Меню
Разработки
Разработки  /  История  /  Презентации  /  6 класс  /  ХІХ ғасырдағы және ХХғ. басындағы Қазақстанның ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

ХІХ ғасырдағы және ХХғ. басындағы Қазақстанның ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

ХІХ ғасырдағы және ХХғ. басындағы Қазақстанның ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

18.01.2018

Содержимое разработки

 ХІХ ҒАСЫРДАҒЫ ЖӘНЕ ХХҒ. БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

ХІХ ҒАСЫРДАҒЫ ЖӘНЕ ХХҒ. БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ  ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ  Ақсүйектердің мүддесін білдірушілер Еңбекші бұқара мүддесін білдірушілер идеялық ағымдар

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ

Ақсүйектердің мүддесін білдірушілер

Еңбекші бұқара мүддесін білдірушілер

идеялық ағымдар

Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі Қаратауда туған, 1768 жылы Семей облысының Абай ауданындағы Жүрек­жота деген жерде қайтыс болған. Жорық жырауы, әскербасы, қоғам қайраткері. Қазақ халқы басынан кешірген ұлы күйзелістер кезінде өмір сүрген Ақтамберді 17 жасынан бастап қалмақтармен, Орта Азия билеушілерімен болған шайқастарға қатысады. Бұл соғыстарда ол батылдығымен ерекшеленеді, кейінірек әскербасылық қабілетімен де көзе түседі. Талайта­лай ұрыстарда ысылып, батыр атанған Ақтамберді жырау тарихқа «Ұлы апат жыл­да­ры» болып енген оқиғалар­дың ішінде жүрді. Жоңғарларға қарсы ұлт-азаттық күресін ұйымдастырушылардың бірі болды.
  • Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі Қаратауда туған, 1768 жылы Семей облысының Абай ауданындағы Жүрек­жота деген жерде қайтыс болған. Жорық жырауы, әскербасы, қоғам қайраткері.
  • Қазақ халқы басынан кешірген ұлы күйзелістер кезінде өмір сүрген Ақтамберді 17 жасынан бастап қалмақтармен, Орта Азия билеушілерімен болған шайқастарға қатысады.
  • Бұл соғыстарда ол батылдығымен ерекшеленеді, кейінірек әскербасылық қабілетімен де көзе түседі. Талайта­лай ұрыстарда ысылып, батыр атанған Ақтамберді жырау тарихқа «Ұлы апат жыл­да­ры» болып енген оқиғалар­дың ішінде жүрді. Жоңғарларға қарсы ұлт-азаттық күресін ұйымдастырушылардың бірі болды.
  • Жоңғар мем­ле­кетін талқан­дап, Қазақстан­ның шығыс өңірін жау қолы­нан бо­сатқан­нан кейін, Ақтам­берді жы­рау қазақтар­ды ежелгі ата-ба­бала­ры өмір сүрген қоныс­та­рына ор­на­лас­ты­руға бел­се­не ат­са­лыс­ты.
  • Ақтам­берді өз қара­мағын­дағы қазақ ру­ларын оты­рықшы­лыққа үй­ре­туге ты­рыс­ты. Бұл бағыт­та арық қазу­ды, бөген са­луды ұйым­дасты­рып, қазақтар­ды егін ша­ру­ашы­лығына үй­ре­туді қолға ала­ды.
