O‘quv animatsion lavha (rolik) larni tayyorlashning zamonaviy vositalari

4-MAVZU. O‘QUV ANIMATSION LAVHA (ROLIK) LARNI TAYYORLASHNING ZAMONAVIY VOSITALARI

• Nasirova Sh.N

• REJA:
• Ikki o‘lchamli kompyuter grafika va animasiyasi tushunchasi.
• Adobe Photoshop CS dasturning asosiy ish sohalari, uskunalar paneli sohasi va tushunchalari.
• CrazyTalk Animator dasturida animasion roliklar yaratish.

• Kompyuter grafikasi – bu avvalo keng tarqalib borayotgan dastur ta'minotidir, ya'ni kompyuter grafikasi mavjud va yangi yaratilayotgan dasturlarga tayanadi. U hatto dasturlarning o’ziga zeb berishda ham juda keng qo’llaniladi. Uning rivojlanishi jarayonlarning real uch o’lchovli fazoda qanday kechishini aniq tasvirlash (hatto haraktdagi) imkoniyatini yaratdi. Shuning uchun hozirda shunday amaliy dasturlar paketlari mavjudki, ular yordamida ko’rilayotgan masalaning asosiy parametrinigina bergan holda uning yechimi natijasi grafik shaklida olinishi mumkin. Bu holda, biz natijalarni Ko’plab jadvallar shaklida olishdan ko’tilamiz va bo’nga intilish kerak.

• Kompyuter grafikasi nafaqat ilmiy xodimlar , balki rassomlar , turli soha loyixachi lari, reklama bilan shugullanadigan mutaxasislar, Internet sahifalarini yaratish, o’qitish jarayoni uchun va boshqa sohalarda muhim rol uynamoqda. Uning ayniqsa poligrafiya sohasida qo’llanilishi keyingi paytlarda rang- barang, so’ratli adabiyotlar, o’quv qo’llanmalari, badiy asarlarning paydo bo’lishida yo’qsak bezash texnikasidan foydalanishni takozo qilmoqda. Diqqatni o’ziga jalb qiluvchi videoroliklar, Internet saxifalarini yaratishni kompyuter grafikasisiz tasavvur qilish qiyin bo’lib qoldi

RASTRLI

Ular bir-biridan monitor ekranida tasvirlanishi va qogozda bosib chiqarilishi bilan farqlanadi.

Kompyuter grafikasi

VEKTORLI

FRAKTAL

• RASTRLI GRAFIKA. Rastrli grafika no’qtalar yordamida (qog’ozda), piksellar (nuqtalar ekranda shunday deb ataladi) hosil qilinadi. Tabiiyki, nuqtalar soni muhim rol o’ynaydi va u ekranning hal qilish imkoniyati deyiladi.

• Odatda bunday ko’rsatkich 64x480, 800x600, 1024x768 yoki bulardan yo’qori piksellarda beriladi. Tasvir o’lchovi hal qilish qobiliyati bilan bog’liqdir. Bu parametr dpi (dots per inch-no’qtalar soni zichligi) bilan o’lchanadi. 15 dyuymli (1 dyuym=2.54 sm) monitorda ekranda tasvir o’lchovi 28x21 sm ni tashkil qiladi. Buni hisobga olsak, kompyuter xotirasida rangli tasvir ko’p joy olishini tushunish qiyin emas. Misol uchun 10x15 sm li rasm taxminan 1000 x1500 piksellardan iborat bo’ladi.

• Agar har bir rangli no’qtani tasvirlash uchun 3 bayt ketsa, bita rasmning o’zi xotirada taxminan 4 mln. bayt joyni egallaydi. Bunday ma'lumot xususan Internet saxifalarini yaratishda e'tiborga olinishi zarur. Shuning uchun ham hozirda yaxshi multimedia dasturlarini, videoroliklarni yaratish uchun 128 Mbaytdan kam bo’lmagan va mos ravishda tezligi katta bo’lgan kompyuterlardan foydalanish zarur. Shuning uchun ham hozirda yaxshi multimedia dasturlarini, videorolikni yaratish uchun 128 Mbaytdan kam bo’lmagan va mos ravishda tezligi katta bo’lgan kompyuterlardan foydalanish lozim. Demak, rastrli grafika bilan ishlash uchun yo’qori unumli kompyuter talab qilinadi.

