Синтаксис текрарлав ве пекитюв дерси. 6 сыныф

6-сыныф Къырымтатар тили

Мевзу: Синтаксис болюги боюнджа текрарлав ве пекитюв дерси.

Макъсат: талебелернинъ джумле, джумлелернинъ макъсадына коре чешитлери, джумленинъ баш ве экинджи дередже азалары акъкъында бильгилерини менимсегенлерини тешкерюв ве пекитюв, бильги берюв, ахлякъий тербиелев, омюр ве сагълыкъны сакълав заруриетини анълатув.

1. Огретюв макъсады: инсан омюринде бильги алувнынъ эмиетини анълатув; талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ.

2. Тербиевий макъсады: окъувгъа, бильги алмагъа севги, урьмет беслев; талебелерге тувгъан тилининъ къыйметини анълатмакъ, ватанперверлик дуйгъуларыны уяттырмакъ; ана тилине севги ашламакъ.

3. Инкишафий макъсады: талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв.

Планлаштырылгъан нетиджелер (планируемые результаты):

Фен боюнджа: кочюрильме ве къыя лафлы джумлелернинъ тизим хусусиетлери; кочюрильме ве къыя лаф, диалогда токътав ишаретлерини къоюв къаиделери;кочюрильме лаф ерине къыя лафны къулланувы ве языда токътав ишаретлерини догъру къоюлувы; талебелернинъ нутукъ инкишафы.

Бильмек: Кочюрильме лаф не олгъаныны, джумледе токътав ишаретлерни къоюлувы, (ожидаемый результат) догъру талиль этювини ве озь фикирлерини тасдыкъламакъ.

Япа бильмек: инсан аятында ана тилимизнинъ туткъан ерини. Джумледе беджерген вазифелерини къайд этмек ве догъру бельгилемек.

Шахсий: ана тилининъ ерини биринджи ерге котерюв; озь тувгъан тилимининъ эмиетини анъламакъ ве бильмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, лаф этмек кереклигини дуймакъ.

Фенлер ара: лугъат китаплары иле чалышув ве къулланув, чешит окъув джерьяларнен файдаланып бильгини арттырмакъ; окъулгъаныны анълап, суаллерге догъру джевап бермек; озь фикирлерини толу ве тавфсилятлы джевап бермек.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув

Дерснинъ донатылувы: дерслик, презентация, перфокарталар, тестлер, мультимедиялы тахта.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1. Тешкилий къысым

а) талебелернен танышув

1. Бизим халкъымыз Ватангъа миллет оларакъ сакъланмакъ ичюн къайтты, онынъ ичюн тилимизни огренмеге, медениетимизни тиклемеге, урф-адетлеримизни кутьмеге керекмиз.

Тахтада дерсимизнинъ эпиграфы язылгъан:

Бильмесенъ озь тилинъни,

Огренмезсинъ илимни.

Терек олып осерсинъ,

Бир шей бильмей олерсинъ.

(Сейтумер Эмин.)

Дерснинъ макъсадыны илян этюв

Талебелер! Сизлер ана тили дерслеринде тильнинъ энъ муреккеп болюгини кечтинъиз – бу синтаксис. Синтаксис сёз бирикмелерни, джумлелерни, джумле азалары акъкъында огрете. Бугуньки дерсимизнинъ макъсады – алгъан бильгилеринъизни, къабилиетлеринъизни тешкермек ве пекитмек. Къыскъаджа талебелерни дерске мотивлештирюв.

Эр бир джевапны: «Мен биллем»- деп, башлаймыз.

1. Джумле бу недир? (Джумле тильнинъ къанунлары эсасында грамматика джеэттен шекилленген ве там фикир ифаделеген нутукъ парчасыдыр.)

2. Макъсадына коре джумлелер насыл чешитлерге болюне? (Мен биллем макъсадына коре джумлелер икяе, эмир, суаль ве нида чешилерине болюне).