  • Ақтам­берді жы­рау ту­ын­ды­лары негізінен нақыл-өси­ет түрінде ке­леді. Олар­дан көшпелі қазақ халқының ой-ар­ма­нын, мақсат-мүдде­лерін білу­ге бо­лады. Көшпенділердің өміріндегі үй жа­ну­ар­ла­ры, әсіре­се жылқының ор­ны мен рөлі ту­ралы ой -толғаула­ры өзге­лер­ден биік туады. Ол жылқы ма­лын «ер қана­ты» дей ке­ле, оны жауға қар­сы шапқан ба­тыр­дың серігі ретінде су­рет­тейді.
  • Ақтам­берді жыр­ла­рының арқауы ба­тыр­лыққа үндеу, жауға қар­сы соғысқа жігер­лендіру бо­лып та­была­ды. Ол жоңғар­лардың билігінде қалған қазақ да­лала­рын азат етуді, қазақ халқының өрлеуін, жоңғар басқын­шы­ларын то­лығымен жеңуді ар­мандай­ды. Көпте­ген өлеңдер­де қазақ халқын жауға қар­сы жан аямай күре­суге шақыра­ды. Ақтам­берді жы­ра­удың сұра­пыл соғыс­тар кезінде ту­ын­даған өлеңдері XVI­II ғасыр­дағы қазақтар­дың жа­уын­герлік өр ру­хын дәріптейді.
Тәтіқара (1705, қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданы – 1780, сонда) – ақын, жырау. Абылай ханның ақылшысы ретінде біршама уақыт хан сарайында тұрған. Олжабай, Бөгенбай батырлардың қалмаққа қарсы жорықтарына қатысып, олардың ерлік істерін мадақтаған, толғауларында жауынгерлерді табандылыққа, төзімділікке үндеген.
  • Тәтіқара (1705, қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданы – 1780, сонда) – ақын, жырау. Абылай ханның ақылшысы ретінде біршама уақыт хан сарайында тұрған. Олжабай, Бөгенбай батырлардың қалмаққа қарсы жорықтарына қатысып, олардың ерлік істерін мадақтаған, толғауларында жауынгерлерді табандылыққа, төзімділікке үндеген.
1756 жылғы Цин империясы басқыншылары мен Абылай сарбаздары арасында өткен соғысты сипаттаған жалынды жырлары (“Қамыстың басы майда, түбі сайда”, “Кебеже қарын, кең құрсақ”, т.б.) Тәтіқара есімін халыққа кеңінен танытты. Өткір мінезді Тәтіқара ел билеген ханның осал жақтарын сынап, батыр-бектердің кемшін тұстарын беттеріне айтып отырған. “Кеше тоқыраулы судың бойында” атты толғауында ол “Ат құйрығын күзеңдер, Аллалап атқа мініңдер, Ханталау қылып алыңдар” деп халықты күреске шақырады. Бұдан кейін Абылай мен ақын арасы алшақтап, Тәтіқара сарайдан біржола қуылады. Жасы ұлғая келе жағдайы ауырлап, жоқшылық көреді. Алайда ақын қиыншылыққа мойымаған, ханға бас имеген. Бұған көңілін сұрай келген билерге айтқан “Ассалаумағалейкум, жайсаңдар мен қасқалар” дейтін жыры дәлел.
  • 1756 жылғы Цин империясы басқыншылары мен Абылай сарбаздары арасында өткен соғысты сипаттаған жалынды жырлары (“Қамыстың басы майда, түбі сайда”, “Кебеже қарын, кең құрсақ”, т.б.) Тәтіқара есімін халыққа кеңінен танытты. Өткір мінезді Тәтіқара ел билеген ханның осал жақтарын сынап, батыр-бектердің кемшін тұстарын беттеріне айтып отырған. “Кеше тоқыраулы судың бойында” атты толғауында ол “Ат құйрығын күзеңдер, Аллалап атқа мініңдер, Ханталау қылып алыңдар” деп халықты күреске шақырады. Бұдан кейін Абылай мен ақын арасы алшақтап, Тәтіқара сарайдан біржола қуылады. Жасы ұлғая келе жағдайы ауырлап, жоқшылық көреді. Алайда ақын қиыншылыққа мойымаған, ханға бас имеген. Бұған көңілін сұрай келген билерге айтқан “Ассалаумағалейкум, жайсаңдар мен қасқалар” дейтін жыры дәлел.
Бұқар жы­рау Қалқаманұлы (1693–1787) – әйгілі жы­рау. Туған жері қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданы. Өз елінде қайтыс болған, моласы Далба тауында. Абы­лай хан­ның ақыл­шы-биі, абыз. Жұрт оны «Көме­кей әулие» деп атаған. Сөй­ле­ген­де үнемі қара сөзбен емес, көме­кейі бүлкілдеп, түй­дек-түй­дек жыр­мен сөй­лейтін болған. Көбіне-көп Абы­лай хан­ның өтінішімен, «сәуе ай­тшы» де­ген тілегімен түсінде көрген істерін бол­жап ай­та­ды екен, бұла­ры дәлме-дәл келіп отырған. Жы­рау қазақ халқының жоңғар басқын­шы­лығы тұсын­да, елдің бо­лашағы қыл үстінде тұрған кез­де өмір сүріп, сол ал­мағайып за­ман­дағы күрделі мәсе­лелер­ге өз жыр­ла­рымен жа­уап бе­ре білген . 
  • Бұқар жы­рау Қалқаманұлы (1693–1787) – әйгілі жы­рау. Туған жері қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданы. Өз елінде қайтыс болған, моласы Далба тауында. Абы­лай хан­ның ақыл­шы-биі, абыз. Жұрт оны «Көме­кей әулие» деп атаған. Сөй­ле­ген­де үнемі қара сөзбен емес, көме­кейі бүлкілдеп, түй­дек-түй­дек жыр­мен сөй­лейтін болған. Көбіне-көп Абы­лай хан­ның өтінішімен, «сәуе ай­тшы» де­ген тілегімен түсінде көрген істерін бол­жап ай­та­ды екен, бұла­ры дәлме-дәл келіп отырған. Жы­рау қазақ халқының жоңғар басқын­шы­лығы тұсын­да, елдің бо­лашағы қыл үстінде тұрған кез­де өмір сүріп, сол ал­мағайып за­ман­дағы күрделі мәсе­лелер­ге өз жыр­ла­рымен жа­уап бе­ре білген . 
  • Осын­дай ауыр сәттер­де Абы­лай ханға дұрыс кеңес беріп, ел-жұртты басқын­шы жауға қар­сы күрес­те біріктіру­ге, бір ту­дың ас­ты­на топ­тасты­руға күш салған. Өзінің са­яси-әле­уметтік мәнді жыр-толғаула­рымен сол жа­лын­ды күрестің жыр­шы­сына ай­налған. Осы мақсат­та ол Абы­лай хан­ды бірден-бір қажетті бас­шы са­нап, оған ха­лық бірлігін сақтап ка­латын көсем тұрғысын­да үлкен сенім артқан. Абы­лай хан да сол биік та­лап­тан та­былып, елдің бірлігі мен жарқын бо­лашағы үшін жан аямай қыз­мет ет­кен. Жы­рау сол азат­тық жо­лын­да өлімге бас бай­лап, ерліктің небір ғажайып үлгілерін көрсет­кен хан мен оның ба­тыр­ла­рын жырға қосып, олар­дың өшпес әде­би бей­не­лерін жа­саған. Әсіре­се, Абы­лай хан­ның көре­гендігі мен да­налығын, ауыр ке­зең, қиын сәттер­де ел ұйытқысы бо­ла білгенін асқақ жыр­лаған. Оның «Абы­лай хан­ның қасын­да», «Ал, тілімді ал­ма­саң», «Ай, Абы­лай, Абы­лай», «Қазақтың ха­ны Абы­лай», «Ханға жа­уап ай­тпа­сам», «Ба­сыңа біткен күніңіз», «Ай, Абы­лай, сен он бір жа­сыңда», «Ал, ай­та­мын, ай­та­мын» ат­ты толғаула­рын­да хан­ның сол кез­дегі ұстанған са­яса­ты мен көре­гендігі, алғыр­лығы мен білгірлігі си­пат­талған.
Үмбе­тей Тілеуұлы 1697 жыл­дар ша­масын­да осы еліміздің Ерей­мен­тау өңірінде дүни­еге кел­ген. Әкесі – Тілеу қаһар­мандық жыр­ларды, көне аңыз­дарды, ше­шендік сөздер мен қис­са­лар­ды жақсы білетін шежіре, со­нымен қатар ха­лықтың му­зыка өнерінен көп ха­бары бар ше­бер қобыз­шы, ел ішінде абыз атанған адам екен. Үмбе­тейдің өмірдегі, өнер­дегі мек­тебі — өз әкесі, дәріс алған тұстаз­да­ры – сол кез­дегі әкесі тәрізді көнекөз қарт­тар. Ақын­дық қабілеті ер­те байқалған Үмбе­тей ауыл ара­сын­да ғана емес, жал­пы жұртқа да өзіндің ерек­шелігімен өте тез та­ныла­ды. Жоңғар шапқын­шы­лығы кезінде ат жа­лын тар­тып мініп, най­за­сы мен жа­лын­ды жыр­ла­рын жа­уына қатар сер­ме­ген Үмбе­тей жы­рау халқының құрметіне бөле­неді. Сыртқы жа­улар­мен күрес­те аты шыққан ба­тыр­ларды ма­дақтау оның өзекті тақыры­бына ай­на­лады.
  • Үмбе­тей Тілеуұлы 1697 жыл­дар ша­масын­да осы еліміздің Ерей­мен­тау өңірінде дүни­еге кел­ген. Әкесі – Тілеу қаһар­мандық жыр­ларды, көне аңыз­дарды, ше­шендік сөздер мен қис­са­лар­ды жақсы білетін шежіре, со­нымен қатар ха­лықтың му­зыка өнерінен көп ха­бары бар ше­бер қобыз­шы, ел ішінде абыз атанған адам екен. Үмбе­тейдің өмірдегі, өнер­дегі мек­тебі — өз әкесі, дәріс алған тұстаз­да­ры – сол кез­дегі әкесі тәрізді көнекөз қарт­тар. Ақын­дық қабілеті ер­те байқалған Үмбе­тей ауыл ара­сын­да ғана емес, жал­пы жұртқа да өзіндің ерек­шелігімен өте тез та­ныла­ды. Жоңғар шапқын­шы­лығы кезінде ат жа­лын тар­тып мініп, най­за­сы мен жа­лын­ды жыр­ла­рын жа­уына қатар сер­ме­ген Үмбе­тей жы­рау халқының құрметіне бөле­неді. Сыртқы жа­улар­мен күрес­те аты шыққан ба­тыр­ларды ма­дақтау оның өзекті тақыры­бына ай­на­лады.
Үмбе­тей – Бұхар жы­ра­удың әрі за­ман­да­сы, әрі тілек­тес-ни­ет­тес ең жақын до­сы болған адам, XVI­II ғасыр­дағы ең атақты, ірі жы­ра­улар­дың бірі. Ол өзі көрген, ба­сынан кеш­кен та­рихи оқиғалар­ды жеріне жеткізе шын­шылдықпен жыр­лай­ды. Оның бұл қаси­етін Бөген­бай ба­тыр­ды жоқта­уынан және оның дүни­еден өткенін Абы­лайға естіртуінен айқын аңғара­мыз. Үмбе­тей жы­рау «өткіздің тоғыз хан­ды толғауме­нен» де­се, бұл та­рихи шын­дық. Бұхар Әз Тәуке­ден бас­тап, одан кейінгі қазақ хан­да­ры: Қайын, Бо­лат, Сәме­ке, Әбілмәмбет, Күшік, Әбілхайыр, Ба­рақ, Абы­лай­дың ақыл­шы­сы, ке­меңгер биі болған. Ше­шендік сөздің сал­мағын білетін қас жы­рау қара қыл­ды қақ жа­ра оты­рып, қаһар­лы қылыш ала ал­маған қамал­ды қанат­ты сөзбен алуға бо­латын­дығын дәлел­дейді. Сөйтіп, Қаз да­уыс­ты Қазы­бектің ұлы Бек­бо­лат би мен Абы­лай хан­ды бір ауыз сөзбен тоқта­тып, ел бірлігін сақтап қала­ды.
  • Үмбе­тей – Бұхар жы­ра­удың әрі за­ман­да­сы, әрі тілек­тес-ни­ет­тес ең жақын до­сы болған адам, XVI­II ғасыр­дағы ең атақты, ірі жы­ра­улар­дың бірі. Ол өзі көрген, ба­сынан кеш­кен та­рихи оқиғалар­ды жеріне жеткізе шын­шылдықпен жыр­лай­ды. Оның бұл қаси­етін Бөген­бай ба­тыр­ды жоқта­уынан және оның дүни­еден өткенін Абы­лайға естіртуінен айқын аңғара­мыз. Үмбе­тей жы­рау «өткіздің тоғыз хан­ды толғауме­нен» де­се, бұл та­рихи шын­дық. Бұхар Әз Тәуке­ден бас­тап, одан кейінгі қазақ хан­да­ры: Қайын, Бо­лат, Сәме­ке, Әбілмәмбет, Күшік, Әбілхайыр, Ба­рақ, Абы­лай­дың ақыл­шы­сы, ке­меңгер биі болған.
  • Ше­шендік сөздің сал­мағын білетін қас жы­рау қара қыл­ды қақ жа­ра оты­рып, қаһар­лы қылыш ала ал­маған қамал­ды қанат­ты сөзбен алуға бо­латын­дығын дәлел­дейді. Сөйтіп, Қаз да­уыс­ты Қазы­бектің ұлы Бек­бо­лат би мен Абы­лай хан­ды бір ауыз сөзбен тоқта­тып, ел бірлігін сақтап қала­ды.
Туған жері: Шағыс Қазақстан облысы, бұрынғы Абыралы ауданында дүниеге келген. XVIII ғасырдағы қазақ поэзиясының жарқын өкілі. Сурып салма ақын. « Қозы Көрпеш – Баян сұлу » поэмасының ерекше бір нұсқасы бүгінгі күнге жетті. Атақты ақын Орынбаймен айтысты.
  • Туған жері: Шағыс Қазақстан облысы, бұрынғы Абыралы ауданында дүниеге келген.
  • XVIII ғасырдағы қазақ поэзиясының жарқын өкілі. Сурып салма ақын.
  • « Қозы Көрпеш – Баян сұлу » поэмасының ерекше бір нұсқасы бүгінгі күнге жетті.
  • Атақты ақын Орынбаймен айтысты.
  Әкесі Сағындық сол өңірге белгілі аңшы болған. 1748 — 58 жылдары қазақ-қалмақ соғысында мергендігімен көзге түскен. Жанақ ауыл молдасынан дәріс алып, хадимше хат танып, діни білім алған. Сағындық құсбегі кейіннен Жанақты Түркістан өңіріндегі Қарнақ, медресесінде, Ташкент қаласындағы медреседе оқытқан. Жанақ жас кезінен өнер жолына түсіп, домбыра, қобыз тартып, жыр-дастандарды жатқа білген. Жанақ 1790 — 97 жылдары Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісіне қатысып, қозғалыс жаршыларының бірі болған.
  •   Әкесі Сағындық сол өңірге белгілі аңшы болған. 1748 — 58 жылдары қазақ-қалмақ соғысында мергендігімен көзге түскен. Жанақ ауыл молдасынан дәріс алып, хадимше хат танып, діни білім алған. Сағындық құсбегі кейіннен Жанақты Түркістан өңіріндегі Қарнақ, медресесінде, Ташкент қаласындағы медреседе оқытқан. Жанақ жас кезінен өнер жолына түсіп, домбыра, қобыз тартып, жыр-дастандарды жатқа білген. Жанақ 1790 — 97 жылдары Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісіне қатысып, қозғалыс жаршыларының бірі болған.
-75%
Курсы повышения квалификации

Архитектурные стили и направления: от древности до наших дней

Продолжительность 72 часа
Документ: Удостоверение о повышении квалификации
4000 руб.
1000 руб.
Подробнее
Скачать разработку
Сохранить у себя:
ХІХ ғасырдағы және ХХғ. басындағы Қазақстанның ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН МӘДЕНИЕТІ (1.58 MB)

Комментарии 0

Чтобы добавить комментарий зарегистрируйтесь или на сайт