• Rastrli grafikaning kamchiligi sifatida shuni aytish mumkinki, tasvirni masshtablashtirish (kattalashtirish, kichiqlashtirish) jarayoni natijasida nuqtalar o’lchovi kattalashishi bilan tasvir aniqligi yomonlashishi mumkin va hatto tasvir tanib bo’lmaydigan darajaga borishi mumkin.

• Rastrli grafika elektron (multimedia) va poligrafik nashrlarda keng qo’llaniladi. Nashrlardan turli illyustratsiyalarni yaratishda odatda skaner orqali olingan raqamli foto yoki videoqamera (hozirda bunday fotoapparat va videokameralar keng tarqalmoqda, ammo ularning baholari hozircha ancha qimmat) yoki rassom, loyhachi tomonidan tayyorlangan tasvirlardan foydalaniladi. Shuning uchun ham rastrli grafikada tahrirlovchi dastur vositalridan keng foydalaniladi. Bu dasturlaro odatda tasvirlarni aniqroq ko’rinishda bo’lishini ta'minlaydi.
• Ma'lumki, Internet da rastrli grafika keng tarqalgan bo’lib, u bilan ishlash esa ko’pincha Adobe PhotoShop dasturidan foydalaniladi.

• Vektorli grafika. Vektorli grafikada tasvirning asosiy elementi sifatida chiziq karaladi. Chiziq sifatida to’g’ri chiziq yoki egri chiziq bo’lishi mumkin. Rastrli grafikada bunday chiziqlar nuqtalar (piksellar) yordamida yaratilsa vektorli grafikada esa tasvirlar nuqtaga nisbatan umumiyroq bo’lgan chiziqlardan foydalaniladi vash uni hisobiga tasvirlar aniqroq bo’ladi.
• Vektorli grafikaning afzallik tomoni tasvirning xotirada kamroq joy olishidir, chunki bu holda xotirada joy chiziq o’lchoviga bog’liqsiz ravishda bo’ladi. Buning sababi chiziq formula yordamida yoki parametrlar yordamida berilishidir.

• Vektor grafikaning ixtiyoriy tasviri chiziqlardan tashkil topadi va oddiy chiziqlardan murakkablari hosil qilinadi. Ko’pincha vektorli garfikani obe'ktga mo’ljallangan grafika deyish mumkin. Chunki bunda masalan uchburchak hosil qilish uchun 3ta chiziq (kesmadan) foydalanilsa, prizma hosil qilish uchun uchburchakdan foydalanibgina qolish mumkin. Vektorli grafika hisoblanadigan grafika deb ham ataladi. Chunki tasvirni ( ob'yektni) ekranga chiqarishdan avval uning koordinatalari hisoblanadi va mos nuqtalar hosil qilinadi.

• Vektorli grafikaning matematik asosini geometrik shakllarning xossalarini o’rganish tashkil qiladi. Ma'lumki, nuqta tekislikka 2 ta koordinata (x,u) bilan, to’g’ri chiziq uning kanonik ko’rinishi u=kxQv (bunda a va v ixtiyoriy sonlar) ko’rinishida, kesma esa mos ravishda boshlang’ich va oxirgi nuqtasini bilish bilan tasvirlanadi.
• Egri chiziqlar ham mos ravishda o’z tenglamalariga ega.
• Vektorli grafika asosan iluystratsiyalar yaratish uchun yo’naltirilgan. Vektorli grafika reklama agentliklarida, loyihalash byurolarida, nashrlarda va boshqa joylarda keng qo’llaniladi.

• Vektorli grafika bilan ishlaydigan dasturlar misoli sifatida Adobe Illustratr 7.0., Macromedia Freehand 8.0 va Corel Draw 5.0 larni keltirish mumkin.
• Macromedia Freehand 8.0 vektorli muharriri- bu juda qulay bo’lgan vektorli muharrir, boshqa tizimlar bilan yangi o’rganuvchilarga juda qulay hisoblanadi. Boshqarish tizimining soddaligiga qaramay Macromedia Freehand instrumental vositasi murakkab hujjatlarni tayyorlash uchun yetarli, lekin Adobe Illyustratr Corel Drawlarga nisbatan imkoniyatlari chegaralangan.

