids), manzili - http://bensguide.gpo.gov. Marketing va reklama boʻlimi kutubxona kataloglarini ishlab chiqadi va ularni dunyo boʻylab tarqatadi.

Virginia Commonwealth University. http://vcu.library.edu - Virginia Commonwealth University elektron kutubxonasi. Bu kutubxona universitetning elektron kutubxonasdir. Bu kutubxona oʻzida koʻpgina kitoblar, maqolalar, jurnallar, audio va video maʻlumotlarni mujassamlashtirgan. Kutubxona barcha konferentsiyalar, anjumanlar va maʻruzalar haqidagi maʻlumotlarni muntazam eʻlon qilib turadi.

Vashington Universiteti Virtual Kutubxonasi. www.library.wustl.edu -Ushbu kutubxonada quyidagi mavzulardagi maʻlumotlar mavjud: sanʻat va arxitektura, ilm-fan, tibbiyot, qonunlar va hokazolar. Kutubxonaning qidirish tizimi mavjud. Kutubxona maʻlumotlarga buyurtmalar qabul qiladi.

Rossiya Milliy Elektron kutubxonasi. http://www.nnc.ru - Dunyodagi eng yirik ommaviy axborot vositalarining rus tilidagi elektron toʻplamidir. Unda matbuotdagi nashrlar, turli xil maʻlumotlar keltirilgan. Maʻlumotlar 2.500 dan koʻp Moskva, Rossiya mintaqalari, MDX va Boltiq boʻyi davlatlari axborot manbalaridan olinadi va doimo yangilanib turiladi. Kutubxonaga kuniga 6.500 dan ortiq xujjatlar kelib tushadi va ular toʻla xajmda kutubxonaga kiritiladi. Kutubxonada 4.000.000 dan ortiq xujjatlar yigilgan. Kutubxonada qidiruv tizimi mavjud, u maʻlumotlarni soʻz va iboralar boʻyicha topish imkoniyatiga ega. Kutubxona bilan istalgan vaqtda shugʻullanish mumkin. Kutubxona manbalaridan tijoriy usulda foydalanish mumkin. Kutubxona Rossiyadagi eng yirik ommaviy, siyosiy va yangiliklar serveri hisoblanadi.

Moliyaviy axborotlar Agentligi Virtual Kutubxonasi 2000-yilda Yivroosiyo fondining moliyaviy koʻmagi yordamida tashkil etildi. Virtual Kutubxona biznes-jurnalistlar va ommaviy axborot vositalari mutaxassislarini axborot bilan taʻminlash uchun yaratilgan. Kutubxona axborot olish, yigʻish va uzatish uchun zamonaviy kompyuter va axborot vositalari bilan taʻminlangan. Virtual kutubxona kitobxonlariga respublikamizda va xorijda yuz berayotgan zamonaviy texnologiyalar, xamda iktisodiy jarayonlar haqida maʻlumotlar olish uchun maxsus toʻplamlar yaratilgan.

Kutubxona bilan qanday ishlash mumkin?

Demak, yuqorida aytib oʻtganimizdek elektron kutubxona resurslari kompyuter xotirasiga joylangan boʻladi. Bu kutubxona maʻlumotlari elektron koʻrinishda boʻlib, kompyuterda raqamli formatda, maxsus kompyuterlar — Serverlarda joylashadi. Elektron kutubxonadan foydalanish uchun kompyuter, modem va internet tarmogʻi boʻlishi yetarli. Biz esa shu kutubxona joylashgan internet manzilini bilsak kifoya. Elektron kutubxonada masʻul mutaxassislar maʻlumotlarni muntazam ravishda kompyuterga kiritadi va yigʻadi. Yaʻni maʻlumotlar doimo yangilanib turiladi va kutubxona hajmi kengayib boradi. Elektron kutubxonada kutubxonachi boʻlmaydi, shuning uchun zarur kitob yoki maʻlumotni kompyuter javonlaridan oʻzingiz qidirasiz.

Kutubxona bilan qanday ishlash mumkin? Buning uchun kompyuteringiz brauzerida kutubxona manzilini yozishingiz kerak. Odatdagi kutubxona singari elektron kutubxona maʻlumotlari mavzu yoki alifbo boʻyicha tartiblanadi.

ZiyoNET portali ham foydalanuvchilar uchun elektron kutubxona imkoniyatini taqdim etadi – buning uchun portalning “Kutubxona” boʻlimiga kirsangiz kifoya. Soʻnggi maʻlumotlarga koʻra, portal kutubxonasidan 7000 ga yaqin turli hajmdagi va turli koʻrinishdagi ilmiy axborot resurslari joy olgan. Ular asosan yurtimiz oliy oʻquv yurtlari, pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish institutlari, viloyat xalq taʻlimi boshqarmalari, ilmiy tadqiqot ins­titutlari va boshqa turli taʻlim muassasalarida xamkorlik qilib kelayotgan 400 ga yaqin masʻullar koʻmagida jamlanganini alohida eʻtirof etish lozim. Eng muhimi, adabiyotlarning aksariyati oʻzbek tilidadir.

3-Mavzu: AutoPlay Media studio dasturi orqali virtual kutubxona yaratish.

Reja:

1. AutoPlay Media studio dasturi bilan ishlash imkoniyatlari, AutoPlay Media studio orqali virtual kutubxona yaratish algaritmi.

2. Obyektlar va ularning funksiyalari, Plaginlar va ulardan foydalanish.

1.AutoPlay Media studio dasturi bilan ishlash imkoniyatlari, AutoPlay Media studio orqali virtual kutubxona yaratish algaritmi.

Autoplay Media Studio dasturi oynasining tuzilishi

Keyingi yillarda multimedia mahsulotlarini yaratishga oid juda ham koʻplab dasturiy taʼminotlar ishlab chiqilgan. Ulardan biri AutoPlay dasturidir. AutoPlay dasturidan foydalanish foydalanuvchilar uchun juda oson va qulay interfeysni taqdim etadi.

2008-yilning 12-martida Indigo Rose Corparition kompaniyasi Autoplay Media Studio versiyasini isteʼmolga chiqardi. AutoPlay bilan ishlashda deyarli dasturlash ishlari talab qilinmaydi. Foydalanuvchi faqat turli dizaynli dasturiy muhitni tanlash uchun bir nechta tayyor shakllardagi loyiha shablonlaridan foydalanishi mumkin. AutoPlay ishga tushirilgach, avvalo loyiha bilan bogʻliq bir nechta buyruqlarni oʻz ichiga oluvchi muloqot oynasi yuzaga keladi

Bunda amaliy dastur muhitini dizaynga boyholatga tashkil etish uchun AutoPlay dasturiy vositasi tarkibida tayyor obʼyektlar mavjud boʻlib, ular tarkibiga buyruq tugmasi, tovush kuchaytirgichi, fayllarni printerdan bosmaga chiqarishni taʼminlovchi, vyeb-saytlarni ochuvchi va ularga murojaatni amalga oshirib beruvchi qator funksional obyektlarni kiritish mumkin.

Dastur ishga tushgandan soʻng

Bu muloqot oynasida quyidagi uchta taklif ilgarisurilgan boʻladi:

1. Create a new project (Yangiloyihayaratish);

2. Open an existing project (Yaratilganloyihalardanbiriniochish);

3. Restore last open project (Oxirgiishlanganloyihaniochish);

Agar AutoPlay dasturining ruscha varianti oʻrnatilgan boʻlsa, u holda taklif rustilida, inglizcha varianti oʻrnatilgan boʻlsa, u holda taklif inglizt ilida boʻladi. AutoPlay har bir buyruq tugmasi funksiyasi va unga mosskriptlar uchun tayyor kodlar toʻplamini ham taqdim etadi. Bu tayyor kodlardan qulayroq foydalanish uchun dasturning ingliz tilidagi varianti bilan ishlagan maʼqul.

Shunday qilib, yuqoridagi taklifga binoan biz “Creat a new project” bandini tanlasak, u holda bir nechta yangi loyiha shablonlarini taklif etishdan iborat quyidagi muloqot oynasi yuzaga keladi:

Dastur yordamida animatsiyalanuvchi menyuni, kataloglar daraxtini, maʼlumotlar bazasini va shunga oʻxshash obyektlarni nafaqat tez yaratish, balki ularni boshqarish ham mumkin. Quyida “Blank Project” deb nomlangan loyiha tanlangan.

“Blank Project” loyihasining tanlanishi

Avtomatik ishga tushuvchi oynalarni oʻzining kutubxonasidagi “niqob”lardan foydalangan holda ixtiyoriy shaklda (formada) yaratish mumkin. Bunday “niqob” sifatida .jpg, .bmp va .png kabi formatdagi fayllardan foydalanilsa ham boʻladi.

Tayyor loyiha bunda .exe kengaytmali fayl sifatida oʻzi ochiluvchi arxiv koʻrinishda yoki qattiq diskdagi alohida papkada shakllantirilishi mumkin.

Bundan tashqari, dasturga matnni orfografik tekshirishim koniyati ham kiritilgan. Dasturning bu xossasi uning Label, Paragraph va Button kabi obyektlari bilan birga ishlaydi. Agar dastur kompyuterga toʻliq versiya bilan oʻrnatilgan boʻlsa, matnni orfografik tekshirish uchununing kutubxonasida juda katta hajmdagi lugʻatlar boʻlishi mumkin.

Matn yozishni ikki xil usuli mavjud (New label Object va New Parapraph Object)

Shundayqilib, AutoPlay Media Studio dasturining yangi versiyasi quyidagi imkoniyatlarga ega holda isteʼmolga chiqarilgan.

1. Avtomatik ishga tushuvchi xususiy menyu, interfaol taqdimotlar, multimedia-ilovalar, sanoqli daqiqalarda dasturiy taʼminotlarni yaratish;

2. Loyihaga turli-tuman tasvir, musiqa, video, animatsiya, matn va boshqalarni biriktira olish xususiyati.

Loyihaga rasm joylashtirish uchun NewImageObject tugmachasidan foydalanamiz

1. Web-ilova yaratishga moʻljallangan mukammallashganinstrumentlar;

2. XML, SQL va shifrlash mexanizmlari bilan ishlay olishi;

3. RTF -formatli hujjatlar bilan ishlay olishi;

4. Slayd-shou bilan ishlash imkoniyati;

5. Matn rangini oʻzgartirish uchun Radio Button obyektining mavjudligi;

6. Bosmaga chiqarishning kengaytirilgan funksiyasi;

7. Obyektlarni formatlash imkoniyati;

8. Kalit soʻzlar yordamida qidiruv tizimininmavjudligi;

9. CD, DVDkabi kompakt disklarga yozish imkoniyati vahokazo.

Biz yaratayotgan ilovamiz tabiatiga qarab, muloqot oynasida mavjud loyihalardan birinitanlashimiz yoki oʻzimiz istagan yangi loyihani tashkil qilishimiz mumkin. Quyida “BlankProject” deb nomlangan loyiha tanlangan:

Mavjud loyihani tanlashningijobiytomonlaridanbirishundaki,undaveb-sahifauchunbaʼzi ssenariylar tayyor yozilgan holatda boʻladi. Baʼziobyektlar uchun bajariladigan funksiyalar esa tayyor holatda berilgan boʻladi. Bunday imkoniyat qisqa vaqtda murakkab tuzilmali katta loyihani yaratishda amaliy yordam beradi.

AutoPlay dastur oynasi quyidagi tuzilmaga ega.

1. Dastur oynasining sarlavha satri.

2. Dastur oynasining menyu satri.

3. Instrumentlar paneli satri.

4. Project Explorer muloqot oynasi.

5. Properties muloqot oynasi.

6. Holat satri.

Dastur oynasinig sarlavha satrida loyiha nomi, dastur nomi va oynani boshqarish elementlari joylashgan. Oynaning menyu satrida quyidagi menyular joylashgan:

Tayyorlanayotgan loyiha ishlariga turli xildagi New button Object (tugmachalar) larni qoʻyishimiz uchun quyidagi tugmadan foydalanib, loyihaga turli xil koʻrinishdagi tugmachalar qoʻyishimiz mumkin.

File. Bu menyu orqali yangi loyiha oynasini ochish, mavjud loyiha oynasini ochish, loyihani xotiraga saqlash, loyihani eksport qilish, hujjat xossasini oʻzgartirish va dasturdan chiqish kabi ishlarni bajarish mumkin.

Tools.Baʼzida AutoPlaydasturining galeryeyasidagi mavjud buyruq tugmalari dizayn jihatidan yetarli boʻlmay qolishi mukin. Shunday paytlarda ushbu menyuning “ButtonMaker” bandiga murojaat qilib yangi dizayndagi buyruq tugmalarini yaratish mumkin. Bundan tashqari loyiha uchun ssenariy kodini yozish ham shu menyuda amalgaoshiriladi.

Publish. Bu menyu yordamida AutoPlayda tayyor holatga kelgan amaliy dasturni ishlatib sinovdan oʻtkazish va kompilyatsiyalash mumkin

Edit. Bu menyu orqali oxirgi bajarilgan amalni bekor qilish yoki takrorlash, ajratilgan obyektni kesib olish, uning nusxasini olish, boshqa joyga qoʻyish, oʻchirish, sahifa dublikatini hosil qilish, bir turga mansub obyektlarni guruhlash, obyektni “qulflash”, obyektni fiksirlab qoʻyish va yashirin holatga oʻtkazish kabi ishlarni bajarish mumkin.

Edit ]
(|* Undo AddButtonobject Ctrl+Z
^) Redo object	move/resize Ctrl+V
% Cut	Ctrl+X
[3 Copj/	Ctrl+C
Jj Paste	Ctrl+V
£2 Delete	Delete
Duplicate	Ctrl+D
Select	►
Arrange	►
ft Group	Ctrl+G
Ungroup	Ctrl+Shift+G
3 Lock	Ctrl+L
Unlock All	Ctrl+Shift+L
£ Pin	Ctrl+P
Unpin	Ctrl+Shift+P
V Hide	Ctrl+H
Unhide A[l
Preferences.	■

Align. Bunda obyektning sahifaga (ishchi sohaga) nisbatan koordinatalar boʻyicha, masalan, gorizontal, vertikal, va boshqa oʻlchamlarga nisbatan joylashuv holatini belgilab olish mumkin

Page.Bu menyu loyihadagi sahifalar uchun xizmat qiladi. Masalan, loyihaga yangi sahifa qoʻshish, mavjud tanlangan sahifani oʻchirish, mavjud sahifaning dublikatini (aynan nusxasini) hosil qilish, sahifaning xossasiga oid muloqot oynasini chaqirish kabi ishlarni bajarishmumkin.

Object. Bu menyuda 24 ta obyektni sahifaga qoʻyish imkoniyati mavjud boʻlib, shundan 17 tasi konstruktorlik tizimida ishlatiladigan standart obʼyektlar boʻlsa, qolgan 7 tasi plagin tarzida tashkil etilgan obyektlar boʻlib, ular “Plugins” buyrugʻi orqali sahifaga qoʻyiladi, masalan, Calendar, Windows stilidagi “Win–Button” nomli buyruq tugmasi, Slider va h.k. Shuningdek, “Properties” buyrugʻidan foydalanib, sahifada belgilangan obyektning xossalar oynasini hosil qilish imkoniyati mavjud.

H elp. Bu menyudaAutoPlay dasturi malumotnomasiga murojaat qilish (F1), foydalanuvchilar uchun qoʻllanmani oʻqish,On-Linerejimda dastur xususiy sayti bilan bogʻlanish va boshqa ishlarni bajarish mumkin

Project. Loyihani har tomonlama mukammal ishlash uchun imtiyozli yordam koʻrsatadigan ajoyib menyu hisoblanadi. Uning “Settings” bandiga murojaat qilib, loyihaga oid xossalarni oʻzgartirish, “Menu Bar…” bandiga murojaat qilib, yaratiladigan amaliy dastur oynasini xususiy menyu bilantaʼminlash, “Global Functions…” bandi orqali loyihadagi barcha sahifalarga birdek tegishli boʻlgan funksiya-qism dasturlarini yozish mumkin. Shuningdek, turli multimedia hujjatlarini va plaginlarni joylashtirishni ham shu menyuda muvaffaqiyatli amalga oshirish mumkin.

View. Bu menyu asosan amaliy dastur qurish jarayonida AutoPlay dastur oynasining tashqi koʻrinishini turli jihozlar bilan boyitishga xizmat qiladi, masalan, turli instrumentlar panelini koʻrinadigan qilib qoʻyish (ToolBars), turli muloqot oynalarini dastur oynasida akslantirib qoʻyish (Panes), sahifa parametrlarin belgilash uchun chizgʻich (Ruler) va toʻr (Grid) hosil qilish, bir sahifadan boshqa sahifaga tez oʻtish (Find Page) va boshqa ishlarni bajarish mumkin

AutoPlay dasturi muhitida 6 ta instrumentlar panelidan foydalanish mumkin bolib, ular quyidagilardan iborat.

1. Standard;
2. Objects;
3. Advangedobjects;
4. Common;
Project;
6. Align.

“Project Explorer” muloqot oynasida joriy loyihani tashkil etuvchi elementlar, masalan sahifalar, obyektlar va ularning nomlari haqida axborot olish, ular bilan ishlash imkoniyatiga ega boʻlamiz.

“Properties” muloqot oynasida loyiha sahifasining oʻzi va sahifadagi har bir obyektga xos atributlar roʻyxati aks etgan boʻlib, bu muloqot oynasi tanlangan obyektga qarab oʻzgarib turadi. Chunki, turli obyektlarning atributlari turlicha boʻlishi mumkin.

Project Size satrida biz yaratayotgan loyihaning xotira oʻlchami haqidagi axborot aks etadi. Shu axborotga binoan uni CD yoki DVD ga mos kompilyatsiya qilish variantini tanlash mumkin.

AutoPlayda qoʻllaniladigan obyektlar

AutoPlayda har bir loyiha uchun bir yoki bir nechta sahifalar toʻplami taqdim etiladiki, bu sahifalar bilan ishlaganda bir nechta obyektlardan foydalanish mumkin. Bu obyektlardan har birining alohida funksiyalari mavjud boʻlib, ular orqali dasturni boshqarishda foydalanuvchi uchun muloqot interfeysini yaratish alohida ahamiyat kasb etadi.

2.Obyektlar va ularning funksiyalari, Plaginlar va ulardan foydalanish.

Obyekt Funksiyalari

1. Button Bir nechta rangdagi turli variantlari mavjud. Asosan boshqaruv funksiyasini bajaradigan buyruqlar bu tugmaga biriktiriladi.

2. Label Yozuv maydonchasi. Ishchi sohadagi yozuvlar shu obyekt bilan beriladi. Yozuv gorizontal va vertikal koʻrinishlarda boʻlishi mumkin.

3. Paragraph Bir nechta satrdan iborat matnni oʻz ichiga oladigan yozuv maydonchasi. Koʻrinish sohasiga sigʻmay qolgan pastdagi yozuvlar uning oʻn tomonidagi lift yugurdagi orqali oʻqilishi mumkin, .txt va .quiz-kengaytmali matn fayllarini yuklab olib oʻqitish ham mumkin.

4. Image Turli formatdagi ikonkalar va rasmlarni ishchi sohada joylashtirish uchun ishlatiladi.

5. RichText WordPad, Bloknot, MS Word kabi matn muharrirlarida tayyorlangan .txt va .rtf- fayllarni yuklash va uni samarali oʻqish imkonini beradigan yozuv maydoni.

6. Hotspot Shaffof holatdagi toʻgʻritoʻrtburchak koʻrinishdagi faollash- tiruvchi obyekt. U orqali sahifada boʻsh turgan sohani biror funksiyani bajaruvchi faol sohaga aylantirish mumkin.

7. Video Video fayllarni (.avi, .mpg, .wmv, mp4, ishchi sohaga joylashtirish va turli oʻlchamlarda koʻrish uchun foydalaniladigan obyekt.

8. Flash Macromedia Flashdatayyorlangan .swf-fayllarni ishchi sohaga joylashtirish va unda foydalanish imkonini beradigan obyekt.

9. Web Bu obyekt orqali .htm, .mht kengaytmali fayllarni ishchi sohaga Web-sahifa orqali joylashtirish va koʻrish mumkin.

10. SlideShow Bir nechta grafik fayllarni bu obyekt orqali yuklab olish va maʼlum vaqt oraligʻida ketma-ket slayd koʻrinishida namoyish etish mumkin.

11. Input Dasturga parol qoʻyish yoki klaviaturadan kiritiluvchi biror maʼlumotga ehtiyoj sezilganda mazkur obyektdan samarali foydalaish mumkin.

12. CheckBox Bu obyekt orqali ishchi sohada eʼlon qilingan bir nechta variantli maʼlumotlardan bir nechtasini tanlash va jarayonni davom ettirish mumkin.

13. RadioButton Bu obyekt orqali ishchi sohada eʼlon qilingan bir nechta variantli maʼlumotlardan faqat bittasini tanlash va jarayonni davom ettirish mumkin.

14. ListBox Ishchi sohaga roʻyhat shaklidagi maʼlumotlarni joylashtirish va ulardan birini tanlash orqali jarayonni davom ettirish imkonini beradigan obyekt.

15. ComboBox Ishchi sohaga roʻyhat shaklidagi maʼlumotlarni “yashirin” tarzda joylashtirish va ulardan birini tanlash orqali jarayonni davom ettirish imkonini beradigan obyekt.

16. Tree Maʼlumotlarni daraxt koʻrinishida ishchi sohada tasvirlash imkonini beradigan obyekt.

17. Progress Vaqtga bogʻliq jarayonni vizual tarzda ishchi sohada aks ettiruvchi obyekt. Xususan, koʻp oʻlchamli fayllarni nusxalashda, oʻchirishda, xotiradan katta joy egallovchi dasturni ishga tushirishda jarayonning kechishini bu obyekt orqali vizual tarzda kuzatib turish mumkin.

Bu obyektlar sichqoncha yordamida dastur galereyasidagi tayyor toʻplamdan olib qoʻyiladi. Multimedia hujjatlarini tayyorlash, uning dasturlanuvchi qismlari uchun skriptlar yozish, tayyorlanayotgan amaliy dasturni boshqarish interfeysini yaratishda bu obyektlar dasturchiga imtiyozli yordam koʻrsatadi. AutoPlayning ajoyib xususiyatlaridan yana biri shundaki, bu obyektlar xossalarini tanlash uchun maxsus xossalar panelini ham dasturchiga taqdim etadi va u orqali bir qiymatli xossalar qiymatidan samarali foydalanish mumkin.

Har bir obyektning oʻz xossalari mavjud boʻlib, ular turli parametrlari guruhlanadi. Quyidagi jadvalda buyruq tugmasi (Button) uchun uning xossalari va guruhlanishi keltirlgan:

Buyruq tugmasi (Button) va uning xossalari

№ 1.	Obyekt	Xossalari	Funksiyalari
	Button	Settings	Bu xossasiga binoan, buyruq tugmasi faylining nomi, rangi, shrift turi va oʻlchami, sahifada joylashuv holati, stili va matnning obyektga nisbatan pozitsiyasi belgilanadi.
		Atributes	Bu xossaga binoan, buyruq tugmasinig nomi, sahifadagi pozitsiyasi, koʻrinish va yashirin holati, avto-oʻlchami, izoh matni, obyekt ustida kursor holati belgilab olinadi.
		Quick Action	Bu xossaga binoan, buyruq tugmasi sichqoncha chap tugmasi bosilganda (Click hodisasi ishlatilganda) uchun 10 ta funksiyadan bittasi bajariladi. Bu funksiyalar quyidagicha nomlanadi: Show Page (loyihadagi bir nechta sahifadan bittasi ochiladi), Run Program (exe-kengaytmali faylni ochadi), Open Document (Word, Excel va shunga oʻxshash muharrir hujjatlarini ochadi), Print Document (Word, Excel va shunga oʻxshash muharrir hujjatlarini printerdan chiqaradi), Send E-mail (koʻrsatilgan elektron pochta manziliga xabar yuboradi), View Website (vyeb-sahifani koʻrishga imkon beradi), Explore Folder (Papka provodnigini ochadi), Play Multimedia (multimedia hujjatlarini ishga tushiradi), Play/Pause Background Music (fon uchun qoʻyilgan musiqani ishga tushiradi va pauza beradi), Exit/Close (joriy dastur bilan ishni tugatishni taʼminlaydi).
		Script	QuickActionga ekvivaleyentxossa boʻlib, undan farqi shundaki, Quick Action orqali buyruqtugmasigafaqatbittafunksiyani biriktirish mumkin va bu funksiyalar albatta standart10tafunksiyalardanbiriboʻlishishart Scriptxossasigabinoanesa bitta buyruq tugmasiga bir vaqtda bir nechta funksiyalarni biriktirish mumkin. Bunda funksiyalar soni 10 tadan koʻra koʻproq songa ega.Scriptquyidagi hodisalar uchun yoziladi: On Click (sichqoncha chap tugmasi bir marta bosib qoʻyib yuborilgandagiholat); On Right Click (sichqoncha oʻntugmasi bir martabosibqoʻyibyuborilgandagi holat); On Enter (klaviaturadagi Entertugmasi bosilgandagi holat); On Leave(sichqoncha koʻrsatkichiobyekt ustiga keltirilganda roʻy beradigan holat).

Buyruq tugmalari grafik turda boʻlganligi uchun loyiha kutubxonasida mavjud boʻlgan standartbuyruq tugmalaridan tashqari foydalanuvchiga mos istalgan dizayndagi buyruq tugmalarini yangidan yaratish mumkin. Buninguchun AutoPlay dasturoynasidagi “Tools” menyusining “Button Maker” bandiga murojaat qilish yetarli. Natijada “Untitled – AutoPlay Media Studio Button Object” sarlavhali muloqo oynasi yuzaga keladi (4-rasm).

Ushbumuloqotoynasiquyidagituzilmagaega:

1. sarlavha satri;

2. instrumentlar paneli satri;

3. buyruq tugma hodisalari uchun asosiy ishchi panellar;

4. xossalar paneli;

5. rasm paneli;

6. rasmni taxminiy koʻrish paneli;

7. holat satri.

Bu muloqot oynasida asosiy eʼtibor tugmaning hodisalar paneliga qaratiladi. Unda tugmaning “UpNormal”, “UpHighlight”, “UpDisabled”, “DownNormal”, “DownHighlight”, “DownDisabled” kabi hodisalari uchun alohida rangdagi tugmalar, rasmlar va yozuvlar tanlanadi.

4-rasm. “ButtonObject” muloqot oynasining tuzilishi

Bu muloqot oynasi orqali asosan .btn kengaytmali fayllar bilan ish koʻriladi. Bunday kengaytmali fayllar “ButtonMaker”utilitasining oʻzi yordamida yaratiladi. Unda har qanday koʻrinishdagi buyruq tugmalarini foydalanuvchi ixtiyoriga koʻra istalgancha oʻzgartirish mumkin. Bunday oʻzgartirish ishlari asosan xossalar paneli orqali amalga oshiriladi. Amalga oshirilgan barcha oʻzgartirishlarni “ImagesPanel” yoki “PreviewPanel” muloqot oynalarida kuzatib borish mumkin. “PreviewPanel”da yaratilgan natijaviy buyruq tugmasini taxminiy ishlatib koʻrsa ham boʻladi.

3. Plaginlar va ulardan foydalanish

Yuqoridaqaydetiboʻtilganobyektlarfaqatkonstruktorliktizimidaqoʻllani- ladigan obyektlar boʻlib, ulardan tashqari plaginlar asosida foydalaniladiganobyektlarhammavjud. Masalan, Dasturoynasidagi “Object” menyusining “Plugins” bandigamurojaatqilib, “Calendar”, “Data Grid”, “Media Player”, “Shape”, “Sli- der”, “ThumbList” va “WinButton” kabiobyektlardanhamfoydalanishmumkin (5-rasm):

5-5-rasm. “Object” menyusidan plaginlarni tanlash

Mazkur plaginlar “AutoPlay Media Studio ” dasturi bilan birga oʻrnatiladi ganstandart plaginlar boʻlib, zarur boʻlsa boshqa plaginlarni “Plugins” ichki menyusidagi “More Plagins” bandiga murojaat qilib, On-line rejimda Internetdan yuklab olish ham mumkin. Standart plaginlarning koʻrinishi 6-rasmda koʻrsatilgan:

6-rasm. Plaginlar va ularning sahifadagi koʻrinishi

Bunday plaginlar standart obyektlardan tashqari sahifada yetishmayotgan obyektlar oʻrnini toʻldirib turadi.

Plaginlardan foydalanishning boshqa ajoyib xususiyatlari ham mavjud. Masalan, AutoPlay galereyasidagi standart buyruq tugmalarini klavishli boshqarish imkoniyati yoʼq. Xususan Win Button nomli plaginni qoʻllash va unga mos senariy yozish asosida Win Button obyektiga Set Focusni oʻrnatishimiz va sahifani klavishli boshqarishimiz mumkin.

Veb-saytni ishga tushirishda quyidagi amallar bajariladi. Button Properties oynasini ochib quyidagi Actiontorun boʻlimidan ViewWebsite tanlanadi va Website boʻlimiga bizga kerakli boʻlgan sayt adresi (ssilkasi) koʻrsatish kerak.

ShowPagetanlab olib pastki qismidagi Pagetoshow boʻlimiga oʻtib Specific Pagetanlanadi. Specific Pagetanlanish natijasida quyi qismidagi Pagenam qismi aktiv xolatga oʻtadi va biz undan xohlagan sahifaga biriktirishimiz mumkin buladi.

P laginlar nafaqat obyektlar sifatida, balki Project, yaʼni loyihaning oʻzi uchun qoʻshimcha ravishda Action (yaʼni harakat) hodisalari sifatida ham taqdim etiladi.

Biz turli xil dokument va fayllarni quyidagi tartib boʻyicha chaqirib ishga tushirishimiz mumkin. Button Properties oynasini ochib quyidagi Action to run boʻlimidan Open Document tanlanadi va Document to open boʻlimidan Browse ustiga bosib biz ishga tushishi kerak boʻlgan fayl tanlanadi.

7-rasm.“ActionPlugins”niProjectgaqoʻshish

Bu plaginlardan foydalanish, yaʼni ularni joriy loyihaga biriktirish uchun AutoPlay dastur oynasining “Project” menyusidagi “Plugins…” bandiga murojaat qilamiz (7-rasm):

Natijada,“Action Plugins” sarlavhali muloqot oynasi vujudga keladi. Bu muloqot oynasida “AtomicClock”,“CDAudio”, “Clipboard”, “ColorDialog”,“DateDiff”, “Desktops”, “FontDialog” va “FTP” kabi plaginlarni koʻrish mumkin (8-rasm):

8-rasm. “Action Plugins” muloqot oynasining koʻrinishi

Koʻrib turganingizdek, mazkur holatda “Desktops” plagini loyihaga biriktirilmoqda.

Dasturni ishga tushirish jarayoni ham shu tartibda amalga oshadi. Button Properties oynasini ochib quyidagi Action to run boʻlimidan Run Program tanlanadi va File to run boʻlimidan Browse ustiga bosib bizga ishga tushishi kerak bulgan dastur ishga tushadi yoki oʻrnatish jarayoni boshlanadi.

4-Mavzu: Amaliy dasturlar xamda Google disk orqali testlar yaratish.

Reja:

1. Google disk orqali Elektron darslik uchun testlar yaratish.

2. Microsoft office dasturlari orqali ishlash

3. Microsoft PowerPointda slayd dizayni va animasiya effektlari

1.Google disk orqali Elektron darslik uchun testlar yaratish.

OneDrive, 2007-yil avgust oyida yaratilgan va Microsoft tomonidan boshqariladigan bulutli xotira hisoblanadi. Bu onlayn-uz Top-uz xizmatlarining bir qismidir

Ammo 2007-yilning 1-avgustidan boshlab xizmatga kirish kengroq auditoriyaga kengaytirildi. Koʻp oʻtmay, 2007-yil 9-avgustda ushbu xizmat Windows Live SkyDrive deb oʻzgartirildi va Buyuk Britaniyada va Hindistonda sinovdan oʻtkazildi. 2008-yil 22-maydan boshlab SkyDrive 62 mamlakatda va hududlarda mavjud edi.

2008-yil 2-dekabrda SkyDrive-dagi saqlash joyi 5 gigabaytdan 25 gigabaytga oshirildi va Microsoft SkyDrive-da saqlangan fotosuratlar va videolarga kirishga ruxsat beruvchi alohida Windows Live Photos-ni qoʻshib qoʻydi. Shu bilan birga, rasmlar uchun "Maxsus teglar" ni qoʻshish, foto va ZIP fayllarni foto albomga yuklash va EXIF ​​metadatasini, masalan, olingan rasmlar uchun kamera maʻlumotlarini koʻrish imkoniyati paydo boʻldi. Microsoft shuningdek, Silverlight yordamida toʻliq ekranli slaydni namoyish qilish uchun koʻmak berdi.

2010-yil 7-iyunda SkyDrive-ning yangi versiyasi jamoatchilikka tanishtirildi, u Office Web Apps-ga koʻmak berdi. Ushbu yangilash Windows Live asboblar panelini qoʻllab-quvvatlashni toʻxtatishi bilan bogʻliq edi, SkyDrive foydalanuvchilari orasida xatchoʻplarni sinxronlash va almashish qobiliyati ham tushib ketdi. Biroq, foydalanuvchilar bu xususiyatni 2013-yil fevralida qoʻllab-quvvatlamasligini eʻlon qilgunga qadar, avvalgi Windows Live-ning oʻrnini bosadigan Windows Live-mashʻridan foydalanishlari mumkin.

2007-yil iyun oyida 2010-yilgacha roʻyxatdan oʻtgan barcha Office-Live Workspace foydalanuvchilari Windows Live-ga koʻchirildi. Migratsiya almashish uchun barcha mavjud ish joylari, hujjatlar va papkalarni kuzatib bordi.

2011-yil 20-iyunda Microsoft HTML5 texnologiyasidan foydalangan holda SkyDrive uchun foydalanuvchi interfeysini butunlay qayta ishlab chiqdi. Microsoft shuningdek, bitta fayl uchun maksimal xotira hajmini 50 MB dan 100 MB gacha koʻpaytirdi, shuningdek, keshlash va apparat tezlashuvi, HTML5 videolarini qoʻllab-quvvatlash, tezroq koʻrish, yanada aniqroq foto tartibini oʻrnatish, cheksiz skrolling kabi yangi xususiyatlarni qoʻshib qoʻydi. Ushbu yangilanishlar faqatgina SkyDrive-ni emas, balki Windows Live Photos va Windows Live-ga ham taʻsir koʻrsatdi. Yangi interfeysda fayllar va papkalar, jumladan Windows Live guruhlari ham foydalanuvchi va birgalikda foydalanilgan.

2011-yil 29-noyabrda Microsoft SkyDrive-ni fayllarni almashish va boshqarishni osonlashtirdi, shuningdek, HTML5 va boshqa bir qancha yangilanishlarni qoʻlladi. Bu foydalanuvchilarga qanchalik xotira boʻshligini va qancha foydalanganligini koʻrish imkonini berdi, bu avvalgi yangilanishda yangilanishning bir qismi sifatida olib tashlangan xususiyatdir.

2011-yil 3-dekabrda Microsoft iOS ilovasi uchun SkyDrive va Windows Phone uchun SkyDrive-ni, App Store va Windows Phone Marketplace-da sotuvga chiqargan edi. 2012-yil 22-aprelda Microsoft Windows Vista, Windows 7, Windows 8 va OS X foydalanuvchilari uchun SkyDrive ish stoli dasturini chiqazdi, ularga SkyDrive-ga oʻxshash fayllarni sinxronlash imkonini berdi, xuddi Windows Live mash kabi. dastur va veb-brauzer orqali. Bundan tashqari, SkyDrive pulli saqlash uchun qoʻshimcha xotira bilan taʻminlashni boshladi, shuningdek yangi foydalanuvchilar uchun bepul xotira hajmini 7 GB (25 Gb dan) Mavjud foydalanuvchilarga 25 gigabaytlik xotira hajmini tejash imkoniyati bilan bepul yangilanish taqdim etildi. Yangilangan SkyDrive 2 GB hajmgacha boʻlgan fayllarni qoʻllab-quvvatlashni boshladi (SkyDrive ish stoli dasturi orqali oʻrnatilganda). Yangilash shuningdek, Ochiq Hujjat (ODF) formatini qoʻllab-quvvatlash, URL qisqartirish va toʻgʻridan-toʻgʻri Twitter fayllarini almashish kabi qoʻshimcha funktsiyalarga ham toʻxtaldi.

2012-yil 14-avgustda Microsoft SkyDrive, SkyDrive, Windows uchun SkyDrive, OS X va Live Connect-da SkyDrive API-larini yangilangan SkyDrive-ni maʻlum qildi. SkyDrive.com uchun yangilanishlar Outlook.com-ga koʻra, veb-xizmatlar uchun yangi "zamonaviy" dizaynni taqdim etdi va foydalanuvchi interfeysi yangilanishi bilan birga, tezkor qidirish, kontekstli asboblar paneli, eskizlar koʻrinishida koʻp tanlov, fayllarni jildlarga sudrab tashlab qoʻying va yaxshilangan fayllarni tartiblash. Windows ish stoli va X OS ilovalari uchun SkyDrive-da yangilanish fotosuratlar va takomillashtirilgan sinxronizatsiya bilan ishlash samaradorligini oshirdi. SkyDrive APIʻsi shuningdek, fayl turidagi cheklovlarni olib tashlash, rasmlarni toʻliq ruxsatda yuklash imkoniyati bilan bir qatorda, SkyDrive-da saqlash va ochish uchun turli xil fayl turlari bilan yangilandi. 2012-yil 28-avgustda Microsoft SkyDrive Android ilovasini Google Play-da chop etdi. 2012-yil 18-sentabrda Microsoft SkyDrive-da qayta ishlash qutisi funksiyasini taqdim etdi va SkyDrive Excel veb-ilovasidan foydalanib onlayn soʻrovlarni yaratishni qoʻllab-quvvatlaydi, deb eʻlon qildi.

2013-yil iyun oyida Microsoft kompaniyasi Britaniyaning BSkyB telekompaniyasi bilan "Sky" nomi bilan sudlangan. Sud qaroriga koʻra, xizmat markasi BSkyB savdo markasini buzgan. 2013-yil 31-iyulda BSkyB va Microsoft kompaniyasining matbuot-relizida maʻlum qilishlaricha, kelishuvga erishilgan va natijada SkyDrive nomi oʻchiriladi. BSkyB Microsoft-ga "yangi tovarlarga muntazam oʻtishni taʻminlash uchun oʻrtacha vaqt mobaynida" brenddan foydalanishni davom ettirishga ruxsat berdi. 2014-yilning 27-yanvarida Microsoft SkyDrive va SkyDrive Pro oʻz navbatida OneDrive va Business for OneDrive-ga aylanadi. Rebrending koʻplab platformalar uchun joriy yilning 19-fevralida kuchga kirdi.

2014-yil yanvar oyida Microsoft SkyDrive bulutli xizmatining OneDrive-ga oʻzgartirilganligini eʻlon qildi. Rebrending zaruriyati ingliz telekanali Britaniyaning Sky Broadcasting Group (BSkyB) tomonidan taqdim etilgan daʻvo natijasida paydo boʻldi 2014 yil 20-fevral, OneDrive rasmiy ravishda ishga tushirildi, SkyDrive esa toʻxtatildi

3. Google drive dasturiga kirish algaritmi.

Google drive dasturiga quyidagi manzil orqali kiriladi.

https://www.google.com/intl/ru_ALL/drive/ manzilini yozganimizdan soʻng quyidagi kirish oynasi hosil boʻladi.

Ushbu oynaning “telefon ili adres” maydoniga oldin roʻyhatdan oʻtgan boʻlsi Elektron pochtasini kirgizadi, pochtasi mavjud boʻlmasa Sozdatʼ akkaunt tugmasi bosiladi.

Yuqoridagi amallar bajarilgandan soʻng esa, qoʻyidagi oyna hosil boʻladi.

Maʼlumotlarni kiritganimizdan soʻng Dalee tugmasini bosamiz.

“Dalee” tugmasini bosgach quyidagi interfeys oynasi ochiladi.

Bu oynada biz oldin davlatni tanlab olamiz va telifon raqamini kirgizamiz va Dalee tugmasini bosamiz

Yuqoridagi amallar bajarilgandan soʻng esa, telifonimizga kelgan raqamni kiritamiz va Podtverdit tugmasini bosamiz.

“Podtverdit” tugmasini bosgach quyidagi interfeys oynasi ochiladi.

Bu oynada malumotlarni kiritamiz va Dalle tugmasini bosamiz.

Bu oynalarda raqam qoʻshiladi va tasdiqlanadi shundan soʻng roʻyxatdan oʻtish yakunlanadi va bizga foydalanuvchi interfeysni ochib beradi

4. Google disk dasturidan foydalanish.

Ushbu oynada belgilab koʻrsatilgan boʻlim orqali biz soʻrovnoma tuzish oynasini chaqirtirib olishimiz mumkun boʻladi.

1. Microsoft office dasturlari orqali ishlash.

Maktabgacha taʼlim tashkiloti pedagoglari mashgʻulotlari uchun MS PowerPoint 2016 dasturi orqali videoroliklar, fotokliplar tayyorlash va multimediali resurlar yaratish.

