Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі – нәтижелі білім берудің негізі.

М??алімні? к?сіби ??зіреттілігі – н?тижелі білім беруді? негізі

Мемлекетімізді? дамы?ан елдерді? стандарттарына деген ?мтылысы елімізді? жа?а сапалы? де?гейге жылдам ?ту ?ажеттілігін туындатуда. Осы?ан орай ?азіргі кезде жасалып жат?ан реформалар даму институттарыны? ?алыптасуына немесе ?суден т?ра?ты даму кезе?іне ?туге ж?не саяси ба?ыттарда?ы осындай ?згерістер ?мірді? барлы? саласында?ы шы?армашыл т?л?аны? м?ртебесін к?теріп, мерейін ?стем етуде. Білім – адамзатты? тере? ж?не ?йлесімді дамуын бекітетін ??ралдарды? бірі, прогрестік, ?леуметтік т?ра?тылы? пен ?лтты? ?ауіпсіздікті? ма?ызды факторы. ?азіргі білім беру ?рдісі адамны? ішкі таби?и м?мкіндіктерін ашып, ?р адамны? ?зіні? «Мені?» сезінуге, толы?тыру?а к?мектесетіндей, сырт?ы ?леммен ?леуметтік ?арым-?атынастарда ?з орнын табу?а, ?зін шы?армашылы?пен ?згертуге белсенділік таныту?а ы?пал етуі тиіс. Б?гінгі та?да?ы ?о?ам к?сіби білімі жетік, ??зіретті, б?секеге ?абілетті мамандарды талап етеді. Білікті ?стаз, білімді маман болу ?шін - ?рбір м??алім ?з білімін ?здіксіз к?теріп отыруы тиіс. Білімін т?ра?ты к?теріп отыру – м??алімдерді? ???ы?тары ?рі міндеттері, білім беру ж?йесіні? т?ра?ты дамуыны? кепілі, Мемлекетті? дамуыны? ??ралы болып табылады. М??алімні? к?сіби ??зіреттілігі-оны? жан-жа?ты білімінен ?стазды? шеберлігімен, о?ытуды? жа?а ?дістерін ме?герумен ?лшенеді. М??алім ?аншалы?ты білімді, шы?армашыл болса, оны? ??зыреттілік аясы да со??рлым ке? болма?. «??зыреттілік» ??ымы педагогика саласында т?л?аны? субъектілік т?жірибесіне ерекше к??іл аудару н?тижесінде ендіріліп отыр?ан ??ым. ??зырлылы?-белгілі сала бойынша жан-жа?ты хабардар, білгір деген ма?ынаны ?амти отырып, ?андай да бір с?ра?тар т??ірегінде беделді шешім шы?ара алады дегенді білдіреді. М??алімні? к?сіби ??зіреттілігіні? негізгі шарттары: 1. Т?л?ааралы? ж?не е?бектегі байланыс. 2. ?ызметті? экономикалы?, ?леуметтік, ???ы?ты?, адамгершілік, психологиялы? аспектілерін ме?геруі. 3. ?ызметті жа?а жа?дай?а бейімдеудегі, бас?ару шешімін ?абылдауда?ы дайынды?ы. 4. Практикалы? к?сіби тапсырмаларды орындауда?ы дайынды? ?леуеті 5. На?ты жа?дайлар?а байланысты ?андай да бір ?дістерді пайдалану біліктілігі. 6. Тиімді шешім ?абылдау ?абілеті. «??зырлылы? – тек к?сіби білімі емес, т?л?аны? жалпы м?дениеті мен шы?армашылы? ?леуетін дамыту ?абілеті»- деп т?йіндейді белгілі о?ымысты Т. Г. Браже. Сонды?тан б?гінгі ?стаз тек к?сіби білімін толы?тырып ?ана ?оймай, ?немі шы?армашылы?пен ж?мыс жасауы ?ажет. ?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» за?ында о?ыту формасын, ?дістерін, технологияларын та?дауда к?п н?с?алы? ?а?идасы бекітілген, б?л білім мекемелеріні? м??