• Corel Draw vektorli grafikaning Windows amaliyot tizimida ishlaydigan tahrirlovchi dasturlardir. Uning yordamida turli grafik ko’rinishlarini loyihalash, fotomatn yordamida turli grafik ko’rinishdagi kompozitsiyalarni tahrirlash bilan bog’liq amallarni bajarish mumkin.
• Corel Draw boshqa grafik muharrirlariga nisbatan matnlar bilan yaxshi ishlaydi, ya'ni nashriyot tizimlarida, masalan, yumoristik yoki boshqacha kitoblarni har xil turli o’lchamdagi harflar bilan yozish mumkin. Siz o’zingizning pasportdagi rasmingizni skanerdan o’tkazib va Corel Draw yordamida shu rasmingizni chiroyli portretga aylantirishingiz mumkin. Corel Draw muharririda fayllarning kengaytmasi file. cdr ko’rinishida bo’ladi. Fayllarni import va eksport qilish eng yaxshi qulayliklaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, kompakt diskdan fayllarni import qilishda кo’p qo’llaniladi.

• Fraktal grafika ham hisoblanuvchi grafika bo’lib, uni vektor grafikadan farqi hech qanday ob'yektlar kompyuter xotirasida saqlanmaydi. Chunki tasvirlar tenglamalar yoki ularni sistemalari bilan hosil qilinadi. Shuning uchun ham xotirada bunday tenglamalarnigina saqlanadi. Tenglamalarga oid parametrlar (koyeffitsiyentlar) o’zgartirib tasvirlar hosil qilinadi. Frontal gpafika matematik hisoblashlar asosida tasvirlarni avtomatik yaratish uchun qo’llaniladi. Shuning uchun ham uning asosini rassom, shakl, tasvir hosil qilishning dasturlash usuli tanlangan. Bu grafika odatda turli jarayonlarni modellashtirish, taxlil qilish, turli qiziqtiruvchi dasturlar yaratishda ko’proq qo’llaniladi.

• Elektron resurslarni yaratishda grafik ob’ektlarga ishlov berish vositalaridan biri Infografika elementlaridir. Infografika tushunchasi bu axborotlarni turli rasmlar, detallar, kartinkalar orqali ifodalash tushuniladi.
• Infografika lotincha informatio so’zidan olingan bo’lib tushuntirmoq, bayon qilish ma’nolarini anglatadi, grekcha γραφικός  γράφω so’zlaridan olingan bo’lib tushuntirmoq, yozma, yozish ma’nolarini anglatadi.

• Infografika – axborotni grafik uzatish va murakkab axborotlarni aniq va tez etkazish usulidir. Axborotni dizayn ko’rinishlaridan biridir.
• Infografikani qo’llanish sohasi juda keng bo’lib, geografiya, jurnalistika, ta’lim, statistika, texnik tizimlarda qo’llaniladi. Infografika katta hajmli axborotlarni ko’rsatishni tashkil qilish bilan birga, ularni, predmetlar va faktlar orasidagi munosabatlarni ko’rgazmali ko’rsatadi. Ma’lumotlarn fazoda vaqt bo’ycha o’zgarishlarini ko’rsatish, demonstatsiya qilishi mumkin.
• Til o‘qitishda infografika vositalaridan foydalanishni tashkil qilish uni yanada tushunarli va ko’rgazmali qilishi imkonini beradi.

• «Adobe PhotoShop» rasm tahrirlagichi
• «Adobe PhotoShop» Windows muhitida ishlovchi Macintosh IBM PC kompyuterlari uchun mo’ljallangan elektron ko’rinishdagi foto tasvirlarni tahirlovchi dasturdir. «Adobe PhotoShop» dasturi Adobe System, Inc kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan bo’lib, ishlatishdagi alohida qulayliklari bilan mashhur.
• «Adobe PhotoShop» tasvir tahrirlagichi yordamida fotosuratlarga qo’shimchalar kiritish, fotoso’ratdagi doglarni o’chirish va eski rasmlarni qayta ishlash va tiklash, rasmlarga matn kiritish, qo’shimcha maxsus samaralar bilan boyitish, bir fotosuratdagi elementlarni ikkinchi fotosuratga olib o’tish, suratdagi ranglarni o’zgartirish, almashtirish mumkin.

• «Adobe PhotoShop» dasturi darchasida turli asboblar joylashgan. Bu panel turli tugmalardan iborat bo’lib, har bir tugmacha «Adobe PhotoShop» dasturining biror buyrug’ini anglatadi. «Adobe PhotoShop» dasturida jami 46-ta asboblar mavjud bo’lib, ulardan 20tasi bevosita dastur ishga tushirilganda darchada ko’zga tashlanib turadi. Qolganlarini qo’shimcha buyruqlarni bajarish orqali ishga tushirish mumkin. Agar asboblar panelida joylashgan tugmachaning ostki qism o’ng burchagida kichik uchburchak shakli tasvirlangan bo’lsada, bu tasvir Ushbu tugmacha tarkibida o’xshash buyruqni bajaruvchi asboblar yashiringanligidan darak beradi.

