Нерсенин айлана боюнча кыймылы. Сызыктуу ылдамдык.

1-чейрек № __ сабак 7-класс “ ____” - октябрь 20__ -жыл

Предмет: физика

Сабактын темасы: Нерсенин айлана боюнча кыймылы. Сызыктуу ылдамдык.

Сабактын тиби жана формасы: жаңы билимди өздөштүрүү. Жупта, топтордо иштөө

Колдонулуучу усулдар жана ыкмалар:сырдуу конок, адашкан сөздөр, мини текст,1 мүнөттүк презентация, сфетофор оюну,

Окуу жабдыктары: окуу китеби, проектр, жип, сызгыч флипчарт, маркерлер ж.б.

Күтүлүүчү натыйжа: 7.3.1.1. Механикалык кубулуштарды таанып билишет. Механикалык кыймылдын түрлөрү: ийри сызыктуу кыймыл менен таанышат.

7.4.3.1. Чоңдуктардын символикалык белгиленишин, бирдиктерин билишет, чыгарышат, формуласын колдонууну билишет, башка чоңдуктар менен болгон байланышын карап, физикалык маанисин ачып көрсөтүшөт.

Сабактын жүрүшү:

1-тиркеме

1-топ: Жаратылышта жана техникада нерселер ийри сызык боюнча кыймылдашат. Траекториясы ийри сызыктуу кыймыл ийри сызыктуу кыймыл деп аталат. Ийри сызыктуу кыймылдын мисалы нерсенин айлана боюнча кыймылы. Биз алгач айлана боюнча түшүнүк берип кетели. Айлана — борбор деп аталуучу кандайдыр бир О чекиттен бардык чекиттери бирдей алыстыкта жаткан тегиздиктеги (жалпак) туюк ийри сызык. Айлананын ар бир чекитинен О борборуна чейинки аралык — радиус, айлананын эки чекити аркылуу өтүүчү түз сызык — кесүүчү, ал эми айлананын ар кандай эки чекитин туташтыруучу кесинди — хорда, борбору аркылуу өтүүчү хорда — диаметр, хорда менен чектелген айлананын бөлүгү жаа деп аталат. Ийри сызыктуу кыймылдын мисалдары төмөнкү сүрөттөрдө келтирилген.

Айлана боюнча кыймылдын ылдамдыгынын чоңдугу турактуу болгон кыймыл айлана боюнча бир калыптагы кыймыл деп аталат. Жогорудагы сүрөт боюнча биз ылдамдыгын тапсак: ϑ=S/t (1)
Айлана боюнча кыймылдаган нерсенин ылдамдыгы сызыктуу ылдамдык деп аталат. Сызыктуу ылдамдыктын бирдиги 1м/с алынат. Эгер нерсе толук бир айлануу жасаса, анын басып өткөн жолу 2 ге барабар. Башкача айтканда S=2πr (2). Анда сызыктуу ылдамдык ϑ=2πr/t (3) формуласы менен аныкталат.

2-тиркеме

2-топ: Пи ни аныктоо жолдору. 3 формадагы айлана түрүндөгү нерселер берилет. Жип, сызгыч берилет. Алгач жип менен 3 формадагы айлананын узундугун өлчөшөт. Муну үч учур үчүн аткарышып, Пи нин мааниси бир эле сан чыга турганына ишенишет. Ал үчүн айлананын узундугунун өз диаметрине болгон катышы ар кандай айланалар үчүн турактуу чоңдук болот. Ал S /D= π =3,14159... саны менен туюнтулат.
S - айлананын узундугу; D- айлананын диаметри

3-тиркеме Айлана боюнча болгон кыймылдын ылдамык векторунун багытын аныктоо

3-топ: Жипке байланган шарик берилет. Ага марлини сууга малып орошот да жипти айландырат. Суунун айланган нерседен чачырашы боюнча сызыктуу ылдамдыктын багытын аныкташат. Төмөнкү жыйынтыкты айтышат. Нерсе айлана боюнча кыймылдаган учурда сызыктуу ылдамдыктын сан мааниси турактуу болуп, ал эми ылдамдык векторунун багыты өзгөрүп турат. Б.а айлана боюнча кыймылдаган нерсенин ылдамдыгы айлананын ар бир чекитине жаныма боюнча багытталат. Төмөнкү сүрөт көрсөтүлөт.

4-тиркеме Айлануу мезгили, айлануу жыштыгы

4-топ: Секундасы бар айлана түрүндөгү саат берилет. Ошол боюнча айлануу мезгили жана айлануу жыштыгы боюнча түшүнүк беришет. Нерсенин толук бир айланууга кеткен убактысы айлануу мезгили деп аталат. Ал Т тамгасы менен белгиленет. Бирдиги үчүн 1 с алынат. Демек нерсе толук бир айлануу жасагандыктан сызыктуу ылдамдыгы ϑ=2πr/Т (4) формуласы менен аныкталат.