алімдеріне ?зіне о?тайлы н?с?аны ?олдану?а, педогогикалы? процесті кез келген ?лгімен, тіпті авторлы? ?лгімен ??ру?а м?мкіндік береді. ?азіргі о?ытуды? жа?аша технологиясын ме?геруді? ?зі ?стаздан шы?армашылы?ты талап етеді. Ал шы?армашылы?пен ж?мыс жасау ?шін м??алім ?зіні? к?сіби біліктілігін арттырып отыруы ?ажет. М??алімні? ?з к?сіби ?ызметтерін шы?армашылы?пен ат?аруына ?р де?гейдегі ?дістемелік ж?мыстарды иновациялы? ба?ытта ?йымдастырып ?ткізуді? ы?палы мол. Біліктілігін арттырушы м??алім ?зіні? білімін, жалпы д?ниетанымын к?сіби ж?не ?діснамалы? де?гейін жо?арлатады, психологиялы? – педогогикалы? сонымен ?атар ?дістемелік сауаттылы?ын жетілдіреді. Е? бастысы б?л білімдер мен білік да?дыларды ??зырлылы? ?станымдарыны? талаптарына с?йкес ?здеріні? ме?геруі ж?не сол жолдар ар?ылы ?здеріні? ойлау ж?йесін, шы?армашылы?ын ?нертап?ышты?ын, рефлексиялы? машы?ыны? дамуына жол ашады. Сол кезде ?ана м??алімні? ?зіне-?зі ба? ба?а беру де?гейі артып, ?зін-?зі аны?тап, ?здіксіз ?зін-?зі дамыту?а деген ?ажеттілік туады. Білім-то?таусыз толассыз ?рдіс. ХХІ ?асыр білімін біз адамны? ?ызы?ушылы?тарыны? дамуы, оны? ?зіні? дамуы деп т?сінеміз. Б?л ?р адамны? ?зін-?зі жасампазды?пен ?айта ??ра алуы, ?о?ам ды? талаптар т?р?ысынан ?зіне сыни ба?а бере алуы, айналаны ?згерте алу?а ?атыса алуы. Ол ар?ылы адамны? интеллектуалды?, рухани к?ші дамып, т?л?алы?ы ?алыптасады. Білім – м??алім ?шін оны? шы?армашылы? ?леуетін дамытуды? ?рдісі. Даму да, білім де ешбір адам?а ?олдан беріле салмайды. Кімде кім о?ан ?ол жеткізгісі келсе ?рекет етуі, к?ш салуы ?ажет. Б?л т?р?ыдан ал?анда кез келген білім-ол ?з бетінше білім алу. Шы?армашылы? ?леуетті? дамуы ?з білімін к?теруге негіз болады. М??алім шы?армашылы? ?леуетін дамыта отырып, ?зіні? ??зіреттілік аясын ке?ітеді. К?сіби ??зіреттілік маманны? ?леуметтегі д?л осы уа?ытта?ы ?абылдан?ан стандарттар мен нормалар?а с?йкес ?зіні? к?сіби педагогикалы? ?ызметін ат?ару?а дайынды?ы мен ?абілетін аны?тайтын к?сіби білімдер жиынты?ы немесе жекелік-к?сіби сипаттама. К?сіби ??зіретті е?бек деп м??алімні? педагогикалы? ?рекетті ?те жо?ары де?гейде ат?ара алуы, педогогикалы? ?арым-?атынас?а т?се алуы н?тижесінде о?ушыларды? білімділік ж?не т?рбиелік де?гейіні? жо?ары болуы деп санаймыз. Кез келген елді? болаша?ы білім беру ж?йесіні? ж?не зиялылар ?ауымыны? де?гейіне байланысты бол?анды?тан, ?аза?стан хал?ына да ?лемні? дамы?ан елдерімен те? д?режеде білім беру ?ажеттігі к?м?н тудырмайды. Жастарды? а?ыл-ой ?леуметін барынша дамыту ?шін білім беру ж?йесін тиімді ??ра білген ?лтты? е?сесі биік, абыройы жо?ары болма?. ?азіргі кезде ?аза?стан Республикасыны? білім беру ж?йесіні? реформалауды? бастап?ы кезе?і ая?талды. Б?гінгі к?ні білім беру саласыны? тиісті за?