Биологиялық жүйелеудегі зат алмасу және өздігінен реттелу.

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ. Биологиялық жүйелеудегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез-күн энергиясының органикалық заттың энергиясына өзгеруі. Биологиялық «акумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғы сатылары, судың фотолизі

Мақсаты

- Зат алмасудың тірі ағзалар топтарының заттар және энергия ағымы арқылы өзара байланысын түсіндіру;
- Фотосинтез фазалары және нәтижелері турғысында түсінік қалыптастыру
- Қоршаған орта заңдылықтарын білуге және қоршаған ортаның экологиясын сақтауға үйрету

Күтілетін нәтиже

Биологиялық жүйелеудегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез-күн энергиясының органикалық заттың энергиясына өзгеруі туралы біледі

Сабақтың әдіс – тәсілдері

баяндау, сұхбаттау, жеке жұмыс, топпен жұмыс, диалогтік әңгімелесу, сұрақ - жауап, тесттік жұмыс

Сабақтың түрі

Аралас

Керекті жабдықтар

интерактивті тақта, слайдтар, электронды оқулық, тест тапсырма қағаздары, тірек - сызба нұсқаулар, флипчарт (плакаттар), маркерлер, бағалау парағы.

Термин сөздер

Тірі жүйелердегі зат және энергия алмасу типтері
Метаболизм
Фотосинтез
Фотосинтез сатылары
Фотосинтез факторлары
Хемосинтез
Фотосинтез және тыныс алудың өзара байланысы

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру

Сыныппен амандасу. Топқа бөлу

ІІ. Білу

1. Жасуша құрамына кіретін органикалық қосылыстар.
   2.Майлар неден тұрады
   3. Липидтерге тән жалпы қасиет қандай
   4. Анемия ауруының болуы амин қышқылдары тізбегінің 
   қалай орналасуына байланысты
   5. Ақуыз молекуласының пішіндері қандай болады

Тест тапсырмалары

1.Фотосинтезді және хемосинтезді ашқан ғалымдар

А) Де Дюв пен А.Клод

Б) М.Ә.Айтхожин мен Н.И.Вавилов

С) К.А.Тимирязев пен С.Н.Виноградский 

Д) К.А.Тимирязев пен Т.В.Энгельман

2.Фотосинтез нәтижесінде түзілетін зат

А) ақуыз (белок)

Б) нуклейн қышқылдары

С) көмірсулар 

Д) майлар

3.Синтез процесі __________ , ал ыдырау процесі _________ деп аталады.

А) анаболизм,катаболизм 

Б) фотосинтез,хемосинтез

С) фагоцитоз,пиноцитоз

Д) Аэробты,анаэробты

Жауаптары: 1-с, 2-с, 3-а

1 .                   - реакциялары хлоропластың бетіндегі мембраналық түзілім-ламеллада жүреді.

2.                   -оттектің қатысуынсыз жүретін және ағылшын ғалымының ашу құрметіне берілген процесс.

3.                  -фотосинтездің қараңғы сатысында  бейорганикалық СО2 –ні игеретін негізгі фермент-рибулозобифосфаткарбоксилазаның қысқаша атауы

Жауабы: фотосинтездің жарық фазасы, Кребс циклі,рубиско

ІІІ. Түсіну

Мағынаны тану

Тіршілік әрекетіне байланысты клеткада үздіксіз биологиялық синтез жүріп жатады. Оны биосинтез (ассимиляция) деп атайды. Клеткадағы ферменттер қатысатын синтездеу реакциялары, яғни ассимиляция және ыдырау реакциялары жиынтығы — диссимиляция кезінде энергияның бөлінуі, оның клетканың тіршілік әрекетіне жүмсалуы зат жоне энергия алмасу деп аталады. Бұл процесс клетка тіршілігінің, өсуінің, дамуынын, іс-әрекетінің негізін түзеді.

Биосинтезге байланысты барлык реакциялар ассимиляция деп аталады.

Жер бетіндегі барлык организмдер автотрофтар және гетеротрофтар болып екі топқа бөлінеді.

Автотрофты организмдер энергияны пайдаланып, бейорганикалык қосылыстардан органикалық косылыстар түзіп қоректенеді. Оларга кейбір бактериялар мен барлық жасыл өсімдіктер жатады. Органикалық заттарды синтездеуіне пайдаланатын Э-ң түріне карай автотрофтар — фототрофтар жөне хемотрофтар болып екі топка бөлінеді. Фототрофтар үшін энергия көзі — 40Н-0₂+ 2Н₂О

фотосинтездін жарык фазасында оттек катысынсыз АДФ пен фосфаттын косылуынан АТФ түзілуіне жұмсалады. Хлоропластарда митохонлдриялармен салыстырғанда 30 есе артық АТФ түзіледі.. Автотрофты организмдер түзілген органикалык заттардын, шамамен, 20%-ымен коректенеді, тыныс алады (фототыныс алады).

