1-декабрь-Бүткүл дүйнөлүк СПИД илдетине каршы күрөшүү күнү!

№ 11 В.В.Терешкова атындагы мектеп-интернаты

Биология мугалими: Кимсанова Максуда

1- декабрь- Бүткүл дүйнөлүк СПИД илдетине каршы күрөшүү күнү!

2020-жылдын урааны: “ Эл аралык тилектештик, жалпы жоопкерчилик”

1-декабрь- Бүткүл дүйнөлүк СПИД менен күрөшүү күнү !

СПИД жана ВИЧ жөнүндө маалымат

• Бүткүл дүйнөлүк СПИД менен күрөшүү күнү  — ар жыл сайын 1-декабрда белгиленүүчү күн.Биринчи жолу 1981-жылы 5-июнда АКШнын Ооруларга көзөмөл жүргүзүү борбору   СПИД   деген жаңы ооруну каттаган. Алгач "Төрт-Г" деп аталган адамдын иммундук жетишсиздигинин козгогучу (вирус) бара-бара анын кабылдоосуна (синдром) алып келери, аны менен ооруган адам акыры өмүрү менен кош айтышары аныкталганда гана Бириккен Улуттар Уюму ушул дартка карата каршы күрөшүү күнүн 7 жылдан кийин жарыялаган .

Тарыхы

• 1981-жылы АКШдан жай айында Гаити мамлекетинен келишкен жалаң эркек мейман жарандардан 5 учур далилденген. Дарт героин колдонгон гемосексуал, гемофилик адамдардан байкалган (Төрт-Г). Натыйжада 1981-жылы алгачкы конференция өткөрүлүп, коңгуроо кагылган.СССРде 1985-жылы чет элдик жарандан КИЖКнын (кишинин иммундук жетишсиздигинин козгогучу) биринчи учуру катталган жана маалымат өтө жашыруун сыр катары сакталып, ал ачык айтылган эмес. 1986-жылы америкалык айым каза таап, ал иммундук жетишсиздиктен көз жумганы белгилүү болгон. Натыйжада Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюму тарабынан СПИД боюнча глобалдык программа негизделген. Ал эми Бириккен Улуттар Уюму 1988-жылы (БУУ) 1-декабрды Бүткүл дүйнөлүк СПИДге каршы күрөшүү күнү деп жарыялаган. Акыры БУУ 1996-жылы СПИДге каршы "Бириккен программа" кабыл алган. Дал ушул жылы Кыргызстанда КИЖК алып жүргөн эң биринчи учур катталган.

• Адамдын иммунитет жетишсиздигинин вирусу  ( АИЖВ - ВИЧ ) -   иммунитет  жетишсиздик оорусунун синдромунун ( ИЖОС - СПИД ) козгогучу. Вирусту 1983-ж. Париждеги Л. Пастер атындагы илимий-изилдөө институтунун профессору Монтанье башкарган илимпоздор тобу рактын бир түрү менен ооруган кишиден тапкан. Ошол эле жылы АКШда профессор Галло жана жардамчылары бул вирусту ИЖОС менен ооруган адамдын канынан, спермасынан бөлүп алышкан. АИЖВ - татаал түзүлүштөгү вирус.

• Адамдын иммунитет жетишсиздигинин вирусу  ( АИЖВ - ВИЧ ) Дүйнөдөгү белгилүү микроорганизмдердин ичинен ушул вирус гана   РНК  менен  ДНКны  синтездөөгө жөндөмдүү. ДНКда тукум куугучтук, генетикалык маалымат жайгашат, ал эми информацияны РНК «ташып жүрөт». Ошондуктан АИЖВ ретровирустардын катарына кирет. 1986-ж. анын жаңы түрлөрү - мутанттары (I, II, III) табылган. Алар өзара генетикалык белгилери менен айырмаланат, ар бир мутанттын гени ар башка. Вирустун генинин түзүлүшүнө карата «субтиптерге» бөлүнүп, латын тамгалары (А, В, С, N, O, D жана башка) менен аталат.

ВИЧ тин мүнөздөмөсү

• ВИЧти алып жүрүүчү болуп, ВИЧ-жугузуп алган адам эсептелет.
• Ал организмдин иммундук системасын башкарган Т-лимфоциттерге (ак кандуу телолор), чабуул жасайт
• 60 градустан ашык температураны көтөрө албайт
• Аба аркылуу жукпайт

Энеден балага

Корголбогон жыныстык катнаш

Щприцтер аркылуу да эгерде бир канча адамга колдонгондо

Кан куюуда медициналык каражаттарды стерилденбей колдонгондо

Чачтарач буюмдарын туура эмес колдонуудан

ВИЧ инфекцияларын алдын алуу I.Кан аркылуу

• Баңги затты эч качан – БИР ЖОЛУ ДА колдонбо.
• Дары-дармектерди кан тамырга куюу учурунда тазаланган же бир жолу колдонулуучу ийнелерди гана колдонуу

II. Жыныстык жол:

• жыныстык тарбиялоо маселелерине балдардын жана өспүрүмдөрдүн жеткиликтүүлүгүн камсыз кылуу;
• жыныстык турмуш алда канча кеч башталышы;
• жыныстык эки өнөктүн өз ара туруктуулугу;
• корголбогон жыныстык катнаштардан баш тартуу.

III. ВИЧтин энеден балага жугушу:

• ВИЧ-инфекциялуу кошбойлуу аял врачка эрте кайрылышы, врачта туруктуу байкоодо болуу;
• мисалы, баланы эмизбей коюу сыяктуу милдеттендирген сунуш- тарды сактоо.

Жоопкерчилик менен дүйнөнү оорудан сактайлы!