ды базасы жасалды. Елімізді? дамуыны? ал?ы шарты білім дедік, я?ни «?шінші мы?жылды?ты? жастары ?андай болма??» деген с?ра? туындайды. Жауапкершілікті? биігінен к?рінуі де жас ?рпа??а берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды ?ажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оны? де?гейін ?лемдік білім ке?істігіндегі стандарттар?а сай келтіру т?птеп келгенде, м??алімге, оны? к?сіби ??зырлы?ына, ?дістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей байланысты. Жас ?рпа??а жо?ары сапалы білім беру ісін тек ?ана к?п м?дениетті, шы?армашыл, жа?ашыл, инновациялы? т?р?ыда ойлап, ?ызмет жасай білетін ?стаз ?ана м?лтіксіз ат?ара алады. ??зыреттілікті ?алыптастыру – білім беру саласыны? ?зекті м?селесі. К?н сайын адам?а к?птеген а?парат тас?ыны келеді. Ал о?у мазм?ны мен о?ыту ?дістері ескі сарында ?алып ?оюда. Сонды?тан білім берудегі ?леуметтік ?ажеттілік пен ол ?ажеттілікті ?ана?аттандыруды? арасында?ы ?арама –?айшылы? білім беру саласыны? да?дарысына ?келіп со?уда. Сол себепті мектеп м??алімдеріні? ?дістемелік шы?армашылы?ын дамытуды педагог-мамандарды? біліктілігін жетілдіру ж?йесінде ?йымдастыруды оларды? к?сіби ??зіреттілігі кезінде ж?зеге асыру ?ажеттігі туындайды. ??зіреттілік т?сіл идеясы – «?о?ам?а ?андай, жеке т?л?а?а ?андай білім ?ажет ж?не ол ?о?амны? ?андай ?ажетін ?тей алады» деген с?ра??а жауап береді. М??алімні? ??зыреттілігін ?алыптастыру – б?гінгі білім беру саласыны? ?зекті м?селелеріні? бірі. ??зырлылы? т?сіл, білім сапасын арттыруды д?ст?рлі т?сіл мен білім мазм?нын ?л?айту ар?ылы шешуді? арасында?ы ?арама-?айшылы?тан туында?ан да?дарыстан шы?уды? бір жолы деп ?арастыру?а болады. Б?л т?сіл білім беруді? н?тижесіне басты орын береді. Оны? сапасы ал?ан білімні? к?птігінен емес, сол білімді ?олдана білумен ма?ызды. М??алімні? басты р?лі – т?л?аны? жеке дамуына негізделген, жан-жа?ты зерттелетін, саралан?ан білім беру ?лгісіні? басым ба?ыттарын ай?ындау, н?тижесінде елімізді? ?лемдік ?ркениетке негізделген білім саясатыны? стратегиялы? ма?саттарын ж?зеге асыру. Осы?ан орай, н?тижеге ба?ыттал?ан жалпы орта білім беруді? жа?а ж?йесіне ауысу білім беруді бас?ару ж?йесіндегілерден м??алімдерді? к?сіби біліктілігін арттыруда жа?аша к?з?арасты, ал м??алімдерден негізгі к?сіби ??зырлылы?тарын дамытуды талап етеді. К.Д.Ушинскийді? «Бала бал?ытыл?ан алтын, оны ?андай ?алып?а ??йып, ?андай м?сін жасаймын десе де м??алімні? ?олында» деген с?зі атал?ан міндетті ж?зеге асыру жолында ?стазды ?лкен асулар?а жетелейді, жауапкершілігін арттырады. Бізді? басты ма?сатымыз – о?ушыларды? ?з бетінше білім алатын шы?армашылы? де?гейін к?теру. Б?л ма?сатты ж?зеге асыруда ?рбір м??алім білім стандарты талабына с?йкес инновациялы? негізде е?бек етуге тиісті.

А.Маркова м??алімні? к?сіби де?гейге к?терілуіні? т?мендегідей психологиялы? критерийлерін аны?та?ан.

Обьективті критерийлер. М??алімні? ?з маманды?ына ?аншалы?ты с?йкес ?леуметтік т?жірибеге ?осар ?лесі ?андай екендігі.Жо?ары е?бек к?рсеткіші,?рт?рлі м?селелерді шы?армашылы?пен шеше алу біліктері, т.б жататынды?ын атап ?теді.

Субьективті критерийлер. Адамны? маманды?ы ?аншалы?ты оны? таби?атына, ?абілеттері мен ?ызы?ушыларына с?йкес ?аншалы?ты ол ?з ісінен ?ана?ат табатынды?ымен байланысты. М??алім е?бегіндегі субьективті критерийлерге к?сіби – педагогикалы? ба?ыттылы?, к?сіпті? ма?ыздылы?ын, оны? ??ндылы?ын т?сіну, маман иесі ретінде ?зіне позитивті к?з?арасты? болуын жат?ызады.

Н?тижелі критерийлер. М??алім ?з ісіне ?о?ам талап етіп отыр?ан н?тижелерге ?ол жеткізіп отыр ма деген м?селе т?р?ысынан ?арастырады.Біреулер н?тиже ретінде о?ушыларды? білімдеріні? стандарт?а сай болуын алса, енді біреулер оларды? ?арым- ?абілетін дамытуды алады, ал кейбіреулері о?ушыларды? ?мірге дайынды?ын басты назарда ?стайды, ал о?ыту н?тижесі біз ?шін баланы? психологиялы? функцияларын жетіліп, ?зіні? педагогикалы? ?рекеті ар?ылы ал?ан білімдерін ?з ?мірлік м?селелерін шешуге ?олдана алуы.

Шы?армашылы? критерийлер. М??алім ?з к?сібіні? шекарасынан шы?а алуы, сол ар?ылы ?з т?жірибесін, е?бегін ?згерте алуы жат?ызылады.Шы?армашыл м??алім ?шін біреуді? т?жірибесін ?айтала?аннан г?рі ?з жа?алы?тарын, білгендері мен т?йгендерін бас?алар?а ?сына алуыны?, шы?армашылы? ба?ыттылы?ты? болуыны? м?ні зор. К?сібилікті? бірден келе салмайтынды?ы белгілі, оны ?р м??алім ерте ме, кеш пе ме?геруі тиіс. А.Маркова оны? кезе?дерін т?мендегідей етіп б?леді: м??алімні? ?з маманды?ына бейімделу кезе?і: маманды?та ?зін-?зі ?зектендіру кезе?і:маманды?ты еркін ме?герген кезе?: маманды?та шы?армашылы? де?гейге жеткен кезе?. Осылайша ?алым к?сіби ??зыреттілікті? сипаттамасын шебер- м??алімні?, жа?ашыл- м??алімні?, зерттеуші- м??алімні?, к?сіби д?режесіне к?терілген м??алімдерді? жиынты? бейнесі ретінде ?арастырады.

Кез келген білім ордасыны? білім сапасын арттыруда?ы туындайтын кейбір проблемалардан шы?у ?шін: н?тижеге ба?ыттал?ан жалпы орта білім беруде м??алімні? к?сіби ??зырлылы?ын дамытуды талап етеді. ?рбір м??алімні? к?сіби дайынды? сапасына ?ойылатын талап немесе к?сіби теориялы? білімі мен практикалы? біліктілігі –??зыреттілік пен к?сіби шеберлігіні? сапасы ретінде ?аралады. ??зыреттілікті н?тижеге ба?ыттал?ан білім беру ж?йесіні? сапалы? критериі ретінде ?арау, зерттеу, б?гінгі к?н талабы. •?р ?стаз о?ытуды? жа?а технологиясында?ы тиімді пайдаланыл?ан ?дістерді? б?рі бала дамуына ?арай ба?ытталатынды?ын ескеруі керек. ?лемдік т?жірибеде бар электронды о?у ??ралдарын пайдалану ше?берін ?л?айту. •Мектепті? т?жірибесін зерттеп ?орыту, тарату. •Мектепішілік ба?ылау – басшылы? ж?мыстарын жандандыру, себебі б?л о?ушыны? білім сапасыны? де?гейін аны?тап, ?стазды? жеке жауапкершілігін к?тереді. •Мектепті? материалды? базасын ны?айту. •Мемлекеттік тілде жазыл?ан ?дістемелік ??ралдарды шы?ару. О?ыту де?гейін халы?аралы? стандарт?а жеткізуге ?адам жасау. Осындай биік н?тижеге ?ол жеткізуді – к?сіби ??зіреттілігі жо?ары м??алім ?ана ж?зеге асырма?.