Кейбір хлорофилі жоқ бактериялар бейорганикалык заттардын химиялық реакциясынан бөлінген энергияны пайдаланып, органикальщ қосылыстар тузеді. Бүл процесті хемосинтез деп атайды. Автотрофты хемосинтетиктерге нитрификациялаушы бактериялар жатады. Кейбіреулері аммиакты азотты қышкылға (HNO₂) дейін тотьщтыру кезіндегі, кейбіреулері азотты кьшщылдьщ азот кышқыльша (HNO₃) дейін тотьнуы кезінде бөлінген энергияны пайдаланады. Кейбір хемосинтетиктер екі валентті темірдің үш валентті темірге немесе күкіртті сутектін күкірт қьшщылына дейін тотығуы кезінде бөлінген энергияны синтезделетін заттардын химиялык энергиясьша айналдырады. Хемосинтездеуші бактериялар атмосферадағы азотты фиксагхиялап, ерімейтін минералдарды өсімдіктердін тамырына оңай сіңетін күйіне өкеліп, табиғаттағы зат айналымына қәтысады.

Өздері бейорганикальщ заттардан органикалық заттар синтез-деп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттар-ды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты қорек-тенетіндер деп атайды. Оларға бактериялардың көп түрлері, саңыраукұлактар, жануарлар жатады.

ІV. Қолдану

• Жасушадағы зат алмасу

• Жасушадағы энергияя алмасу

• Автотрофтар және гетеротрофтар

• Биологиялық «акумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы.

• Фотосинтездің жарық және қараңғы сатылары, судың фотолизі

V. Талдау

1. Қандай организмдерді автотрофты коректенетіндер деп атайды?

2. Автотрофты қоректенетін организмдер кандай топтарға бөлінеді?

3. Не себепті өсімдіктерде фотосинтездің нөтижесінде атмосфераға бос оттек бөлініп шығады?

4. Хемосинтез дегеніміз не?

5. Қандай организм­дер гетеротрофтарға жатады?

VI. Жинақтау

1.Ассимиляция деген не ?

2.Диссимиляция деген не ?

3.Генетикалык код деген не ?

4.Биосинтез туралы түсінік бер.

VII. Қорытынды

Өздері бейорганикалық заттардан органикалық заттар синтездеп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттарды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты қоректенетіндер деп атайды. Оларға бактериялардың көп түрлері, саңыраукұлактар, жануарлар жатады.

VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру

§ 9-10 оқу, С-нұсқа тапсырмаларын орындау

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ. Биологиялық жүйелеудегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез-күн энергиясының органикалық заттың энергиясына өзгеруі. Биологиялық «акумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы. Фотосинтездің жарық және қараңғы сатылары, судың фотолизі

Мақсаты

- Зат алмасудың тірі ағзалар топтарының заттар және энергия ағымы арқылы өзара байланысын түсіндіру;
- Фотосинтез фазалары және нәтижелері турғысында түсінік қалыптастыру
- Қоршаған орта заңдылықтарын білуге және қоршаған ортаның экологиясын сақтауға үйрету

Күтілетін нәтиже

Биологиялық жүйелеудегі зат алмасу және өздігінен реттелу. Фотосинтез-күн энергиясының органикалық заттың энергиясына өзгеруі туралы біледі

Сабақтың әдіс – тәсілдері

баяндау, сұхбаттау, жеке жұмыс, топпен жұмыс, диалогтік әңгімелесу, сұрақ - жауап, тесттік жұмыс

Сабақтың түрі

Аралас

Керекті жабдықтар

интерактивті тақта, слайдтар, электронды оқулық, тест тапсырма қағаздары, тірек - сызба нұсқаулар, флипчарт (плакаттар), маркерлер, бағалау парағы.

Термин сөздер

Тірі жүйелердегі зат және энергия алмасу типтері
Метаболизм
Фотосинтез
Фотосинтез сатылары
Фотосинтез факторлары
Хемосинтез
Фотосинтез және тыныс алудың өзара байланысы

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру

Сыныппен амандасу. Топқа бөлу

ІІ. Білу

1. Жасуша құрамына кіретін органикалық қосылыстар.
   2.Майлар неден тұрады
   3. Липидтерге тән жалпы қасиет қандай
   4. Анемия ауруының болуы амин қышқылдары тізбегінің 
   қалай орналасуына байланысты
   5. Ақуыз молекуласының пішіндері қандай болады

Тест тапсырмалары

1.Фотосинтезді және хемосинтезді ашқан ғалымдар

А) Де Дюв пен А.Клод

Б) М.Ә.Айтхожин мен Н.И.Вавилов

С) К.А.Тимирязев пен С.Н.Виноградский 

Д) К.А.Тимирязев пен Т.В.Энгельман

2.Фотосинтез нәтижесінде түзілетін зат

А) ақуыз (белок)

Б) нуклейн қышқылдары

С) көмірсулар 

Д) майлар

3.Синтез процесі __________ , ал ыдырау процесі _________ деп аталады.