3. Адий ве муреккеп джумлелер фаркъыны анълатынъыз? (Мен биллем адий джумле бир грамматик негизден, муреккеп джумле исе эки яда экиден зияде грамматик негизден ибарет).

4. Насыл джумлеге кениш джумле деймиз? (Мен биллем баш азалардан гъайры, экинджи дередже азалары да олгъан джумлелерге кениш олгъан джумлелер деймиз).

Энди дикъкъатнен тахтагъа бакъынъыз.

Ахлякъ недир?

Эр бир инсаннынъ Аллаh Таалягъа, озюне, аилеге, Ватан ве миллетимизге, инсанлыкъкъа нисбетен олгъан вазифелери бар.

Сёзлеринде, ишлеринде, эр тюрлю ал ве арекетлеринде яхшы иш эткен адамгъа ахлякълы адам дерлер.

Ахлякъ сёзюнен джумле тизюв.

(Яшлар ахлякълы олмагъа тырышмагъа кереклер)

Къырымтатар языджылары да бу мевзуны дикъкъатсыз къалдырмадылар. Меселя: Айдер Осман “Балалар эви янында”, Джафер Гъафар “Асанчыкънынъ куньлеринде”.

1. Сёз бирикмелерни ве джумлелерни тенълештирейик

Меракълы икяе. Талебе меракълы икяени окъуды.

Сувукъ къыш. Бу ыйл къыш эрте башланды.

1. Тахтада джумлени синтактик талиль этюв.

Акъайлар къартнынъ сёзюни динълеп отурдылар.

Бу джумле адий, икяе, эки теркипли, кениш.

1. Перфокарта устюнде чалышув.

Талебелер джумлелерни динълеп Оджа сёзю джумледе насыл вазифе беджер-генини бельгилейлер. Догъру джевапкъа 2балл къоюла.

1. Оджа– балаларгъа дерсте чокъ меракълы шейлерге огретти.

2. Бугунъ оджа балаларына бахшышлар даркъаттылар.

3. Онынъ зенааты – оджа.

4. Асан оджаны къаршылап онъа ярдым этти.

5. Дерсте, Асан оджадан разылыкъ сорап чыкъты.

6. Бу оджагъа буюк урьметнен мунасебетимни бильдирем.

1. Раатлыкъ дакъкъасы

Бу сыныф, бу рале. Бу китап, бу талебе.

Бу огълан, бу къыз. Бу оджа, бу биз.

Къолларны котердик, терек киби салландыкъ.

Къуш киби учтыкъ. Япракъ киби токюльдик.

Еримизге отурдыкъ

1. Оюн «Озюме инанам, озюмни тешкерем»

Аталар сёзлеринде келиш ялгъамаларыны къойып чыкъынъыз.

Ана-баба… сёз къайтарма.

Анасы… урьген ит борю агъызы… тюшер.

Озь анасы… урьмет этмеген… урьмет беклеме.

Эдеп… базардан сатын алмазсынъ.

Ватаны… хиянет эткен, озь анасы… хиянет этер.

1. Оюн «Озь къулакъларынъа инанма»

Ялгъамалар ярдымынен янъы сёзлерни язув:

Ялгъамалар: -джы, -чы, -даш, -лукъ, -лик, -лыкъ.

Сёзлер: сыныф, ав, балыкъ, шекер, туз, къыш.

Янъы сёзлерден джумлелер тизюв (агъзавий)

1. Берильген джумлелерни макъсадына коре чешитлерини бельгиленъиз ве токътав ишаретлерини къоюнъыз.

   1. Кокте сийрек-сепелек йылдызлар пейда олдылар (икяе)

   2. Байрамгъа азырлыкъ ишлери яхшы алып барылдымы (суаль)

   3. Алиме апте, къапуны ачынъыз (эмир)

   4. Эр даим кунеш олсун!

2. Оюн «Ким чокъ язар?»

Талебелер группаларгъа болюнелер, саде джумлелер язалар.

Дерснинъ ёкюни, талебелерни баалав,

Эв вазифеси: дерс акъкъында бир къач джумле язув.

4