• TASVIR FORMATLARI
• «Adobe PhotoShop» dasturi 20dan ortiq formatdagi fayllar bilan ishlash imkoniga ega. Eng Ko’p qo’llaniladigan formatlar:
• BMP (Windows Bitmap – Bitovaya karta Windows ) Windows muhitida ishlovchi kompyuterlarda ekran osti tasvirlarni qo’llovchi dastur Microsoft Paint da keng qo’llaniladi.
• GIF ( Graphics Interchege Format – grafik almashish formati ) Ushbu formatdagi tasvirlar 256 turdagi rang bilan tasvirlanadi. Bu formatdagi tasvirlar asosan Internet tizimida keng qo’llaniladi

• JPEG (Joint Phonographic Experts Group) Hozirgi kunda eng Ko’p qo’llaniladigan formatlardan biri bo’lib, uning asosiy afzalliklardan biri maxsus dastur yordamida yetarlicha siqish imkonining mavjudligidir. Ammo faylni siqib hajmini kichraytirish jarayonida tasvir sifatida o’zgarish sodir bo’ladi. Fayl kuchli siqqilganda tasvir sifati yomonlashishi mumkin. Ushbu formatdagi fayllar kompyuter xotirasida ko’p joy egallamaydi va hajm jihatidan jihatdan kichiqligi bois mazkur formatdagi tasvirlar bilan ishlash ancha oson.
• TIFF (Tagged Image File Format) bu formatdagi fayllar ham keng qo’llaniladi. Lekin TIFF formatidagi fayllar kompyuter xotirasida ko’p joyni egallaydi. «Adobe PhotoShop» dasturida ushbu formatdagi tasvirlar bilan ishlashda dasturning ishlash tezligi sezilarli ravishda kamayishi mumkin.

• Yaratilayotgan mahsulotni har xil animatsiyalar bilan boyitish, o‘quvchi uchun qulayliklar yaratish va qiziqarli qilish FLASH dasturida ko‘zda tutilgan va ayni vaqtda asosiy maqsadga muvofiqdir. Lekin ta’kidlab o‘tish joyzki, mahsulotni FLASH ni yoki boshqa dastur orqalimi, yaratayotgan shaxs, bu borada yetarli bilimga va fantaziyaga ega bo‘lishi joizdir

• Macromedia Flash dasturi yordamida ham animatsiya va taqdimot fayllarni yaratishimiz mumkin. Ammo Power Pointga qaraganda Macromedia Flash dasturda yaratilgan animatsiya fayllari to’liq siz tomoningizdan yaratiladi va animatsiyalashtiriladi. Shu bilan birgalikda bu dasturda aktiv elementlar bilan ishlash va dasturlash imkoniyatlari mavjud. Asosan Macromedia Flash dasturida kichik animatsiya fayllari (kliplar), Internet sahifalar, elektron qo’llanmalar va Macromedia Flash dasturda yaratilgan fayllar o’zining original, ishlash soddaligi, yaratilish murakkabligi, tezkorligi, multimediya jihozlanganligi va hajm buyicha kichikligi bilan ko’zga tashlanishadi.

NAZORAT SAVOLLAR:

• Adobe Photoshop dasturida ishlash ketma-ketligini ayting.
• Adobe Photoshop dasturida tasvirlarga ishlov berish va o‘zgartirish kiritish qanday amalgam oshiriladi?
• Onlayn rejimida tasvirlarga ishlov berish vositalariga nimalar kiradi?
• Grafik ob’ektlarga mobil ilovalar yordamida ishlov berishni izohlang.
• Infografika tushunchasi tushuntirib bering.
• Til o‘rganishda infografika qo‘llashning ahamiyati nimada deb bilasiz?
• Til o‘rganishda infografika vositalaridan foydalanishni izohlang.
• Ikki o‘lchamli kompyuter animasiyasi tushunchasini izohlang..
• Flash texnologiyasi qanday? Dasturning asosiy ish sohalari va tushunchalariidan foydalanish ni izohlang.
• Macromedia Flash dasturining uskunalar paneli sohasi vositalariga nimalar kiradi?.
• Macromedia Flash dasturida animasion rolik yaratish
• Animatsion lavhani Web-sahifaga joylashtirish ketma-ketligini ayting.