" Եղիշե Չարենց "

Եղիշե Չարենց

Չնչին, ինչպես Արարատին նետած քար` Դավերը սև մարդուկների այդ անկար - Օ՜, չհասած քղանցքներին անգամ քո` Վայր են թափվում համայնացած քո կամքով - Եվ առհավետ կորչում անզոր ու անկար, Ինչպես անհաս Արարատին նետած քար...

Չարենցը Գուրգեն Մահարուն պատմել է, թե Կարս էր եկել Չարենց ազգանունով մի բժիշկ, որի ցուցատախտակի «Չարենց» մակագրությունն էլ վերցրել է: Պատանեկան տարիների մտերիմները այլ բացատրություններ էլ են տալիս: Ըստ Կարինե Քոթանջյանի ՝ բանաստեղծը Չարենց է մկրտվել, որովհետև մանկուց եղել է չար երեխա: Նրան այնքան են չար ասել, որ Չարենց էլ մնացել է: Իսկ Անուշավան Ջիդեջյանը ( Վիվան ) բանաստեղծի կողմից վկայել է, որ Չարենց անունն առաջացել է Ալեքսանդր Պուշկինի «Անչար» ոտանավորի հնչունական տեղաշարժերի հետևանքով:

ԿԱՊՈՒՏԱՉՅԱ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՑ Կա հոգեկան անհունության մի վայրկան, Երբ ամեն ինչ սուրբ է թվում ու անբիծ, Երբ երազ է դառնում տաղտուկ առօրյան ՈՒ դառնում են ուղևորները ճամփից Դուռս բաց է ,դուռս բաց է ձեր համար Օ՛,հեռավոր բարեկամներ ու քույրեր, Սիրտս վառել է կրակները անմար' Հին երազները ու կարոտները հրե: Սիրտս վաղուց ձեր գալուն էր սպասում Հավատում էր կարոտակեզ ,որ կգաք, ՈՒ կլինի հանդիպումի երազում Քաղցր ժպիտ ու խնդություն ու կրակ: ա՛խ ես գիտեմ , որ դուք կգաք խնդագին, Լույս կվարեք մառախուղում ու մուժում ՈՒ մի անմար կարոտանքով կրկնակի, Ճամփա կնկնեք իրիկնային մշուշում:

Հավերժի ճամփորդը

Եվ գերեզմանս երբ փակվի ինձ հետ— Մեղքս կմոռնան, սիրո խոսք կասեն,— Եվ անցած կյանքս կդառնա լեգենդ՝ Օրերիս նման անդարձ ու վսեմ...

Թողած Կարսում......

Թողած Կարսում, գետի ափին, տունս՝ շինած անտաշ քարով Կարսը թողած, Կարսի այգին ու հայրենի երկինքը մով Եվ Կարինե Քոթանճյանին անգամ չասած մնաս բարով… Ա՜նց եմ կենում հիմա օտար քաղաքների ճանապարհով։

Անց եմ կենում, շուրջս — մարդիկ, շուրջս դեմքեր հազա՜ր-հազա՜ր. Շուրջս աշխարհն է աղմկում, մարդկային կյանքն անհավասար.

Փոքրիկ մասունք Կարսից

Օ, սի՜րտ իմ, դու լուռ ես ու երգդ տխո՜ւր է. Բոլո՜ր իմ հույսերը ջարդել ես հիմա։

Գարնա՛ն պես, ծաղկանց պես անցել է քո հուրը, Ու հովը թաղում է վարդերս հիմա...

ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ (ԵՂԻՇԵ ԱԲԳԱՐԻ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ) 1897 - 1937

Հարդագողի ճամփորդներ ենք մենք երկու՝ Երկու ճամփորդ՝ պատառոտած շորերով: Ու սիրել ենք տրտմությունը մեր հոգու՝ Անրջական կարոտներով ու սիրով: Մենք սիրել ենք տրտմությունը մեր հոգու՝ Անրջական ինչ-որ կարոտ, ինչ-որ սեր:

Իմ կարոտած սրտի համար ոչ մի ուրիշ հեքիաթ չկա, Նարեկացու, Քուչակի պես լուսապսակ ճակատ չկա, Աշխարհ անցիր, ԱՐԱՐԱՏԻ նման ճերմակ գագաթ չկա, Ինչպես անհաս փառքի ճամփա՝ ես իմ ՄԱՍԻՍ սարն եմ սիրում։

Լուսմփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով, Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի, Կապու՜յտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի պես հոգեթով, Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ:․․․

Ես ի՞նչ անեմ, ի՞նչ անեմ, որ չմեռնի իմ հոգին, Որ չմարի իմ հոգին քո ակաթե աչքերում․ Ես ի՞նչ անեմ, որ մնա ծիածանը երեք գույն, Որ չցնդի, չմարի՜ իմ հոգու հեռուն:․․․

Լուսմփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով, Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմինի՜ պես երազի, Կապո՜ւյտ աղջիկ, ակաթի ու կաթի՜ պես հոգեթով, Լուսամփոփի՜ պես աղջիկ:․․․

Ա~խ կուզեի ես ունենալ…..