Бир секунда ичинде болуп өткөн айланунун саны айлануу жыштыгы деп аталат. Ал n тамгасы менен белгиленет. Бирдиги үчүн с^-1 же 1 Гц (Герц) алынат.

Айлануу мезгили менен айлануу жыштыгы төмөнкүчө байланышат. Т= 1/n (5) n= 1/Т (6)

Жогорудагы 5,6 формуладан сызыктуу ылдамдык үчүн ϑ=2πrn (7) формуласын алсак болот.

5-тиркеме

Бышыктоо: 1)Төмөнкү таблицадагы ырастоолорду окуп чыгып, тушуна “ооба” же “жок” деген жоопторду жазгыла.

6-тиркеме

2) Сүрөт менен иштегиле. В

1. Нерсенин айлана боюнча кыймылынын сүрөтүндөгу А, В, С жана Д чекитиндеги А А С нерсенин ылдамдыгынын багытын чийип көрсөт-
күлө Д

7-тиркеме Жол чырак оюну (Мини тест)

8 -тиркеме

Рефлекция: 1. Төмөнкү сөздөрдү төрт мамычага ажыраткыла: (Үйүн тап)

Сызыктуу ылдамдык, с, айлануу жыштыгы, м/с, айлануу мезгили, с^-1, Т=1/n, ϑ=2πr/Т, n=1/Т

2. Негизги түшүнүктөр:

1-топ: Ийри сызыктуу кыймыл-

2-топ: Сызыктуу ылдамдык-

3-топ: Айлануу мезгили-

4-топ: Айлануу жыштыгы-

Жол чырак оюну (мини тест)

№1 Велосипеддин дөңгөлөгүнүн радиусу 25 см. Эгер дөңгөлөктүн айлануу жыштыгы 2 с^-1 болсо велосипеддин ылдамдыгы кандай?

К) 3,14 м/с; С) 3,24 м/с; Ж) 3 м/с;

№2 Нерсе толук айлана жасаганда өтүлгөн жол эмнеге барабар?

К) айлананын радиусуна; С) айлананын узундугуна 2πr;

Ж) айлананын диаметрине;

№3 Айлануу жыштыгы 10 с^-1. Айлануу мезгили эмнеге барабар?

К) 2 с; С) 4 с; Ж) 0,1 с;

Жол чырак оюну (мини тест)

№1 Велосипеддин дөңгөлөгүнүн радиусу 30 см. Эгер дөңгөлөк 0, 2 секундада бир айлануу жасаса, дөңгөлөктүн сызыктуу ылдамдыгын тапкыла.

К) 9,4 м/с; С) 3,24 м/с; Ж) 3 м/с;

№2 Сызыктуу ылдамдыктын формуласы кайсы?

К) ϑ= S/T; С) ϑ=2πr/Т; Ж) ϑ= αt;

№3 Айлануу мезгили 10 с. Айлануу жыштыгы эмнеге барабар?

К) 2 с^-1; С) 4 с^-1; Ж) 0,1 с^-1;

Жол чырак оюну (мини тест)

№1 Радиусу 10 см ге барабар болгон чарык таш 0,2 с ичинде толук бир айлануу жасайт. Айлануу огунан алыстатылган чекиттердин ылдамдыгын тапкыла.

К) 3,1 м/с; С) 3,24 м/с; Ж) 3 м/с;

№2 Сызыктуу ылдамдыктын формуласы кайсы?

К) ϑ= S/T; С) ϑ=2πrn; Ж) ϑ= αt;

№3 Айлануу мезгили 10 с. Айлануу жыштыгы эмнеге барабар?

К) 2 с^-1; С) 4 с^-1; Ж) 0,1 с^-1;

Жол чырак оюну (мини тест)

№1 Бир калыпта кыймылдаган дөңгөлөктүн ылдамдыгы 10 м/с, айлануу жыштыгы 4 с^-1. Дөңгөлөктүн радиусун тапкыла.

К) 0,39 м; С) 3,24 м; Ж) 3,2 м;

№2 Сызыктуу ылдамдыктын формуласы кайсы?

К) ϑ= S/T; С) ϑ=2πr/Т; Ж) ϑ= αt;

№3 Айлануу мезгили 20 с. Айлануу жыштыгы эмнеге барабар?

К) 0,2 с^-1; С) 0, 4 с^-1; Ж) 0,05 с^-1;