Quyida Microsoft Office Power Point dasturida multimedia ilovalarini tayyorlash mexanizmi bilan toʻliq tanishib chiqamiz.

Microsoft Power Pointdasturning umumiy koʻrinishi.

1. Menyular paneli – Power Point dasturining ishchi maydonlaridan biri boʻlib u dastur oynasining yuqori qismida joylashgan va u lenta deb ham yuritiladi.

2. Slaydlar maydoni – Asosiy ishchi maydon boʻlib, bu yerda har-bir slayd bilan alohida ishlash mumkin.

3. Chegaralar maydoni – bu yerga matn kiritish, jadval, diagramma, sxema, rasm, kartinka, video kliplar va boshqa obyektlarni joylashtirish mumkin.

4. Slaydlar boʻlimi – bu yerda yaratilgan barcha slaydlarning eskizlari joylashadi.

MS Power Point dasturida taqdimotlar tayyorlash

“Zagolovok slayda” va “Podzagolovok slayda” boʻlimlariga maʼlumot kiritish uchun sichqonchaning chap tugmasini “Zagolovok slayda” va “Podzagolovok slayda”larida bosamiz va maʼlumot kiritamiz.

	Matnlarni formatlash uchun “Glavnaya” menyular panelidan “Shrift” boʻlimi tanlanadi:
	Shrift turi. Tanlash uchun qizil bilan belgilab qoʻyilgan tugma bosiladi va shrift turi tanlanadi.
	Shrift oʻlchami buni oʻzgartirish uchun belgilangan tugma bosiladi.
	Matnning qalinligi, qiyaligi va matnning tagiga chizadi.
	Matnning rangi buni oʻzgartirish uchun belgilangan tugma bosiladi.

Yangi slayd yaratish uchun:

1. Menyular panelidan “Glavnaya” boʻlimi tanlanadi.

2. Slaydы boʻlimidan “Sozdat slayd” buyrugʻi bosiladi.

3. Kerakli slayd shabloni tanlanadi.

Quyidagicha slayd paydo boʻladi.

	Obyektlar:
	1 2 3 4 5 6

Obyektlardan foydalanish:

1- belgi yordamida slaydga jadval qoʻshish mumkin.

2- belgi yordamida slaydga diagramma qoʻshish mumkin.

3- belgi yordamida slaydga SmartArtgrafik elementlarini qoʻshish mumkin.

4- belgi yordamida slaydga kompyuter yoki flesh xotiralardan rasmlarni qoʻshish mumkin.

5-belgi yordamida slaydga Internetdan rasmlarni qoʻshish mumkin.

6- belgi yordamida slaydga videoklip qoʻshish mumkin

Power Point dasturida qoʻshimda elementlar bilan ishlash “Vstavka” menyusi yordamida.

Rasm qoʻyish. Taqdimotga rasm qoʻyish uchun “Izobrajeniya” guruhidan foydalanamiz.

						“Izobrajeniya” guruhida toʻrtta boʻyruq tugmasi mavjud:
					Fayldan rasm qoʻyish. Buning uchun sichqonchaning chap tugmasini “Risunki”ustida bir marta bosiladi. Hosil boʻlgan oynadan kerakli rasm tanlanadi va “Vstavit” tugmasi bosiladi.
				Internet tarmogʻidan rasm topib qoʻyish. Internet rasm qidiruvidan topilgan rasm sichqoncha bilan slaydga qoʻyiladi.
			Ishga tushib, ekranda ochiq xolda turgan dastur oynalarini slaydga qoʻyish.
			Masalan: xozirda toʻrtta dastur ishlab turibdi va shulardan bittasini slaydga qoʻyamiz.
							Rasmlar jamlamasi asosida yangi taqdimot yaratish. Bunda har bir rasm alohida slaydga joylashadi. “Sozdat fotoalbom” buyrugʻi tanlanadi va “Fayl ili disk...” tugmasi bosiladi..
							Bir nechta rasm tanlangandan keyin “Risunok v albome” boʻlimida rasmlar ketma-ketligi beriladi, kerak boʻlsa oʻzgartirish mumkin. Rasmlarni slaydlarga joylashtirish uchun “Sozdat” bosaladi.

Rasmlar bilan ishlagan paytda Microsoft office 2013/2016 versiyalarida qoʻshimcha “Format” menyusi paydo boʻladi. Shu menyudan rasmlarning koʻrinishi va oʻlchamlarini oʻzgartirish mumkin.

“Izmeneniye” boʻlimi:

	Yorugʻliqning tushishi
	Ranglar
	Effektlar

“Stili risunkov” boʻlimi:

“Razmer” boʻlimi:

“Obrezka” – rasmning kerakli qismini kesib olish. Rasmning Gorizontal va Vertikal oʻlchamlari

Jadvallar qoʻyish. Taqdimotga jadval qoʻyish uchun “Tablisы” guruhidan foydalanamiz.

“Vstavka tablisы” dan kerakli ustun va satrlar tanlanadi.

“Vstavit tablitsu” buyrugʻi tanlanadi. Kerakli ustun(Chislo stolbsov)ga, satr esa(Chislo strok) boʻlimiga kiritiladi va “OK” bosiladi.

Jadvallar bilan ishlagan paytda Microsoft office 2013/2016 versiyalarida qoʻshimcha “Konstruktor” va “Maket” menyulari paydo boʻladi.

“Konstruktor” menyusi bu jadvallarning koʻrinishini oʻzgartiradi.

“Stili tablis” boʻlimi:

	Jadvallarning tayyor formatlari foydalanishimiz mumkin. Masalan:

“Maket” menyusi.

“Stroki i stolbsы” boʻlimi

Udalit – ustun, satr va jadvalni oʻchirish Vstavit sverxu – joriy satrning yuqorisiga... Vstavit snizu – joriy satrning pastiga... satr qoʻyadi. Vstavit sleva – joriy ustundan chapga... Vstavit sprava – joriy ustundan oʻngga... ustun qoʻyadi.

“Obyedineniye” boʻlimi:

Obyedinit yacheyki – bir nechta yacheykalarni birlashtiradi. Razdelit yacheyki – yacheykalarni bir nechta yacheykalarga ajratadi.

“Vыravnivaniye” boʻlimi:

	Jadvallar ichida matnlarni tekislash
	Jadvallar ichida matnlarning yoʻnalishi

Diagrammalar qoʻyish. Taqdimotga diagrammalar qoʻyish uchun “Illyustratsii” guruhidan foydalanamiz.

		Diagramma bosilganda quyidagicha turlari paydo boʻladi. Kerakli diagramma turi tanlangandan keyin quyidagicha xosil boʻladi.
		Bunda Exceldasturiga murojaat qiladi.

Exceldasturida berilgan maʼlumotlarni oʻzimizning maʼlumotlarga almashtiramiz va kerak boʻlsa qoʻshimchalar qoʻshamiz yoki olib tashlaymiz.

Tayyor boʻlgandan keyin Excel dasturini yopamiz.

Diagrammalar bilan ishlaganda “Konstruktor” va “Format” menyulari qoʻshimcha ochiladi.

“Konstruktor” menyusi:

	Diagramma turini oʻzgartirish.
	Maʼlumotlarni belgilash.
	Maʼlumotlarni oʻzgartirish.
	Diagramma maketini tanlash.
	Diagramma koʻrinishini tanlash.

Sxema(SmartAtr)dan foydalanish uchun “Illyustratsii” guruhidan foydalanamiz.

Har bir obyektning oʻzining qoʻshimcha menyulari boʻlgani singari SmartArt da ham “Konstruktor” va “Format” menyulari mavjud.

“Konstruktor” menyusi:

	Figura qoʻshish.
	Matnlarning tuzilishi.
	Figuraning rangini oʻzgartirish.
	Tuzilishini oʻzgartirish.
	Figura shaklining koʻrinishi.

P ower Point da WordArt bilan ishlash.

WordArt bilan ishlash uchun menyular panelidan “Vstavka” tanlanadi.

	Quyidagi oynadan kerakli shakl tanlaymiz.
	Kerakli matn kiritiladi.

Format menyusi:

	“Effektы figur” figuraga
	Tayyorlash.
	Soya.
	Aks.
	Yorugʻlik
	Shaffoflik.
	Relyef
	Xajmli figurani aylantirish
		WordArt ning koʻrinishini oʻzgartirish.

P ower Point da Video va Tovushlar bilan ishlash.

Video va tovushlardan foydalanish uchun “Vstavka” menyular panelidan “Multimedia” boʻlimidan foydalanamiz.

Video qoʻyish:	Video iz fayla...	Xotiradagi fayllarni yuklash.
	Video s videosayta...	Saytlardan video manzilini oʻrnatish
	Video iz organizatora klipov...	Mini kliplar qoʻyish.

Tovush qoʻyish:

	Zvuk iz fayla...	Xotiradagi fayllarni yuklash.
	Zvuk iz organizatora klipov...	Standart tovushlarni qoʻyish.
	Zapisat zvuk...	Mikrofon orqali ovoz yozish.

3. Microsoft PowerPointda slayd dizayni va animasiya effektlari

«Dizayn» tanlash

Dizayn tanlash uchun menyular panelidan “Dizayn” tanlanadi va “Temы” guruhidan kerakli temani tanlaymiz.

Bu yerda temalarning barchasini koʻrish uchun rasmda qizil bilan belgilab qoʻyilgan tugmani bosish kerak. Bu quyidagi koʻrinishda boʻladi:

«Harakat (Animatsiya) berish»

Harakat (Animatsiya)berish uchun menyular panelidan «Animatsiya» tanlanadi va «Animatsiya» guruhidan foydalanamiz. Bunda harakat berish kerak boʻlgan har bir slaydning har bir obyekti sichqoncha yordamida belgilanadi.

Bu yerda harakat turlarining barchasini koʻrish uchun qizil bilan belgilab qoʻyilgan tugma bosiladi. Bunda:

Oynadagi harakatlar (Animatsiya)dan foydalanish mumkin yoki Dopolnitelnыe effektы vxoda.. Dopolnitelnыe effektы vыdeleniya.. Dopolnitelnыe effektы vыxoda.. Drugiyeputi peremeщeniya..

«Oʻtish (Perexodы)»

«Oʻtish (Prexodы)» bu slaydlar almashuvidagi harakat. Budan foydalanish uchun menyular panelidan “Prexodы” tanlanadi va “Prexod k etomu slaydu” boʻlimidan biror bir “Oʻtish (Prexodы)” tanlanadi.

Bu yerda “Oʻtish (Prexodы)” turlarining barchasini koʻrish uchun qizil bilan belgilab qoʻyilgan tugma bosiladi. Bunda:

	Bu tanlangan effektlarni Gorizontal va Vertikal koʻrinishiga oʻtkazadi.
	Bu komanda tanlangan harakatni barcha slaydlarga birdaniga qoʻyish.
	Slaydlarning oʻtishiga ovoz berish.
	Vaqt, yaʼni berilgan vaqt ichida avtomatik keyingi slaydga oʻtish.

Taqdimotlarni multimediyali elektron axborot taʼlim resursiga aylantirish

Gipermurojaat bilan ishlash. Buning uchun kerakli jumla yoki obyekt belgilanib olib, “Vstavka” boʻlimidagi “Deystviye” tugmasi tanlanadi.

Soʻng hosil boʻlgan “Nastroyka deystviya” oynasidan “Pereyti po gipperssыlke” belgilanib, strelka orqali ochilgan roʻyxatdan “Slayd...” bandi tanlanadi:

Keyingi hosil boʻlgan “Giperssыlka na slayd”oynasidan kerakli slayd tanlanib, OK tugmasi va avvalgi oynadagi OK tugmasini bosamiz:

Natijada quyidagi koʻrinish paydo boʻladi:

Taqdimot vaqtida ushbu koʻk rangdagi jumlaga bosilganda, shu jumlaga biriktirilgan slaydga oʻtiladi.

Shu amallarni shakllarga qoʻllagan xolda ularni biror amal bajaruvchi tugmalarga aylantirsak boʻladi:

Natijada tugmasiga bosilsa, biriktirilgan slaydga oʻtiladi:

Nazorat savollari

1. Slaydshou va videoroliklar yaratish uchun qanday dasturlarini bilasiz?

2. Movie Maker dasturida video faylni yuklash uchun qaysi boʻlimdagi qanday tugma bosiladi?

3. Movie Maker dasturida foto faylni yuklash uchun qaysi boʻlimdagi qanday tugma bosiladi?

4. Movie Maker dasturida ovozli faylni yuklash uchun qaysi boʻlimdagi qanday tugma bosiladi?

5. MS PowerPoint 2016 dasturida yaratilgan taqdimot qanday qilib video formatda saqlanadi?

5-Mavzu: ZiyoNET taʻlim portali orqali Elektron (virtual) kutubxona yaratish.

Reja:

1. ZiyoNET taʻlim portali haqida umumiy maʻlumot

2. ZiyoNET taʻlim portalidagi satellit-saytlarining yaratilishi

1.ZiyoNET taʻlim portali haqida umumiy maʻlumot

ZiyoNET (“ziyo” soʻzi arabcha soʻzdan olingan boʻlib, "nur", "shuʼla" maʼnosini, “NET”- NETworkning qisqartmasi boʻlib - inglizchadan "toʻr", "tarmoq" maʼnosini bildiradi. ZiyoNET" - nur, ziyo tarqatuvchi tarmoq maʼnosini bildiradi.) Oʻzbekiston Respublikasining jamoat taʼlim axborot tarmogʻi 2005-yil 28-sentyabrda tashkil etilgan. ZiyoNET axborot taʼlim tarmogʻi resurslarini yaratish boʻyicha asosiy masʼul etib “Yagona integrator UZINFOCOM” MCHJ belgilangan.

Loyiha haqida

ZiyoNET jamoat axborot taʼlim tarmogʻi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti ning 2005-yil 28-sentyabrdagi PQ-191-sonli „Oʻzbekiston Respublikasining jamoat taʼlim axborot tarmogʻini tashkil etish tơgʻrisida“gi Qaroriga muvofiq tashkil topgan.

ZiyoNET tarmogʻining asosiy maqsadi taʼlim oluvchilar uchun taʼlim olish tizimida keng koʻlamli axborot-kommunikatsiya xizmatlarini joriy etishdan iborat. ZiyoNET tarmogʻi yoshlar, murabbiylar, shuningdek barcha portal foydalanuvchilari uchun kerakli axborotlarni jamlash bilan bir qatorda, ularga axborot texnologiyalari sohasidagi kerakli maʼlumotlarni berish, oʻzaro muloqot qilish va tajriba almashinishlari uchun zarur imkoniyatlarni yaratib berish vazifasini ham oʻz zimmasiga oladi.

ZiyoNET portali - sayt, ZiyoNETtarmogʻining asosiy resurslari ziyonet.uz manzilida joylashgan.

Portal imkoniyatlari

ID.UZ tizimidan roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilarga ZiyoNET portali oʻz imkoniyatlarini namoyon qilishlari uchun barcha sharoitlarni yaratib beradi. Jumladan:

uchinchi darajali „zn.uz“ domenida sayt-satellitlarni yaratish;

guruhlar yaratish, yaratilgan guruhlarda mavzular yaratish, guruhlarga qatnashchilarni taklif qilish va boshqa foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan mavzularda ishtirok etish;

„Savollar va javoblar“ boʻlimida oʻz savollarini berish va boshqa foydalanuvchilar bergan savollarga javob berish;

„Oʻyinlar“ boʻlimining foydalanuvchilari reytingida ishtirok etish;

ZiyoNET axborot resurs tarmogʻining turli tanlovlarida qatnashish

Missiyasi

Internet tarmogʻida mahalliy axborot taʼlim resurslarini yaratish va shakllantirish uchun zarur sharoit yaratish hamda axborot kommunikatsiya texnologiyalarini taʼlim jarayoniga singdirishga koʻmaklashishdan iboratdir.

Vazifalari

yoshlar uchun: ularni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash samaradorligini oshirishga; oʻsib kelayotgan yosh avlodning Vatanga muhabbat tuygʻusini, Oʻzbekistonning boy tarixi, xalqning milliy anʼanalari va maʼnaviy qadriyatlarini bilishga asoslangan yuksak maʼnaviy-axloqiy fazilatlarini mustahkamlashga; faol hayotiy mavqega ega boʻlgan barkamol shaxsiy voyaga yetkazishga qaratilgan milliy axborot resurslarini shakllantirish va rivojlantirish;

Oʻzbekistonning milliy manfaatlarini hisobga olgan holda, yoshlarning maʼnaviy, aqliy jihatdan kamol topishiga koʻmaklashadigan ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, tahliliy, maʼnaviy-maʼrifiy, ilmiy-taʼlim hamda boshqa axborotdan keng koʻlamda foydalanishni taʼminlash;

yoshlar oʻrtasida sogʻlom turmush tarzini targʻib etish, har xil sport turlarini ommalashtirish;

respublika oʻquvchilari va yoshlari uchun masofaviy taʼlim usullarini, boshqa axborot-kommunikatsiya xizmatlarining keng kompleksini taʼlim tizimiga joriy etishda koʻmaklashish.

Tarixi

2006-yilda - ZiyoNET tarmogʻi Resurs markazi portalining birinchi talqini ishlab chiqildi va www.ziyonet.uz manzili boʻyicha ishga tushirildi.

2007-yil avgustda - ZiyoNET portali tubdan oʻzgartirildi va uning 2-talqini yaratildi. Uning bosh sahifasida oxirgi maʼlumotlar va Kutubxonada joylashtirilgan materiallar hamda muhokama uchun mavzular koʻrsatila boshlandi.

2007-yil oktyabrda - ZiyoNET barcha foydalanuvchilar uchun bepul sayt-satelitlarni yaratish imkoniyatini yaratdi.

2008-yilda – saytning asosiy sahifasi takomillashtirildi va bosh sahifada sayt-satelitlarlarda nashr etilgan maʼlumotlar berila boshlandi.

2009-yil yanvarda - ZiyoNet Portalining oʻzbek tilidagi talqini ishga tushirildi.

2009-yilda – Uz milliy domeni Internet-festivalida “Fan va taʼlim sohasidagi eng yaxshi sayt” nominatsiyasida 3-oʻrinni egalladi.

2009-yil oktyabrda sayt-satellitlar uchun bepul xostingni yaratish va qoʻllab-quvvatlash tizimi ishga tushirildi.

2010-yilda - Portalning 3-talqini ishga tushirildi. Tegishli boʻlimlar va loyihalarda resurslarning yangilanishini koʻrishda qulayliklar yaratish uchun barcha yangi materiallar bosh sahifaning bloklarida chiqarilishi boshlandi. Portalda quyidagi boʻlimlar mavjud edi: “Taʼlim”, “Abituriyent”, “Muassasalar”, “Saytlar”, “Imkoniyatlar”, “Aksiyalar”.

2011-yilda – Portalning asosiy sahifasida Fikr.uzdan eng yaxshi “Hafta yangiligi” va uTube.uzdan eng yaxshi “Hafta videosi” berila boshlandi.

2013-yil - “Xorijiy tillar” va “Rivojlantiruvchi oʻyinlar” boʻlimi yaratildi.

2014-yil 8-may ZiyoNET.uz portalining navbatdagi talqini yaratildi. Yangi logotip va yangi interfeys ishlab chiqildi:

- ijtimoiy tarmoq ishlashni boshladi, ijtimoiy mavzuli guruhlarni yaratish imkoniyati yaratildi. Guruhda mavzularni muhokama qilish, izohlash, medifayllarni joylashtirish, fotoalbomlarni yaratish mumkin. Sinflar va taʼlim muassasalari uchun guruhlar ham yaratish mumkin.

- “Savol-javoblar” servisi yaratilib (2014-yil 31-may), unda savollar berib, boshqa foydalanuvchilarning savollariga javob berish mumkin. Bir yildan kamroq vaqt oraligʻida, yaʼni 2015-yilda, “Savol-javoblar” boʻlimidagi savollar – 3 392 dan oshgan boʻlsa, 2016-yilda savollar 5 880 taga yetdi.

- “Kutubxona” boʻlimi interfeysi yangilandi, kutubxonadagi resurslar oʻqiladigan formatda matnli va grafik shaqlda taqdim etildi.

- Portalda roʻyxatdan oʻtish ID.UZ tizimi orqali amalga oshiriladi.

- Tashrif buyuruvchilar uchun , foydali saytlar tavsiya etiladi.

- 2015-yil yanvar oyida asosiy sahifaning dizayni oʻzgartirildi va ZiyoNET portalining boʻlimlariga yoʻnaltirilgan vidjetlar namoyish etildi.

- 2015-yil iyunda ZiyoNET Portalining barcha sahifalarining chap tomonida “Translit” boʻlimi yaratildi.

- 2015-yil iyulda “ZiyoNET” taʼlim tarmogʻiga 1069-sonli AOKAning litsenziyasi berildi.

- 2018-yilda asosiy sahifaning dizayni yangilandi.

ZiyoNET portalining resurslari:

- “Abituriyent” boʻlimida – abituriyentlar uchun Oʻzbekiston Respublikasidagi OTMga oʻtish ballari, testlar, kvotalar, va h.k.z. toʻgʻrisidagi maʼlumotlar berib boriladi.

- “Armiya va yoshlar” - Oʻzbekiston Respublikasi qurolli kuchlari, tarixi, muhim sanalari va harbiy maʼlumotlariga bagʻishlangan boʻlim.

- “Audiokitoblar” - turli mavzulardagi (adabiyotlar, ilmiy kitoblar, ertaklar, darsliklar, tarix va boshqalar) rus, oʻzbek va boshqa tillardagi audio materiallar bazasi.

- “Kutubxona” - Portal kutubxonasi Respublika OTM va ularning mualliflari tomonidan taqdim etilgan avtoreferatlar, dissertatsiyalar, bitiruv malakaviy ishlari va boshqa ishlarning manbaidir. 2021-yil 1-iyun holatiga koʻra, 11 6000 dan ortiq oʻquv adabiyotlar mavjud.

- “Savol-javoblar” - Savol-javoblar xizmati.

-“Arboblar” -“Oʻzbekiston arboblari” veb-sayti  https://arboblar.uz/ Arxivlandi  2017-10-05  Wayback Machine saytida. manzilida joylashgan, Oʻzbekiston taraqqiyotiga hissa qoʻshgan taniqli insonlar haqida maʼlumot beradi. Ushbu sayt ilmiy-ommabop, maʼrifiy va taʼlimiy resursdir.

- “Oʻyinlar” boʻlimida mahalliy dasturchilar tomonidan ishlab chiqilgan oʻzbek va rus tillaridagi oʻyinlar bilan bir qatorda, ingliz tilini oʻrganish boʻyicha 400 tadan ortiq taqdim qilingan oʻyinlar joylashtirilgan.Brauzerlarda Flash Player qoʻllab-quvvatlash tugaganligi sababli, oʻyinlar hozirda faol holatda emas.

- “Taʼlimiy muassasalar” - respublikaning barcha taʼlim muassasalari, shuningdek, mutaxassisliklar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar bazasi.

- “Iqtidorli yoshlar” – Oʻzbekistondagi iqtidorli yoshlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar joylashtirilgan.

- “Saytlar” (Saytlar reyestri) ushbu boʻlimda foydalanuvchilar taʼlimiy va bilim berishga moʻljallangan saytlar, kutubxonalar, turli xildagi maʼlumotnomalar, ensiklopediyalar, mashhur shaxslarning shaxsiy saytlari katalogi shakllantirilgan va foydalanuvchilarga tavsiya etilgan.

- “Sayt-satellitlar” - taʼlim oluvchilar, oʻqituvchilar va boshqa tashabbuskor foydalanuvchilar oʻzlarining shaxsiy yoki taʼlim muassasalari uchun zn.uz domenida bepul sayt (sayt-satellit) yaratish imkoni yaratilgan.

2.ZiyoNET taʻlim portalidagi satellit-saytlarining yaratilishi

Saytlar yaratish

Yoshlar, oʻquvchilar hamda manfaatdor shaxslar orasida AKTdan foydalanish malakalarini oshirish hamda rivojlantirish maqsadida bepul sayt-satellitlar yaratish imkoniyati taqdim etilmoqda.

ZiyoNET portalining sayt-satellitlari internet tarmogʻidagi saytlar bilan ishlash va ularni boshqarish bilan tanishishning dastlabki bosqichi hisoblanadi. Sayt-satellitlarning faoliyati internet tarmogʻidagi axborot-taʻlimiy resurslar bilan ishlashga oʻrgatish hamda oʻqituvchilar, oʻquvchilar va barcha foydalanuvchilarning ushbu yoʻnalishdagi ilm darajasini oshirishga qaratilgan. Sayt-satellitlar, sozlangan va ishlashga tayyorlangan Wordpress (CMS) kontentni boshqarish tizimida yaratiladi. Barcha sayt-satellitlar 3-darajali “zn.uz” domenida joylashgan.

Saytlar bilan ishlashni boshlashdan avval, sayt-satellitlarni yaratish qonun-qoidalari bilan tanishib chiqish kerak.

ZiyoNETda – sayt - satellitlarni yaratish va ulardan foydalanish qoidalari

Mazkur Qoidalar ZiyoNET axborot resurs portalida sayt-satellitlarni yaratish va ulardan foydalanish shartlari tavsifidir. ZiyoNET sayt-satellitining egasiga aylangan foydalanuvchi quyida koʻrsatilgan Qoidalarning barcha shartlarini qabul qilib, ularga amal qilish majburiyatini oladi:

ZiyoNET portalining sayt-satellitlari internet tarmogʻidagi saytlar bilan ishlash va ularni boshqarish bilan tanishishning dastlabki bosqichi hisoblanadi. Sayt-satellitlarning faoliyati internet tarmogʻidagi axborot-taʻlimiy resurslar bilan ishlashga oʻrgatish hamda oʻqituvchilar, oʻquvchilar va barcha foydalanuvchilarning ushbu yoʻnalishdagi ilm darajasini oshirishga qaratilgan. Sayt-satellitlar, sozlangan va ishlashga tayyorlangan Wordpress (CMS) kontentni boshqarish tizimida yaratiladi. Barcha sayt-satellitlar 3-darajali “zn.uz” domenida joylashgan;

ZiyoNET portalida sayt olish huquqini faqatgina ID.UZ avtorizasiya tizimida roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchigina qoʻlga kiritishi mumkin.

Sayt-satellit ochishga talabnoma berilgandan soʻng, 3 kun ichida foydalanuvchining elektron pochta manziliga tasdiq yoki rad javobi haqidagi bildirishnoma yuboriladi.

Sayt mazmuni – kontenti (maqola matnlari, rasmlar, video va –sayt-satellitda chiqarilgan boshqa resurslar) – uchun javobgarlik sayt egasining zimmasidadir.

Barcha sayt-satellitlarning yangiliklar kiritilishi holati goh-goh tekshirib turiladi. Har bir sayt-satellitga oxirgi 3oy mobaynida kamida 5 ta maqola joylashtirilgan boʻlishi shart.

Sayt-satellitlar oʻzga saytlarni reklama qiluvchi va ommalashtiruvchi axborot maydonchasi hisoblanmaydi.

ZiyoNET portalidagi sayt-satellitlar Oʻzbekiston Respublikasi qonunchiligiga va umumiy ahloq normalariga zid boʻlgan, qolaversa, tajovuzkorlik, bosqinchilik, urush, irqchilik targʻib etilgan materiallardan holi boʻlishi shart.

Ushbu qoidalarga rioya qilinmagan holda, foydalanuvchining roʻyxatdan oʻtish jarayonida koʻrsatib oʻtilgan pochta manziliga kelgusi ikki hafta mobaynida yangilik kiritish kerakligi koʻrsatilgan ogohlantirish xati yuboriladi. Ogohlantirish yuborilgandan soʻng ikki hafta oʻtgach foydalanuvchi saytiga yangi maʻlumot kiritmasa, sayt maʻmuriyati saytni yopib qoʻyish, keyinchalik esa saytni oʻchirish huquqiga ega.

ZiyoNET portalining maʻmuriyati sayt-satellitlarning ishlash jarayonida texnik nosozliklar yuz berganida dasturiy taʻminotga oid texnik yordam koʻrsatadilar.

ZiyoNET portalining maʻmuriyati sayt ishlab chiqarish, uni toʻldirish va rivojlantirish ishlarini amalga oshirmaydi.

ZiyoNET portalida sayt olish huquqini faqatgina ID.UZ avtorizasiya tizimida roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchigina qoʻlga kiritishi mumkin

ID.UZ – Milliy internet tarmogʻi segmentidagi saytlar va axborot tizimlari uchun yagona identifikatsiya va autentifikatsiya markazidir.

ID.UZ yagona identifikatsiya markazi vazifasini bajarib, quyidagi loyihalarga kirish imkoniyatini yaratadi:

my.gov.uz

Lex.uz

Alisher Navoiy nomli Milliy kutubxona

WWW.UZ

Ziyonet.uz

Utube.uz

Fikr.uz

Desk.uz

cctld.uz

Gazeta.uz

OpenID protokolini qoʻllab-quvvatlovchi har qanday saytlar

Agar siz ID.UZ tizimidan bir marta roʻyxatdan oʻtgan boʻlsangiz, OpenID texnologiyasini qoʻllab-quvvatlovchi boshqa saytlardan roʻyxatdan oʻtishingiz shart emas. ID.UZ tizimidagi oʻz loginingizni koʻrsatishingizni oʻzi kifoya. Bunday imkoniyat qator afzalliklarga ega: koʻp parollarni eslab qolish, har safar oʻzingiz toʻgʻringizdagi maʻlumotlarni turli saytlarga kritishingiz shart emas.

ID.UZ tizimidan roʻyxatdan oʻtayotgan foydalanuvchi oʻz shaxsiy profilini (fotosurʻati, shaxsiy maʻlumotlari) yaratadi. Imkoni boricha barcha soʻralgan maʻlumotlar toʻgʻri va toʻliq toʻldirilsa, tizimdagi boshqa foydalanuvchilar sizni oson topadi.

ID.UZ tizimi foydalanuvchilari 2 ta maqomga ega boʻlishlari mumkin:

(nomi yashiringan) Nomaʻlum foydalanuvchi;

PassportID maqomiga ega foydalanuvchi.

ID.UZ tizimi orqali avtorizatsiyadan foydalanuvchi tashqi xizmatlar, foydalanuvchilarga maqomiga qarab turli huquqlar berishi mumkin.

PassportID maqomi foydalanuvchi oʻz pasport maʻlumotlarini maʻmuriyatga taqdim etgandan soʻng beriladi. Ushbu maqom – foydalanuvchining identifikatsiyasini talab qiluvchi davlat, kommunal, bank va boshqa xizmatlarga kirish imkoniyatini beradi.

Agar sizda savollar tugʻilsa, ularni forumda berishingiz mumkin.

Sayt-satelletlar yaratish tartibi

Sayt-satellit yaratish imkoniyati bilan http://info.ziyonet.uz/uz/post/view/services/create havolasi orqali oʻtib tanishishingiz mumkin.

1 –rasm

Soʻngra 1 -rasmda koʻrsatilgan sayt-satellitlarni yaratish qonun- qoidalari (http://blogs.ziyonet.uz/uzc/blog/create) havola orqali sayt yaratish qoidalari bilan tanishasiz. (2-rasm)

ID.uz – yagona identifikatsiyadan oʻtkazish tizimidan roʻyxatdan oʻtish tartibi

Sayt-satallet yaratish uchun albatta ID.uz – yagona identifikatsiyadan
oʻtkazish tizimidan roʻyxatdan oʻtish zarur. Buning uchun brauzerning
manzillar uskunasida www.id.uz soʻzi yoziladi va tizimga kiriladi.

Soʻngra tizimda “Roʻyxatdan oʻtish” tugmasi bosiladi.

- “Sayt domeni” – yaratilayotgan veb sahifaning internet tarmogʻidagi nomi. Sayt domeni oynasini toʻldirish jarayonida quyidagilarga eʼtibor berish kerak:

- faqat lotin alifbosida toʻldirish;

- bosh harflardan foydalanmaslik;

- sonlarni faqat harflardan keyin yozish;

- tinish bilgilaridan faqat oʻrtada chiziqcha “-”dan foydalanish;

- sayt domeni yaratilayogan veb sahifaga mos kelishi.

- Tavsif oynasiga yaratilayotgan sayt-satellitning qaysi sohaga
ixtisoslashtirilganligi va ushbu veb sahifaga qanday resurslar
joylashtirilib borilishi haqida maʼlumotlar kiritiladi. Mazkur oynada kiritilgan belgilar 50 tadan kam boʻlmasligi shart.

- Barcha oynalar aniq va bexato toʻldirilganligiga amin boʻlgandan soʻng

“Sayt yaratish” tugmasi bosiladi.

Eslatma! Foydalanuvchilar tomonidan “Sayt-satellit” yaratish boʻyicha yuborilgan talabnomalar moderatorlar tomonidan 3 ish kunida koʻrib chiqiladi.

6-Mavzu: WordPress dasturining imkoniyatlari.

Reja:

1. WordPress dasturining imkoniyatlari toʻrisida maʻlumot

2. WordPress saytiga foydalanuvchilarning kirishi

WordPress- da veb-sayt yaratish: eng oddiy va qisqa koʻrsatmalar

1. Avval siz tanlagan hosting uchun yangi saytni kiritishingiz kerak. Bundan oldin siz yangi sayt uchun domenni roʻyxatdan oʻtkazishingiz kerak. Biz ushbu maqolada domenni roʻyxatga olish tafsilotlarini tushuntirishga qaror qildik. Ushbu mavzu boʻyicha koʻrsatmalar koʻp.

2. Xosting sizga ruxsat beradi (va 90% zamonaviy hosting saytlariga ruxsat beradi), siz bepul HTTPS domenga shifrlash protokolini ulashingiz va ulashingiz kerak. Odatda bitta tugmachani bosish yoki belgilash kifoya. Endi biz HTTPS protokollari haqida soʻz yuritmaymiz, chunki yuqorida aytib oʻtilganidek, juda koʻp funksionalliksiz oddiy veb-saytga muhtoj boʻlgan yangi boshlanuvchilar uchun. Bunday saytlar uchun bepul Letʻs Encrypt.

3. Keyin maʼlumotlar bazasini yaratishingiz kerak. Agar siz toʻsatdan “Sprinthost” ni ishlatishni maʼqul koʻrsangiz, quyida berilgan ekran sizga yordam beradi. “Maʼlumotlar bazalari” elementini tanlashingiz kerak, soʻngra “Maʼlumotlar bazasini yaratish” tugmasini bosing.

Bu juda muhim! Maʼlumotlar bazasining nomi (yoki “Sprinthost” ning yaratuvchilari sifatida “Ism” deb nomlanadi), foydalanuvchi nomi va parol alohida faylga koʻchirilishi va xavfsiz joyda saqlanishi kerak. Tez orada bu maʼlumotga muhtoj boʻlasiz!

4. Endi siz Wordpresssning eng soʻnggi versiyasini yuklab olishingiz kerak. Uni har doim havola orqali topishingiz mumkin:  https://wordpress.org/download/  

Buni tayyorlash paytida yuklab olingan versiya. Bu voqea 03/09/2019 da sodir boʻldi. Ehtimol, hozirda motorning yangi versiyasi joylashtirilgan boʻlishi mumkin.

CMS fayllarining vazniga eʼtibor bering. 10 MB dan kam.

5. Shundan soʻng siz tushirilgan fayllarni hostingga yuklashingiz kerak. Buni FTP yordamida amalga oshirish yaxshidir (hosting boʻyicha batafsil yoʻriqnomalar boʻlishi kerak), lekin siz hostingning boshqaruv panelining imkoniyatlaridan foydalanishingiz mumkin. Sprinthost-da “Fayl menejeri” boʻlimiga oʻting, “Saytga oʻtish” yorligʻini bosib kerakli saytni tanlang va keyin oʻq bilan belgilangan yashil tugmani foydalaning.

Bu juda muhim! Siz faqat CMS fayllarini yuklab olishingiz kerak. Rasmiy WordPress saytidan arxivni yuklab olishingiz mumkin. Uni papkadan ochish kerak (u bu kabi bir narsa deyiladi: wordpress-4.9.1). Siz barcha papkani xostingga koʻchirishingiz kerak emas. Faqat uning mazmuni: vp-admin deb nomlangan papkada, wp-kontent deb nomlangan papkada, wp- oʻz ichiga olgan jild va .php, .txt va .html kengaytmali fayllar.

Muhim! FTP bilan aloqa oʻrnatish, fayllarni xostingga yuklash va biz ilgari aytib oʻtgan va amalda boshqa har qanday vazifalarni bajarish haqida maqolada gaplashishni davom ettiramiz. Chaqiruv yoki elektron pochta orqali qoʻllab-quvvatlash savollariga javob bering. Qo ʼrqmang. Ular eng asosiy savollarga batafsil javob berishardi. Hech qanday javob boʻlmasa, toʻgʻri hostingni tanlaganingizni yana bir bor oʻylang.

6. Ushbu bosqichda https: // site / wp- admin brauzer satriga kerak. Yaʼni, sizning saytingiz manziliga / wp- adminni kiritishingiz kerak. Buni qilganingizda, ushbu ekranni koʻrishingiz kerak:

Endi siz bir tilni tanlashingiz kerak (WordPress mukammal rus tilidagi versiyasiga ega) va “Davomi” tugmasini bosing.

7. Ushbu oyna paydo boʻlganda, maʼlumotlar bazasi nomini, foydalanuvchi nomi va parolni kiriting. “Prefiks jadvali” ga eʼtibor bering. Noyob prefiksni taklif qilish tavsiya etiladi. Bunday sodda protseduralar sizning resursingiz xavfsizligini oshirishi kerak (uni SQL inʼyeksiyasidan himoya qilish). Shuningdek, “Maʼlumotlar bazasi serveri” elementi haqida ham aytmoqchimiz. 99% hollarda oʻzgarish yoʻq. Localhost yozuvini qoldiring va “Yuborish” tugmasini bosing.

8. Ushbu bosqichda sayt nomini, foydalanuvchi nomini, parolni va ishlaydigan elektron pochtani kiritishingiz kerak. Sizda tashvishlanmasangiz ham boʻladi, chunki barcha sozlamalar oʻzgartirilishi mumkin. Shu bilan birgaWordpress-da birinchi marta sayt tuzsangiz, barcha maydonlarni juda ehtiyotkorlik bilan toʻldirishni tavsiya etamiz. Ishonchli, toʻgʻri E-pochtani ishlatish va parolingizni xavfsiz joyda saqlash muhim. Sizning parolingiz bilan darhol kelishish yaxshiroq. Agar siz WP yaratganlardan birini tark etsangiz, uni har doim matn hujjatidan koʻchirib olishingiz kerak boʻladi. Wordpressni taklif qiladigan raqamlar va belgilarning kombinatsiyasini eslang. Noyob foydalanuvchi nomini tanlash tavsiya etiladi. Bu shuningdek, sayt xavfsizligini oshirishda kichik rol oʻynaydi. Banal nomi (Admin kabi), tajovuzkorlar uchun administrator paneliga kirish osonroq boʻladi.

9. Endi avvalgi bosqichda siz yaratgan nom va parolni kiritishingiz kerak.

10. Barcha! Sizda toʻliq veb-sayt mavjud. Siz haqimizda “Biz haqimizda” sahifasini va sizning xizmatlarning chiroyli tavsifiga ega boʻlgan sahifani qoʻshishingiz mumkin.

Ehtimol, saytlarga hech qachon murojaat qilmagan odamga koʻrsatmalarimiz murakkab koʻrinadi. Hosting texnik yordamiga bir necha marta murojaat qilishingiz mumkin. Ehtimol, hamma narsa birinchi marta ishlamaydi. Shunga qaramay, siz oʻz veb-saytingizga ega boʻlishingiz mumkin:

• Siz hech qachon dasturlashni oʻrganmagansiz

• Siz dizaynni hech qachon qilmagan edingiz

• Taraqqiyot guruhini toʻlash uchun minglab (va hatto yuzlab) dollar yoʻq

Ushbu sayt quyidagi oʻxshaydi boʻladi:

Koʻrsatmalarimizdagi barcha qadamlarni toʻldirganda xuddi shunday narsalarni koʻrasiz. Qoʻshimcha parametrlarsiz, standart boʻlmagan va juda cheklangan WordPress mavzusida online platforma olasiz.

Biz WordPress -da saytni iloji boricha sodda va tezroq bajarishga rozilik beramiz. Biroq, bu tez va qulay echim samarali boʻlishi kerakmi? Sizning biznesingizga mijozlarni jalb qiladimi? Buning ishonchimiz yoʻq.

Samaradorlik kontsepsiyasi har kim uchun farq qiladi. Ehtimol, kimdir TestWeb112 test maydonchamizga oʻxshash manba tashkil qiladi. Eng asosiysi, kompaniyangizning nomi va sizning xizmatlaringiz (tovarlaringiz) haqida eng zarur maʼlumotni olish.

Lekin, shaxsan, kompaniyaning 90% (hatto eng kichkina) uchun standart meʼyorlarga ega boʻlgan standart mavzular etarli emasligiga ishonamiz.

Vaziyatni qanday yaxshilash mumkin?

2 oddiy variant mavjud:

Mavzuni oʻzgartiring. Bu toʻgʻridan-toʻgʻri WordPress administrator panelidan amalga oshirilishi mumkin. Rasmiy WP katalogidan minglab turli mavzularni mutlaqo bepul yuklab olishingiz mumkin. Ularning barchasi maxsus tekshiruvdan oʻtdilar, shuning uchun ular zararli kodni oʻz ichiga olmaydi, ular tezda yuklanadi va konfigure etiladi, ularning aksariyati doimiy ravishda takomillashtirilib, yangilanadi. Administrator panelidan yangi mavzuni bir necha marta bosish mumkin.

Vebda siz ishlab chiquvchilar yaxshi dizayni va moslashuvchan sozlamalar bilan optimallashtirilgan mavzularni sotadigan koʻplab saytlarni topishingiz mumkin. Ushbu saytlardan biri (koʻp yillar davomida yaxshi obroʻga ega boʻlgan)  themeforest.net hisoblanadi  .

Pulli mavzular bepul boʻlganini unutmang.

• Ular juda mulohaza mobil versiyasi bor.

• Zamonaviy dizayn.

• Boshqa sozlamalar. Va ular aniqroqdir.

• Ular orasida tez-tez sizga kerak boʻlgan echimni topasiz. Misol uchun, sizda bir poklik kompaniyasi bor. Eng keng tarqalgan ish emas. Biroq, poklik kompaniyalari resurslari uchun yaratilgan yuzlab yaxshi mavzularni topishingiz mumkin.

WordPress sayti uchun pulli shablonni qanday tanlash mumkin?

WP boʻyicha mavzularni yaratish va sotish katta va jiddiy biznesdir. Bu birinchi yil emas. Ishlab chiquvchilar oʻrtasidagi jiddiy raqobat, albatta, eng past narxda juda yaxshi mahsulotni taklif qiladi. Bundan tashqari, 2018-yilda ishlab chiquvchilar yuqori sifatli mavzuni yaratishga qodir emas, balki uni rivojlantirishga mablagʻ sarflashadi.

Shuning uchun, WordPressda shablonni tanlashda quyidagini koʻrishingiz mumkin:

• Haqiqiy foydalanuvchi sharhlari . Yaxshi mavzular oʻn minglab tanqidlarni oladi. Bu soxta emas.

• Ishlab chiquvchilarning savollar, izohlar, shikoyatlar va mijozlarning takliflariga javoblari. Jiddiy ishlab chiquvchidan shablonni sotib olganingizda, texnik yordamni bir necha oy (odatda yarim yil) olasiz. Siz qiziqqan mavzular egalarining fikrlarini va ularning javoblarini oʻqib chiqqandan soʻng, vaʼda qilingan texnik yordam qanchalik yaxshi ishlashini tushunishingiz mumkin.

WordPressning qanday versiyasi mavzu bilan ishlaydi?

• Qaysi brauzerlar mavzusi optimallashtirildi. Professional ishlab chiquvchilar shablonni nafaqat soʻnggi brauzer versiyalari, balki oldingi versiyalar uchun ham optimallashtiradi. Internet Explorer 9 ning oxirgi versiyasi 2011-yil 14-martda chop etildi, ammo hozir, 2018-yilda, butun tarkibning eskirgan brauzerda koʻrsatilishi uchun yaratilgan minglab mavzularni topishingiz mumkin. Bu sizning mijozlaringizning kichik foizlarini yoʻqotmaslik uchun amalga oshiriladi.

• Qanday plug-ins shablon bilan mos.

• Boshqa koʻplab maʼlumotlar.

Ushbu maʼlumotni oʻrganing. Eng yaxshi ijobiy qarorlar va kerakli xususiyatlarga ega boʻlgan echimni tanlang. Sotib olishdan oldin mavzuni tekshirib koʻring.

7-Mavzu: ZiyoNET taʻlim portali orqali yaratilgan virtual kutubxonani WordPress dasturi yordamida taxrirlash usullari.

Reja:

1. Sayt-satellitlari imkoniyatlari bilan ishlash

2. WordPress sahifalari bilan ishlash

1.Sayt-satellitlari imkoniyatlari bilan ishlash

ZiyoNET portal orqali MTM veb-saytini yaratishda internitdan ziyonet.uz saytiga murojat qilamiz va bu saytdan kirish tugmasiga murojat qilamiz.

KIRISH tugmasi bosilgandan keyin quyidagi interfeys oynasi ochiladi va biz yuqorida id.uz dan roʻyxatdan oʻtganimizda berilgan loginni kiritamiz va yana KIRISH tugmasini bosamiz, agarda roʻyxatdan oʻtmagan boʻlsak ROʻYXATDAN OʻTISH tugmasini bosamiz.

ROʻYXATDAN OʻTISH tugmasini bosganimizdan keyin quyidagi oyna hosil boʻladi va toʻldirish uchun berilgan boʻsh joylarga maʻlumotlarni kiritamiz va yana roʻyxatdan oʻtish tugmasini bosamiz.

Natijada Avtorizatsiyalash oynasiga yetib kelamiz hamda avtorizatsiyalash uchun KIRISH tugmasini bosamiz

KIRISH tugmasi bosilgandan keying oynada VOYTI ni bosamiz.

Natijani RAZRESHIT qilamiz va roʻyxatdan oʻtishni yakunlaymiz.

ZiyoNET saytiga kirib pastgi qismiga tushganimizda imkoniyatlar boʻlimidan sayt yaratish boʻlimiga murojat qilamiz va keyingi oynadan sayt yaratish qonun-qoidalari bilan tanishish uchun strelka bilan koʻrsatilgan joyni bosamiz

Sayt-satellitlarini yaratish va ulardan foydalanish qoidalari bilan tanishganimizdan soʻng oʻsha oynani pastgi qismiga tushamiz va taxrirlashni boshlashimiz uchun birinchi koʻrsatilgan tugmachani belgilab olamiz hamda taxrirlashni nihoyasiga yetkazganimizdan soʻng toifani tanlab olamiz

Barcha ishni tugatganmizdan soʻng sayt yaratish tugmasini bosamiz va qoidalar bilan tanishganimizda bizga aytilganidek uch kun ichida bizga sayt yaratilganligi haqidagi malimot boshda kiritgan umail adresimizga javobi keladi

uMail adrisga kelgan javob va biz sayt domenini yozamiz va saytni ochamiz

2.WordPress sahifalari bilan ishlash

Baʻzi odamlar (ayniqsa, veb-ishlab chiquvchilar) bu jarayonni faqat mutaxassislar uchun ish deb taʻkidlashsa-da, oʻz veb-saytingizni yaratish unchalik qiyin emas. Kimda bor boʻlsa asosiy bilim Internetda buni osongina qilish mumkin.

Bu aslida besh bosqichli oddiy jarayon:

CMS (kontentni boshqarish tizimi) ni tanlang.

Termoq Domen nomi kelajak sayt.

Xosting va tarif rejasini tanlang.

Sayt uchun mavzuni tanlang.

Saytni oʻrnatish.

Keling, har bir qadam haqida batafsilroq gaplashaylik. Shunday qilib, keling, boshlaylik.

CMS nima?

Ushbu qoʻllanmaning eng qiziqarli qismiga oʻtishdan oldin, muhim sizga WordPress nima va u nima ekanligi haqida umumiy fikr berish uchun dasturiy taʻminot. haqida alohida maqolamiz bor. Oʻqing va bu erga qaytib keling. Bu erda biz WordPress CMS haqida alohida gaplashamiz.

WordPress kontentni boshqarish tizimi (CMS) boʻlib, bugungi kunda u dunyodagi eng mashhur CMS hisoblanadi. CMS - bu siz foydalanishingiz mumkin boʻlgan dasturiy taʻminot oddiy nazorat saytingizdagi kontent, masalan, foydalanish uchun qulay boshqaruv panelidagi rasmlar, videolar va maqolalar.

WordPress Internetda eng koʻp afzal qilingan CMS boʻlsa-da, Drupal va Joomla kabi veb-saytlar yaratish uchun mos boʻlgan bir nechta boshqa dasturlar mavjud. Ammo qoʻshimcha funktsiyalarni ishlab chiqish uchun dasturchilarni mustaqil ravishda jalb qilishingiz kerakligiga tayyor boʻling.

Biroq, ushbu CMS dasturlari ilgʻor foydalanuvchilar uchun koʻproq mos keladigan biroz rivojlangan xususiyatlarga ega. Shuning uchun biz har doim yangi boshlanuvchilarga WordPressni tavsiya qilamiz. WordPress uchun minglab tayyor plaginlar mavjud boʻlib, ular qoʻshimcha sifatida oʻrnatiladi va asosiy funksionallikni kengaytiradi, shuning uchun siz dasturchini yollashingiz va unga pul toʻlashingiz shart emas - hamma narsa tayyor.

Foydalanish qulayligi hammaning WordPressni sevishining yagona sababi emas. Bu oddiydan tortib, deyarli har qanday veb-sayt yaratish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan kuchli dasturiy taʻminot shaxsiy blog onlayn doʻkonga yoki hatto oʻzingizning ijtimoiy tarmogʻingizga.

"WordPress Internetdagi barcha saytlarning 27,4 foizida qoʻllaniladi". - W3Techs maʻlumotlariga koʻra

Hatto dunyodagi eng yirik korporativ kompaniyalar ham oʻzlarining rasmiy veb-saytlarini kuchaytirish uchun WordPress-dan foydalanadilar. Ulardan baʻzilari Kvars, Target, Bloomberg, Forbes, Bata va boshqalarni oʻz ichiga oladi.

WordPress-da ham bor katta jamoa mashhur CMS-ni yanada yaxshilash uchun doimiy ravishda mavzular, plaginlar va qoʻshimchalar yaratadigan foydalanuvchilar.

Odamlarning WordPress-ni tanlashining eng muhim sababi bu ochiq kodli loyihadir. Bu shuni anglatadiki, siz WordPress-ni yuklab olishingiz va undan xohlaganingizcha foydalanishingiz va xohlagancha koʻp veb-saytlar yaratishingiz mumkin, bepul!

Automattic, WordPress dasturchisi, xatolarni tuzatish va platformani yanada yaxshilash uchun doimiy ravishda platformaga yangi yangilanishlarni tarqatadi.

Hammasi tugadi, endi zerikarli ishlarni tugatdik, keling, qiziqarli qismga oʻtamiz: veb-sayt yaratish!

Mukammal domen nomini toping.

Mukammal domen nomini topish veb-sayt yaratishning eng qiyin qismidir, chunki sodda qilib aytganda, barcha yaxshi domen nomlari allaqachon olingan.

Domen nomini tanlashda Rossiya uchun .ru, Ukraina uchun .ua, Qozogʻiston uchun .kz va Belarus uchun .by kengaytmali domen nomini olish maqsadga muvofiqdir. Ular ushbu mamlakatlar uchun nufuzli domen nomi kengaytmalari sifatida tan olinadi va saytingizga bir zumda yaxshi obroʻ-eʻtibor beradi. Misol uchun, Rossiyada ceteris paribus, ru zonasi boʻlgan saytlar afzalliklarga ega. Lekin, Rossiyada bu eng mashhur kengaytma, shuning uchun .ru zonasida nom tanlash baʻzan oson emas.

Va nihoyat, domen tarixini tekshirishni unutmang. Ehtimol, bu nom bepul boʻlsa-da, lekin oʻtmishda bu nom ostida allaqachon sayt mavjud boʻlishi mumkin va unda yomon karma toʻplanishi mumkin, masalan, men yomon reklama usullaridan foydalanaman. Keyin qanchalik urinmasin, sizda yomon pozitsiyalar boʻlishi aniq va saytni reklama qilish sizga qiyin boʻladi. Tarixni tekshirish uchun recipdonor.com kabi xizmatlar mavjud.

Domen nomi va xosting sotib olish.

Domen sotib olishga tayyor boʻlgach, domen nomini roʻyxatga oluvchi bilan bogʻlanishingiz, uni oʻz nomingizga roʻyxatdan oʻtkazishingiz va eng yaxshi xostingni tanlashingiz kerak.

WordPress saytingizni yaratish uchun sizga uning fayllarini saqlash uchun joy kerak. Xosting provayderlari yordamga keladi. Ushbu xizmat koʻrsatuvchi provayderlar sizga oʻzlarining kuchli serverlarida saytingizni joylashtirish uchun joy beradi va butun dunyodagi odamlarga saytingizga kirishga imkon beradi.

Xosting provayderlari bir nechta takliflarni taklif qilishadi har xil turlari har xil turdagi saytlarni yaratish uchun xosting:

Muntazam (virtual) xosting.

Boshqariladigan WordPress hosting.

Virtual shaxsiy serverlar (VPS).

Maxsus xosting.

Boshqariladigan, VPS va maxsus hosting sizga qimmatga tushadi. Yangi boshlanuvchilar uchun odatiy hosting turini tanlashni tavsiya qilamiz. Saytingiz kuniga minglab tashrif buyuruvchilarni qabul qila boshlaganida, siz yaxshiroq rejaga oʻtishingiz mumkin.

Koʻpgina hosting provayderlari sizning erkinligingiz va domen nomingiz ustidan toʻliq nazorat qilish evaziga xosting paketini sotib olganingizda sizga bepul domen nomini taklif qilishadi. Shuning uchun, biz Beget.ru ni tavsiya qilamiz, Beget bilan hamma narsa toza va shaffof.

Beget bizning sevimli xosting provayderlarimizdan biri boʻlib, nafaqat yaxshi tezligi va ishonchli xizmatlari, balki mijozlarga ajoyib darajada sezgir xizmatlari tufayli ham. Qoʻllab-quvvatlash javoblarining tezligi hayratlanarli.

Bundan tashqari, Beget koʻp bloggerlar uchun WordPress-ni qoʻllab-quvvatlaydi foydali xususiyatlar WordPress avtomatik yangilanishi, bepul SSL, bepul kunlik zaxira nusxalari va boshqalar. Agar tajovuzkorlar saytingizni buzib, parolingizni oʻzgartirsa ham, siz undan zaxira nusxasini yaratishingiz mumkin zaxira

Saytingiz uchun mavzu topilmoqda.

