Газдардагы электр тогу

Ош областы Алай району

№ 16 Маданият орто мектеби

• Кудайбердиева Нуржамал Шамшидиновна

Сабактын темасы: Газдардагы токтун табияты. Разряд жана анын түрлөрү

Сабактын максаттары

• Окуучулар газдардагы токтун табияты менен таанышышат

• Разряд жана анын түрлөрүн билишет

• Өз алдынча суроолорго жооп беришет

• Газ кадимки нормалдык шартта электр тогун өткөрбөгүч болот, себеби ал нейтралдуу атом, молекулалардан турат.

Эгерде К жана А пластинкаларынан ,сезгич галванометрден, вольтметр реостат,ачкыч жана ток булагынан турган жөнөкөй чынжырды жыйнап, ачкычты бириктирсек,чынжырда ток жок(108-сүрөт)

• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары арасында газ бар, ал нейтралдуу атом, молекула­лардан турат. Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз. А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,
• Себеби, А жана К пластинкалары
• арасында газ бар, ал нейтралдуу
• атом, молекула­лардан турат.
• Тажрыйбанын түрүн өзгөртөбүз.
• А жана К пластинкалары арасындагы аба катмарын, мисалы, ширенкенин, же башка күйө турган нерсенин жалыны менен, же кандайдыр бир нурлар - рентген,

γ нурлары менен ысытабыз.

Натыйжада чынжырда ток пайда болот.

• Токтун пайда болгон себеби, жалындын, оттун, нурлардын таасири астында пластинкалар арасындагы абанын (газдын) нейтралдуу атом, молекулалары он жана терс иондорго, электронго ажырай баштайт. Ошол эле учурда кээ бир он жана терс иондор өздөрүнүн башаламан кыймылында кайрадан жолугушуп калып, газдын нейтралдуу молекулаларын тузушот, б. а. рекомбинацияланышат. Бул процесс башаламан, ирээтсиз журо берет.

• Эгерде электр чынжырын туюктай турган болсок, А жана К пластинкаларынын айланасында электр талаасы түзүлөт да, ошол талаанын таасири астында он иондор терс заряддалган К пластинкасын көздөй, ал эми терс иондор менен электрондор А он заряддалган пластинканы көздөй ирээттуу кыймылга келе баштайт. Ал эми заряддалган бөлүкчөлөрдүн ирээттуу кыймылы - бул электр тогу болуп эсентелет.

• Бул учурда жалын, от, нурлар - ионизаторлордун, иондоштургучтардын ролун аткарышат. Эгерде алар болбосо чынжырда ток да болбойт. Ошентип, төмөнкүдөй жыйьштыкка келебиз:

Электр талаасынын таасири астыпдагы ионизатор пайда кылган он иондордун терс пластинканы коздой, терс иондор менен элсктрондордун оц пластинканы коздой ба- гытталган ирээттуу кыймылынан газдарда электр тогу пайда болот.

Демек, газдын электр откорумдуулугу иондук жана электрон- дук деп аталат. • Газдагы ток - газ разряды деп аталат.

• Схемада берилген тажрыйбаны бир эле ионизатордун учуру учун, чыналуусун реостаттын (потенциометрдин) жардамы менен акырындап чонойто беребиз. Анда ток да өсө берет. Бир кезде, чыңалуу чоңойсо да, ток чоңойбой калган учур келип чыгат. Андай токту, б. а. чыңалууга көз каранды болбой калган токту каныгуу тогу дейбиз. Бул учур графикте төмөнүчө көрүнөт (181-сүрөт)

• Мында ток кучу (/) менен чыналуунун (U) байланышы каралган. Графиктин ОВ бөлүгү чыңалууга дээрлик пропорция- лаш болуп токтун өсүп жатышын, ал эми ВС сызыгы каныгуу тогу, чыналуу өссө да ток кучу чонойбой, каныгып калган аба- лын көрсөтөт. Каныгуунун себеби эмнеде? Себеби, бир эле иони­затордун учурунда убакыт бирдигинде пайда болгон иондор менен электрондор максимум абалга жетет да, ошондо ток турактуу болуп калат.

• Эгерде дагы күчтүүрөөк ионизаторду пайдалансак, анда деле каныгуу баары бир келип чыгат, бирок каныгуу тогунун күчү көбүрөөк болот. Эгерде чьңалууну болбой эле чоңойто берсек, анда бир кезде ток күчү кескин чоңоёт. Бул учурда чыңалуунун ушунча чоң болушунун натыйжасында иондор менен электрондордун ылдамдыктары, демек кинетикалык энергиясы чон болгондуктан жолундагы молекулаларды согуп, аны иондорго ажыратып кете берет. Бул согуу аркылуу иондоштуруу процесси болуп эсептелет. Бул кезде сырткы ионизаторсуз эле газда ток пайда боло берет (182-сурот).

Графиктеги CD сызыгы токтун кескин осуп кетишин көрсөтөт. Бул учурда электрондордун «көчкүсү пайда болду деп коюшат.

• Ионизаторсуз зле пайда болгон газдагы ток (газ разря ды) өз алдынча газ разряды деп аталат.

Бышыктоо

Электрондор

Оң иондор

• 1.

• 2. Газ разряды деген эмне?
• 3.Каныгуу тогу деп эмнени айтабыз?
• 4. Өз алдынча газ разряды деп эмнени айтабыз?

Газдардагы электр тогун ташуучулар

Үй тапшырмасы

Multiurok сайтынан тест иштөө

• Көңүл бурганыңыздар үчүн рахмат!