А) анаболизм,катаболизм 

Б) фотосинтез,хемосинтез

С) фагоцитоз,пиноцитоз

Д) Аэробты,анаэробты

Жауаптары: 1-с, 2-с, 3-а

1 .                   - реакциялары хлоропластың бетіндегі мембраналық түзілім-ламеллада жүреді.

2.                   -оттектің қатысуынсыз жүретін және ағылшын ғалымының ашу құрметіне берілген процесс.

3.                  -фотосинтездің қараңғы сатысында  бейорганикалық СО2 –ні игеретін негізгі фермент-рибулозобифосфаткарбоксилазаның қысқаша атауы

Жауабы: фотосинтездің жарық фазасы, Кребс циклі,рубиско

ІІІ. Түсіну

Мағынаны тану

Тіршілік әрекетіне байланысты клеткада үздіксіз биологиялық синтез жүріп жатады. Оны биосинтез (ассимиляция) деп атайды. Клеткадағы ферменттер қатысатын синтездеу реакциялары, яғни ассимиляция және ыдырау реакциялары жиынтығы — диссимиляция кезінде энергияның бөлінуі, оның клетканың тіршілік әрекетіне жүмсалуы зат жоне энергия алмасу деп аталады. Бұл процесс клетка тіршілігінің, өсуінің, дамуынын, іс-әрекетінің негізін түзеді.

Биосинтезге байланысты барлык реакциялар ассимиляция деп аталады.

Жер бетіндегі барлык организмдер автотрофтар және гетеротрофтар болып екі топқа бөлінеді.

Автотрофты организмдер энергияны пайдаланып, бейорганикалык қосылыстардан органикалық косылыстар түзіп қоректенеді. Оларга кейбір бактериялар мен барлық жасыл өсімдіктер жатады. Органикалық заттарды синтездеуіне пайдаланатын Э-ң түріне карай автотрофтар — фототрофтар жөне хемотрофтар болып екі топка бөлінеді. Фототрофтар үшін энергия көзі — 40Н-0₂+ 2Н₂О

фотосинтездін жарык фазасында оттек катысынсыз АДФ пен фосфаттын косылуынан АТФ түзілуіне жұмсалады. Хлоропластарда митохонлдриялармен салыстырғанда 30 есе артық АТФ түзіледі.. Автотрофты организмдер түзілген органикалык заттардын, шамамен, 20%-ымен коректенеді, тыныс алады (фототыныс алады).

Кейбір хлорофилі жоқ бактериялар бейорганикалык заттардын химиялық реакциясынан бөлінген энергияны пайдаланып, органикальщ қосылыстар тузеді. Бүл процесті хемосинтез деп атайды. Автотрофты хемосинтетиктерге нитрификациялаушы бактериялар жатады. Кейбіреулері аммиакты азотты қышкылға (HNO₂) дейін тотьщтыру кезіндегі, кейбіреулері азотты кьшщылдьщ азот кышқыльша (HNO₃) дейін тотьнуы кезінде бөлінген энергияны пайдаланады. Кейбір хемосинтетиктер екі валентті темірдің үш валентті темірге немесе күкіртті сутектін күкірт қьшщылына дейін тотығуы кезінде бөлінген энергияны синтезделетін заттардын химиялык энергиясьша айналдырады. Хемосинтездеуші бактериялар атмосферадағы азотты фиксагхиялап, ерімейтін минералдарды өсімдіктердін тамырына оңай сіңетін күйіне өкеліп, табиғаттағы зат айналымына қәтысады.

Өздері бейорганикальщ заттардан органикалық заттар синтез-деп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттар-ды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты қорек-тенетіндер деп атайды. Оларға бактериялардың көп түрлері, саңыраукұлактар, жануарлар жатады.

ІV. Қолдану

• Жасушадағы зат алмасу

• Жасушадағы энергияя алмасу

• Автотрофтар және гетеротрофтар

• Биологиялық «акумуляторларда» жарық энергиясының қорлануы.

• Фотосинтездің жарық және қараңғы сатылары, судың фотолизі

V. Талдау

1. Қандай организмдерді автотрофты коректенетіндер деп атайды?

2. Автотрофты қоректенетін организмдер кандай топтарға бөлінеді?

3. Не себепті өсімдіктерде фотосинтездің нөтижесінде атмосфераға бос оттек бөлініп шығады?

4. Хемосинтез дегеніміз не?

5. Қандай организм­дер гетеротрофтарға жатады?

VI. Жинақтау

1.Ассимиляция деген не ?

2.Диссимиляция деген не ?

3.Генетикалык код деген не ?

4.Биосинтез туралы түсінік бер.

VII. Қорытынды

Өздері бейорганикалық заттардан органикалық заттар синтездеп коректене алмайтын организмдер дайын органикалык заттарды кабылдайды. Ондай организмдерді гетеротрофты қоректенетіндер деп атайды. Оларға бактериялардың көп түрлері, саңыраукұлактар, жануарлар жатады.

VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру

§ 9-10 оқу, С-нұсқа тапсырмаларын орындау