Sizning veb-saytingiz deyarli tayyor, yagona muammo shundaki, veb-saytingiz dizayni unchalik professional koʻrinmaydi. Buning sababi, sizning WordPress saytingiz hozirda standart mavzudan foydalanmoqda. Xavotir olmang, bu mavzuni osongina chiroyliroq qilib oʻzgartirishingiz mumkin.

WordPress katalogida bepul yuklab olishingiz va foydalanishingiz mumkin boʻlgan minglab bepul mavzular mavjud. Biroq, ushbu mavzularning aksariyati xunuk dizaynga ega va butun Internetdagi minglab boshqa bloglar tomonidan qoʻllaniladi, bu sizni ular orasida noyob qilmaydi.

Veb-saytingiz professionalroq koʻrinishi uchun veb-saytingiz uchun premium WordPress mavzusidan foydalanish muhimdir.

WordPress saytini sozlash.

Boshlash vaqti keldi amaliy ish va WordPress saytingizni sozlashni boshlang. Yangi maqolalar yaratish va saytga tarkibni yuklashdan oldin, siz bir nechta juda muhim narsalarni qilishingiz kerak.

Saytning asosiy sozlamalaridan boshlaylik.

Asosiy parametrlarni oʻrnatish

1-qadam: Quyidagi kabi havolani bosish orqali WordPress boshqaruv panelini oching: yourdomain.com/wp-admin va foydalanuvchi nomingiz va parolingizni kiriting.

2-qadam. "Sozlamalar" boʻlimiga oʻting. Yorliqlarda umumiy Va yozish hamma narsa intuitiv tarzda aniq, ularda siz vaqt mintaqangizni, sana formatini tanlashingiz kerak yoki hatto saytingiz nomini oʻzgartirishingiz mumkin. Ammo oʻqish yorligʻining oʻziga xos nuanslari bor. Bu erda siz rasmdagi kabi RSS parametrlarini oʻrnatishingiz kerak:

Agar siz RSS variantini qoldirsangiz - toʻliq matn botlar sizning kontentingizni oʻgʻirlaydi.

3-qadam: Saytingiz URL manzillari qanday koʻrsatilishini oʻzgartirish uchun doimiy havolalar sozlamalariga oʻting. Skrinshotda koʻrsatilganidek, men buni oʻzim qildim. Ushbu format sizga oddiy va qisqa URL manzillarini yaratishga imkon beradi, men ham xuddi shunday qilishni tavsiya qilaman. Xavotir olmang, mening maqolalarim shunday qisqa havolalar bilan yuqoriga chiqadi.

Saytning mavzusini oʻrnatish.

WordPress-da veb-saytingiz uchun bepul mavzularni oʻrnatish juda oson. Siz shunchaki borishingiz kerak " Tashqi koʻrinish » « Mavzular", katta maʻlumotlar bazasidan mavzuingizni toping va bosing" Oʻrnatish". Lekin premium mavzuni sotib olganingizda uni oʻzingiz qoʻlda oʻrnatishingiz kerak.

Premium mavzuni yuklab olgandan soʻng, siz mavzu fayli va mavzuni qanday sozlash boʻyicha koʻrsatmalar bilan mavzu hujjatlarini oʻz ichiga olgan ZIP faylini olasiz. Oʻrnatish vaqtida xatolikka yoʻl qoʻymaslik uchun oʻtishdan oldin shoshilmang va ushbu koʻrsatmalarni oʻqing.

Ziyonetda yaratilgan Veb-saytni menyu hamda dizaynini Wordpress dasturi orqali sozlash

Veb-saytni sozlash va tahrirlash uchun quyida keltirilgan rasmdagi address orqali murojat qilinadi, yaʼni bu adress saytning administrator boʻlimi hisoblanadi.

1-rasm.

Saytning administrator qismiga kirgandan keyin quyidagi boʻlim orqali saytning interfeysini oʻzgartirish mumkin. (2-rasm)

2-rasm.

Bu rasmda saytning har xil turdagi interfeyslari koʻrsatilgan boʻlib, shu interfeyslardan xohlagan birini tanlashimiz mumkin boʻladi. (3-rasm)

3-rasm.

Yuqorida koʻrsatilgan interfeyslardan birortasi tanlangandan keyin aktivirovat tugmasi bosiladi. (4-rasm)

4-rasm

Bu rasmda WordPress dasturiga oʻtish koʻrsatilgan (5-rasm)

5-rasm.

Bu rasmda WordPress dasturiga oʻtgandan keyin sozlash oynasi koʻrsatilgan va bu orqali saytimizni sozlashimiz mumkin boʻladi. (6-rasm)

tashkiloti

6-rasm

Bu rasmda boʻlimning dastlabki qismida sayt xususiyatlari joylashgan.

(7-rasm)

7-rasm

Keyingi qadamda esa sayt adressiga murojat qilgan paytimizda sayt yorligʻini joylashtirish mumkin hamda uning pastki qismida saytning nomini oʻzgartirishimiz mumkin. (8-rasm)

8-rasm.

Quyida koʻrsatilgan oynada saytning menyu qismini yaratish hamda sozlash mumkin. (9-rasm)

9-rasm.

Veb-saytga maʼlumotlar joylashtirish

Bu rasmda sayt menyusini yaratish koʻrsatib oʻtilgan. Bu menyuni yaratish uchun Dobavit tugmasiga murojaat qilamiz. (1-rasm)

1-rasm.

Bu rasmda saytning tezkor menyusini yaratish koʻrsatib oʻtilgan. Tezkor menyuni yaratish uchun Vidjetы boʻlimiga murojaat qilamiz. (2-rasm)

2-rasm.

Saytning har bir boʻlimga maʼlumot joylash uchun Zapisi boʻlimiga murojaat qilamiz. (3-rasm)

3-rasm.

Nazorat savollari

1. Qanday Oʻzbek, rus va ingliz tillaridagi zamonaviy elektron taʻlim resurslarini bilasiz?

2. Multimedia texnologiyasi qoʻllanishining qanday sohalarini bilasiz?

3. Qanday pedagogik dasturiy taʻminotlaridan foydalanishni bilasiz?

4. AutoPlay Media studio dasturi toʻrisida nimalarni bilasiz

5. AutoPlay Media studio amaliy dasturiy taʻminoti orqali qanday qilib 3D - kitob yaratish mumkin?

6. AutoPlay Media studio amaliy dasturiy taʻminoti orqali qanday qilib baholash testlarini yaratish mumkin?

7. AutoPlay Media studio amaliy dasturiy taʻminoti orqali qanday testlar turini yaratish mumkin?

8. Power Point tizimining imkoniyatlari qanday?

9. Taqdimot slaydlari qanday yaratiladi?

10. Prezentasiya slaydlari obʻektlariga animasiya va tovush effektlari qanday beriladi?

11. Power Point tizimining imkoniyatlaridan foydalangan holda amaliy prezentasiya slaydlarini yarating va ularni namoyish qiling.

12. Prezentasiya asosan qaysi dastur asosida amalga oshiriladi?

13. Slayd konstruktori qanday buyruqlarni amalga oshiradi?

14. ZiyoNET taʻlim portali qanday portal?

15. WordPress sahifalari bilan ishlashni bilasizmi?

16. AutoPlay Media Studio dasturida loyihaga sahifa qoʻshish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

17. AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga tugma oʻrnatish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

18. AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga matn kiritish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

19. AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga video lavha oʻrnatish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

20. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvning shrift parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

21. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvga veb-saytni bogʻlash uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

22. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaga tanlagan sahifaga oʻtish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

23. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaning sahifada joylashuvi parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

24. AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugma bosilganida tugmadagi yozuvning rangi oʻzgarishi uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?

25. AutoPlay Media Studio dasturida loyiha parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar ketma-ketligini bajarish kerak?

26. AutoPlay Media Studio dasturida keyingi sahifaga oʻtish uchun tanlangan tugma ustida qaysi amallar bajarilishi kerak?

27. AutoPlay Media Studio dasturida saxifa ustida sichqonchaning chap tugmasi 2-marta bosilsa, qaysi oyna ochiladi?

IV. OʻZ-OʻZINI TEKSHIRISH UCHUN TEST SAVOLLAR

№	Savol	Javob	Javob	Javob	Javob
1	Portfolio soʻzining maʼnosi berilgan qatorni toping?	ingliz tilidan - portfel, zarur ishlar va hujjatlar uchun papka	nemis tilidan - sumka, portfel va papka	yunon tilidan - portfel, sumka va hujjatlar uchun papka	ispan tilidan - portfel, zarur ishlar va hujjatlar uchun sumka
2	Hujjatlar, ish namunalari, fotosuratlar, taqdim etilayotgan materiallar, mutaxassis xizmatlari toʻplamidan iborat tushunchani toping.	Portfolio	Taqdimot	Hisobot	Amaliyot
3	Portfolioni birinchi boʻlib qaysi kasb egalari ishlatgan?	Arxitektorlar	Biznesmenlar	Fotograflar	Oʻqituvchilar
4	Qaysi portfolio ahamiyat faoliyatdagi yutuqlarni tasdiqlovchi hujjatlarga qaratiladi?	yutuqlar portfoliosi	taqdimot portfoliosi	hisobot koʻrinishidagi portfolio	majmuaviy portfolio
5	Qaysi portfolio pedagogning eng yaxshi ishlari toʻplami, yangi ishga kirayotganda, suhbatdan oʻtish uchun yoki turli tanlovlarda qatnashish uchun kerak boʻladi?	taqdimot portfoliosi	yutuqlar portfoliosi	hisobot koʻrinishidagi portfolio	majmuaviy portfolio
6	Qaysi portfolio biror-bir loyiha ishini tugatayotgan vaqtda bajarilgan ishlar va erishilgan yutuqlar haqida maʼlumot beradi?	hisobot koʻrinishidagi portfolio	yutuqlar portfoliosi	taqdimot portfoliosi	majmuaviy portfolio
7	Qaysi portfolio boshqa portfolio koʻrinishlarini qamrab oladi va oʻqituvchi portfoliosini namoyish etishga xizmat qiladi?	majmuaviy portfolio	hisobot koʻrinishidagi portfolio	yutuqlar portfoliosi	taqdimot portfoliosi
8	Elektron portfolio tizimida shaxsiy kabinetga kirish uchun zarur boʻladi	Login va parol	Elektron kalit	Elektron imzo	Faqat login
9	AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga matn kiritish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object - Paragraph	Object - Web	Object - Checkbox	Object - Grid
10	AutoPlay Media Studio dasturida sahifaga video lavha oʻrnatish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object - Video	Object - Slideshow	Object - Flash	Object - Image
11	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvning shrift parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties- Font	Object – Properties- Spelling	Object – Properties- Match Normal	Object – Properties- Attributes
12	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi yozuvga veb-saytni bogʻlash uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties- Quick Action- View Website	Object – Properties- Quick Action- Send Email	Object – Properties- Quick Action- Explore Folder	Object – Properties- Quick Action- Play Multimedia
13	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaga tanlagan sahifaga oʻtish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Specific Page	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Back	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Forward	Object – Properties- Quick Action- Show Page- Previous
14	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugmaning sahifada joylashuvi parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties – Attributes – Auto-Resize	Object – Properties – Attributes – State	Object – Properties – Attributes – Cursor	Object – Properties – Attributes – Sounds
15	AutoPlay Media Studio dasturida sahifadagi tugma bosilganida tugmadagi yozuvning rangi oʻzgarishi uchun qaysi amallar bajarilishi kerak?	Object – Properties – Slick	Object – Properties – Normal	Object – Properties – Highlight	Object – Properties – Disabled
16	AutoPlay Media Studio dasturida loyiha parametrlarini oʻzgartirish uchun qaysi amallar ketma-ketligini bajarish kerak?	Project - Settings	Page - Properties	Object - Properties	Dialog - Settings
17	AutoPlay Media Studio dasturida keyingi sahifaga oʻtish uchun tanlangan tugma ustida qaysi amallar bajarilishi kerak?	Quick Action – Show Page – Next	Quick Action – Show Page – Previous	Quick Action – Explorer Folder	Quick Action – Open Document
18	AutoPlay Media Studio dasturida saxifa ustida sichqonchaning chap tugmasi 2-marta bosilsa, qaysi oyna ochiladi?	Page - Properties	Button - Properties	Label – Properties	Image - Properties

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A	A

V.ADABIYOT VA MANBALAR ROʻYXATI

1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktyabrdagi “Raqamli Oʻzbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PF-6079-son Farmoni.

2. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 14-sentyabrdagi “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarining joriy etilishini nazorat qilish, ularni himoya qilish tizimini takomillashtirishga oid qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida” PQ-4452-son Qarori.

3. Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 21-oktyabrdagi “Internet jahon axborot tarmogʻida milliy kontentni rivojlantirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida” 888-son Qarori.

4. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 13-maydagi “Maktabgacha taʼlim tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi 391-son Qarori.

5. Begimkulov U.Sh. Pedagogik taʼlimda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishning ilmiy-nazariy asoslari. Monografiya. -T.: Fan, 2007.

6. Ishmuxamedov R.,Abduqodirov A., Pardaev A. Taʻlimda innovasion texnologiyalar. -T, Isteʻdod, 2008, 180 bet.

7. Aripov M. va boshqlar.Axborot texnologiyalari.-Toshkent, 2009.

8. Gʻulomov S., Alimov R. va boshqalar. Axbotor tizimlari va texnologiyalari. -T.: Sharq nashriyoti, 2000.

9. Yuldashev U., Boqiev R., Zokirova.F.Informatika va axborot texnologiyalari. Elektron oʻquv qoʻllanma. - T, 2004.

10. Qodirov B.Gʻ., Begimqulov U.Sh., Abduqodirov A.A. Axborot texnologiyalari. Elektron darslik. 2002-y.

VI. TARQATMA MATERIALLAR

20