• Էմալե պրոֆիլը Ձեր, Ձեր հակինթ աչքերը բիլ  Ես այսօր կուզեմ երգել, Որպես մի անհայտ դը Լիլ։  Արդյոք ո՞ր վարպետը մեծ  Հորինել է դեմքը Ձեր. Արդյոք ո՞ր Ոգին տվեց  Ձեր դեմքին լուսե գծեր։  Կուզեի երգեր կապել  Եվ գովել երգով անծիր  Էմալե պրոֆիլը Ձեր, Ձեր հակինթ1 աչքերը բիլ։

1920-1921թթ. գրում է ՙԷմալե պրոֆիլը Ձեր՚ և ՙՏաղարան՚ շարքերը :

Լուսամփոփի պես աղջիկ…

• 1921-1922 թթ. ամուսնանում է Արփենիկ Տեր-Աստվածատրյանի (Արփենիկ Չարենց) հետ, մեկնում են Մոսկվա` ուսանելու: Սովորում է Արևելքի աշխատավորների կոմունիստական համալսարանում Վ.Բրյուսովի  գրականության ինստիտուտում

Ու կարոտը հին խեղդում է նորից…

• 1931 թ. ամուսնանում է Իզաբելլա Նիազյան-Կոդաբաշյանի հետ (Իզաբելլա Չարենց): 1932 թ. ծնվում է ավագ դուստրը` Արփենիկ:

Պատառիկներ Չարենցի կյանքից

• 1936 թ. 1937 թ. նոյեմբերի 27. Չարենցը վախճանվում է Երևանի բանտի հիվանդանոցում: Գերեզմանի տեղը հայտնի չէ: Չարենցը ենթարկվում է տնային կալանքի: 1936 թ. մայիսի 28. Կոմիտասի աճյունը Փարիզից տեղափոխվում է Երևան և ամփոփվում հետագայում Կոմիտասի անունը կրող այգու պանթեոնում: 1937թ. հուլիս 27. Չարենցը ձերբակալվում է: 1937 թ. նոյեմբեր 23. ձերբակալվում է բանաստեղծի կինը:

Չարենցի կամարը

• Ես գնում եմ այս աշխարհից որպես Չարենց ու կդառնամ նորեն որպես Չարենց...

Ապրենք Չարենցի պատգամներով

• Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ. Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.— Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝  Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ...
• Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ. Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.— Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝  Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ...
• Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ. Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.— Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝  Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ...
• Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ. Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.— Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝  Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ...
• Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ. Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.— Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝  Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ...

ՀԵՌԱՑՈՒՄԻ ԽՈՍՔԵՐ

• Իմ աչքերի մեջ այնքա՜ն կրակներ եմ  մարել ես
• Եվ հոգուս մեջ, հուսահատ, այնքան աստղեր եմ մարել:
• Կյանքս, որ հուշ է դարձել, հեռանալիս չանիծես.
• Կյանքս կանցնի, կմարի - բայց երգս կա, կապրի դեռ:

Էլի գարուն կգա…..

• Էլի գարուն կգա, կբացվի վարդը,  Սիրեկանը էլի յարին կմնա:  Կփոխվին տարիքը, կփոխվի մարդը,  Բլբուլի երգն էլի՛ սարին կմնա:  Ուրիշ բլբուլ կգա կմտնի բաղը,  Ուրիշ աշուղ կասե աշխարհի խաղը,  Ինչ որ ե՛ս չեմ ասե - նա՛ կասե վաղը.  Օրերը ծուխ կըլին, տարին կմնա:  Հազար վարդ կբացվի աշխարհի մեջը,  Հազար աչք կթացվի աշխարհի մեջը,  Հազար սիրտ կխոցվի աշխարհի մեջը -  Էշխը կրակ կըլի՝ արին կմնա:  Ուրիշ սրտի համար կհալվի խունկը,  Կբացվի շուշանը, վարդերի տունկը.  ոզալը լաց կըլի, կընկնի արցունքը -  երեզմանիս մարմար քարին կմնա: